Site icon The Aizawl Post

DAN HI MIPUITE’N KAN ZO LO EM?

L Sailo
THU HMA: Mizo-te’n State thuneihna neia keimahni kan inrelbawl vena chin pawh hi kum 40 vel zet a lo ni ta a, a rei ve ta fu mai. Mahse tun thleng hian Central sum hmanga thil kan lo neih ve theih bak, keimahni hmasawnna tak hi a la awm thei lo a. Kar khat / thla khat lek pawh an mi chawm hlawmna hi khaihlak se, kan thil engkim hi a tawp thuap zel a la ni ber a. He kan that theih lohna chhan bulpui tak hi, kan ram hruaitute’n ram an kaihhruai kawng engkimah RAM DAN an hman ber thin loh vang a ni tih hi engtikah tak hre chhuak ang maw? Ram an kaihhruai kawng engkimah ram dan hi hmang vek se la chuan, tuna kan hnufual leh chenbehna zawng zawngte hi kalsanin, kawng engkimah nasa takin hma kan sawn tawh ang. Dan anga thil an kalpui lohna apiangah thil sual a piangin a punlun thin tih a takin kan hmu reng si a.
RAM HRUAI NAN DAN HI HMAN NGEI NI SE: Chutiang chu thil awm dan ni mah se kan ram hruaitute hian ram dan hi, ram kaihhruai nan a nih tur angin an hmang ngam tlat lo a; an hman dik hle chuan chu chu mipui lawm loh zawng ni tura ngaiin, vote hloh phah tur ni hian an inhre tlat a ni. Mipuite’n ngaia kan neih tham khawp hian Dan ang vekin ram hi hruai ngam zawk se, chu kalphung avanga namen loa ram an siam that theih tak avang zawkin mipuite’n tla hlei thei lo khawpin kan vote zawk tur hi a nia! Ram kaihhruai nan ram dan hman a thatna chu, eiruk, ruihhlo, thatchhiat … etc dona mai ni loin, kawng tinrenga ram hmasawnna rawn thlen theitu a ni a. Chutiang kalphung chu khawvel ram ropuite pawh an intih-hmasawn a, an intih ropui theihna hnar ber a nih vei nen! Mahse chutiang chu an politics hriatthiam ve dan a ni lo a. Chu ai chuan tuna an kalphung anga, a bikin ram sum a tamna lam leh anmahni zuitute an duhsak bing theihna thilah chuan, dan ang ni loin, AN DUH DAN dah lal zawk zel hi an kalphung a ni ta ber a. Chu chu anmahni tan bik a hlawk a, ram leh mipuite erawh chuan kan tuar nasa ta a nih hi.
RAM HRUAI NAN DAN CHU HMAN TUR RENG A NI EM?
Ni teh reng e! Ram dante hi democracy kalphung innghahchhan a ni a. Democracy ram ni chung sia dan zawma ram kaih-hruai that a nih si loh chuan, democracy ram hi mipui rorel a nihna leh a that biknate a bo a, tuna kan tawn ang hian thil tha lo tam tak thlenna ram a lo ni thin. A nih engtin nge ram dan chu democracy ram kalphung innghahchhan leh a kengtu a lo nih, a tawi thei angin i han sawifiah dawn teh ang:
Tun hma chuan ram kaihruaitu atan ram tam takin lal (monarch) an nei thin a. Lal (monarch) kaihhruaina chu tha viau bawk mah se, kum tam a lo vei chuan a hruaitu ber, lal chu mihring ve mai bawk a lo ni si a, amahah duhamna leh chapona-te a lo lian ve zel a. Mipui chunga a lalna leh a thuneihnate chu a khaw lo zawnga hmangin, mipui zinga amah be tlawn thiam leh a duh zawng mila nung thiamte chang duhsak-a, ama rilru mil zawnga awm thiam lo leh, amah be tlawn ve thiam lote lakah erawh hlei len leh nunrawn lantir lam a hluar ta tial tial thin a. A ram rorel leh a kaihhruaina pawh, ram leh mipui thatna tura hmalak aiin, amah leh a mi hnaihte invulh nan ram hausakna hman leh nawm sip bawl lamte a ni ta ber zawk thin a ni. Chutiang kalphung hnuaiah chuan ram a lo rethei a, ram chhungah mi rethei an lo pung a, ram pum a lo rum ta thin a ni.
Chutiang kalphung tha lo pumpelh theihna chu khawvel mi fingte’n kawng hrang hrangin an dap ta a. Chung an kawng dap tam tak zingah chuan mipui rorelna, Democracy tia kan hriat hi a lo piang ta a. He democracy ram rorel kalphungah hi chuan, direct-a ram roreltu chu mihring, mimal emaw, lal emaw, pawl emaw awm tawh loin, mipuite chu ram roreltu an ni ta zawk a, an rorelna kalhmang tluangpui pawh a tir atangin ziakin an dah sa a, chu chu ‘RAM DANPUI’ (Constitution) an vuah a. Chu an rorel duh dan, thua an dah (ram danpui) chu kengkawh a, chumi ang taka an aiawha ram kaihruaitu tur chu, kum 5 dan zelah an mi duh zawng mi engemaw zat an thlang ta thin a ni. Tichuan Democracy rama roreltu ber, mipuite ram rorelna thu chu ‘ram danpui’ (Consitution) hi a lo ni ta a. Chu ‘ram danpui’ mil leh a kalphung ang chauh lo chuan he ramah hian dan dang siam thiang a ni tawh lo a. Dan siamte reng reng chuan he ‘ram danpui’ eng lai mah hi a kalh thiang lo a ni. Tichuan he ‘ram danpui’ kan tih leh a hnuaia a hnua dan siamte reng reng chu, a tawi zawngin ‘ram dan’ (Law) kan tih hi a lo ni ta a ni.
Hetiang hi thil awm dan a nih avang hian, Democracy ramah chuan ‘mipui rorelna’ tih leh ‘dan rorelna’ kan tih hi thil thuhmun an ni a. Chuvangin Democracy ram pawh ‘mipui rorelna’ tia hriat ni mai loin, ‘dan rorelna’ tia hriat a ni bawk thin. Tichuan mipui rorelna Democracy hi a hming mai ni lo, a tak chantir tur chuan, kan mi thlan, kan ram hruaitute hian, thlan tlin an nih chhan ang ngeiin he ‘ram dan’ hi an ram hruai thiltih kawng engkimah an zawm a, an kenkawh hian a ni.
DAN HMAN LOHNA APIANGAH THIL THA LO A HLUAR: Mahse ‘ram dan’ anga kan ram hruai tura kan mi thlante hian, ram hruai tura an dinhmun siam nante, an insawh ngheh nante, an kuta ram thuneihna leh ram hausakna a awm theih nante he’ng ‘ram dan’ tha takte hi an hmang tha fu a, mahse ram mipui khawih thilahte leh, sum khawihna lamte, anmahni leh an mi leh sate an induhsak theihna kawngahte chuan, ‘ram dan’ hi bawhchhiat, pehhel leh bum kawi theihna hi dap berah an neih emaw tih tur a ni a. Chu’ng dan zawm lohna hnuaiah chuan ram pawikhawihna lian pui pui, Vote zawnna sum semte, Sky walk, Ropeway bote, Zo Carbon truck thlawkte, Myanmar Kuhva ro smuggling …. etc leh a tenau deuh zawk cheng nuai 100 ziah bote, dan hmang sual luia hna sem, thawktu lak, TBCC scandal … etc thlengin a thleng chho ta zel a. Hetia dan zawm loa an thiltih tam takte hi mipuite’n kan hmu ve reng a, chu lam chu vanduaithlak takin a taka mipui min hruaina lam ber pawh a ni lo thei ta lo a. Hetia mipui rorelna thu (ram dan) ber hi ram kaihhruai nan-a an kenkawh that loh avang hian, kan ram chu Democracy ram invuah siin, ‘mipui rorelna’ ram kan ni thei lo; mipui rorelna thu (ram dan) ber kenkawh a nih miau thin loh avangin! Hei vang hian tunah pawh, hman lai lal (monarch)-in ram a kaihhruaina hnuaia thil tha lo thleng thin, kan duh loh avanga Democracy an lo hmuh chhuah phah hialna ang kha, mipuite’n kan hmachhawn leh kan tawrh hi a ni leh ta tho a ni.
RAM HRUAI NAN, DAN HMAN A THAT BIKNA: Sawi tawh ang khan ‘ram dan’ hi ‘mipui rorel’ a taka a rawn lan chhuahna a nih avangin, a zawm hi Democracy ramah chuan loh theih loh a nih mai bakah, mihring tana tha, mihring ze tha lo lai paih a, a tha lai thatpui thama siamtu a ni thei bawk a. Ram roreltu rau rauah mihring angin duhsak zawng, duhsak loh zawng a nei ve thei lo a, hmel huat zawng leh ngainat bik zawng a nei thei hek lo. Biak tlawn leh tham theih pawh a ni hek lo. A rorel chu ‘ram dan’-a inziak ang ang kha a ni mai a. A rorel sak, a tute lakah pawh, mi lian, mi te, mi hausa mirethei tupawh ni se, lal (monarch) rorel ang loin, a danglam ve ngai lo a. Helai tak hi mi hnuaihnung, rethei, chhumchhia leh mipui mimir tan pawh phen tur tha ber a nihna chhan chu a ni. Danin a sawi chhungah tih loh chuan, dan hmaah mi lian leh mi hausate thil tih theih chu, mi rethei leh chanhaite pawhin an tithei vek a, mi rethei leh chanhaite’n an tih theih loh chu tuma’n an tithei bik lo a. Mi hausa, mi lian, hmelhriat nei thate, danin a sawi chhung baka thiltithei bik an lo awm thin hi chu, kan ram hruaitute’n ‘ram dan’ ang ni loa ram an hruai thin vang vek hi a ni chauh!
Hetiang hian ‘ram dan’ hma-a tu pawh kan intluk tlan vekna avang hian, kawng tinrengah tute pawh bul tanna inang tlang min pe a. Chuta tang chuan a thiam thiam, a fel fel, a bei nasa sa, a taima mate dinchanna khawvel a lo piang chhuak a. Chu chuan mipui zingah a tha zawnga inelna leh intlansiakna a rawn hring a, chu chu dan rual loha hmasawnna bul a lo ni thin. Chutiang khawvel chu kan ram hi ‘ram dan’ angin kan ram hruaitute’n kaihruai sela kan neih theih tur a ni.
RAM DAN HI MIPUIIN KAN ZO LO EM: Chutih lai erawh chuan ‘ram dan’ kengkawha ram kaihhruai hi, kan ram hruaitute’n ‘mipui tana zawh loh’ leh ‘phur rit lutuk’ angin min zirtir hlauh thung a. Chu chu a dik hauh lo! A dik tak chuan hetia mipui hmangai leh duhsak ni awm taka, dan ang lo deuha thiltih min phalsak thin boruak karah hian, an hamthatna lian zawk tam tak dan loin an zeh luh theih phah thin zawk a. Chuti loin, State mipui zawng zawng hi ‘ram dan’ zawm turin inang tlangin min bituk se la, tih tak zetin sawrkarin tan la bawk se la, dan zawm hi a harsa kan ti hauh lo ang! A harsat thin nachhan chu an kaihhruaina hnuaiah zawm lo thei bik an tam thin a, zawm lo thei bik an awm chuan buangbara zawm bik nih kan duh lo a, harsa ti kan awm ta thin mai a ni. Ha nawt ngai lo chu zing tin ha nawt turin ti la, a tirah chuan ninawm tiin harsa a ti ang. Mahse a tih than hnu chuan a thatzia hriain nuam a ti ang a, a zawngchhang ang a, a thlah phal tawh lo zawk ang. A chhungte leh a thenawmte’n ha an lo nawh ve vek phei chuan, ha nawt lo nih chu a zak tawh zawk ang. Chutiang chu a ni dan zawm pawh a harsat loh theih dan chu! Chu chu a tha zawnga mipui kaih-hruai theih dan dik leh a awmchhun a ni bawk!
TLIPNA: Chuvangin, Zofate hi Democracy kalphung anga hma kan sawn ve theih tawh nan kan mi thlan, kan ram hruaitute hi, an ram kaih-hruai thiltih kawng engkima ‘ram dan’ hi kengkawh tha turin mipuite’n i nawr ang u. Democracy kalphung tha tak hi anmahni chin chauha chhawr tangkai loin, mipuite pawhin kan changkanpui ve theih nan, ‘ram dan’ ang hian keini mipuite pawh min hruai tawh rawh se.

Exit mobile version