David M. Thangliana
Mizoram Universal Health Care Scheme
ZPM sawrkar chuan damdawi lama inenkawlna kalphung thar, Mizoram Universal Health Care Scheme (MUHCS)chu a kal pui tan ta a, a lawmawmin sawi pawh a hlawh hle a. Sawiselna ri awm zeuh zeuh mah se fakna lam hi a tam zawk niin a lang a, a duh lo pawh sawrkar hnathawk thenkhat leh Mizorama private hospital thenkhat an ni deuh mai a, mipui nawlpui tan chuan thil tha tak niin a lang.
Sawrkar hnathawk thenkhatin an duh loh chhan hi an hlawh atanga thla tin sum an thawh ngai tur hi an hrethiam lo niin a hriat a. A thlawna sawrkar atanga hamthatna engkim tih theih deuh thaw dawng thin sawrkar hnathawkte tan chuan hriatthiam loh mai chu a awl viau àwm e. Sawrkar chàwlh a ni emaw, mahni mimal chàwlh emaw an hlawh kiam chuang lo, thla tin a ngai páta hlawh la thinte hi an inngaihtuah chian deuh chu a ngai a ni. Sawrkar hnathawk hniam lamin cheng 200/300 emaw chauh thla tin an thawh hian hriselna lama harsatna an tawh hunah bituk awm lovin an inenkawlna zawng zawng sawrkarin a tum sak dawn a, a na thlawt lo a ni a. Hetih lai hian Contributing Beneficiaries (mipui nawlpui) tan chuan sum thawh tlem ber, Rs 2500/- kum tin thawhte chuan kum khat chhungin cheng nuai nga bak an bill thei dawn lo a, sawrkar hnathawk kum khat chhunga Rs 2400/- emaw, Rs 3,600/- emaw thawhtute nen chuan inthlau tak an ni.
Tin, pawisa thawh danah pawh hian sawrkar hnathawkte chuan installment (thla tin) a an thawh theih laiin sawrkar hnathawk ni ve lo, chhungkaw harsa ve tak tak, BPL ni phak si lote chuan tum khatah an sih chhuah a ngai dawn lehnghal a, sawrkar hnathawkte hian an vanneihna hi an chhiar thiam lo ni berin a lang.
Contributing Beneficiaries-te chungchangah hian sum an thawh dan tur hi sawrkar hian ngaihtuahna seng leh thei se tih hi rilruah a lang a. Sawi ták ang hian thawh tur tlem ber cheng 2,500/- pawh hi tum khata chhuak tur chu chhungkaw tam tak tân chuan chhungkaw budget ti buai tham a nih a rinawm a. Heng mite tân chuan duh ve viau mahse semi-private emaw, private emaw room chu a tina tin chi a ni lo a ni. |um hnih emaw, tum thum emawa heti ang chhungkaw harsa ve deuh tâna sum pek theih dân hi awm phei se chu he MUHC Scheme hi a tha leh zual ngawt ang.
Tin, General Ward chauh chang tura inziak lutte hi semi-private emaw, private emaw room-a awm turin an sum neihin lo tlinin an inziah luhna sawrkarin a chawi sak bâk zawng hi chawi lo inhuam ta se, heti ang hian he Scheme hnuaiah hian a tih theih em tih te pawh hriat a châkawmin, a awm lo a nih chuan a awm theih dân tur ruahmannate sawrkar hian siam leh ta se thil tha tak a nih a rinawm.
“Cashless” chungchangah hian sawrkar tâna ngaihtuah tel ngei ngei ngai nia lang chu damdawi chungchang hi a ni. NEIGHRIMS, Shillong-ah khuan dam lo vawihnih vawithum awmpuiin ka kal tawh a. An pharmacy khuan damdawi neih aiin damdawi neih loh khu an ngah zawk avangin damdawiin pawn lama damdawi zuarte hnenah damdawi min chawh hi kan lei tam zawk thin a. MUHCS hnuaia min refer-na damdawi in khân damdawi nei mumal lo in, mahnia pawn lama in-lei-chawp ngai ta se, heng beneficiaries-te hian eng tin nge an tih tak ang? Cash memo laa MUHCS Society-a an bill leh ngawt loh chuan harsatna lian tak an tâwk tho tho dawn a ni. Heti ang thu hlaah hian sawrkar hian ngaihtuahna séng tel em?
Mizorama sawrkar tâ ni lo damdawi in tam zawkin MUHCS an záwm duh lo hi a pawi hle mai. Sawrkar hian thla khat chhungin sum kan chingfel zel ang a tih hi an ring ngam chiah lo nge he thu ziah lai hi chuan thu leh hla an la rawn nei leh lo a. La sawrkar ngai lo, a vawikhat sawrkarna a ni bawk a, ZPM sawrkar hi han ring ngam phawt mai se chuan mipui chu kan thaw huaiin a rinawm.
Pêm/Râltlân
Social media chauh ni lo, Mizoram mainstream media-ah pawh hmun luah tawh tak, Mizorama rawn pêm lut leh rawn râltlânte hi buaipui ngai tak an lo ni ta reng mai hi a vanduaithlak kan ti dawn nge Mizoram mipui thiam loh hmasak a ni kan ti dawn tih hi ngaihtuah hle ngaiin a lang.
Khawthlang lam ram, ram hausa leh changkang tawhte buaipui ber ni tawh chu an rama pèm luh tum leh râltlânte an ni a. Tunhmaa an lo inhawn zau lutuk avangin an ram mipuite khu ram tin ramtang ami an ni tawh a, sakhua leh tih dân phung inang lo an ni nuai tawh a. Hemi avang hian harsatna leh buaina tam tak an tawn phah a, an sawrkarte lu pawh a hai hle a ni. Khawthlang lam rama pêm lut tam zawk khu chu an ram retheih vang a ni a, râltlânte khu an rama democracy tlûk chhiatna a ni a. Retheih luat vanga pèm luh tumte ai ngawt chuan sawrkar dik loh avanga tawrhna tlânchhiat san tuma sahimna (asylum) zawngte chuan khawngaih thlá an lá là deuh a, an rama thawn lêt an tâwk lo deuh.
Keini ramah hi chuan râltlân kan neih leh pêm lut kan neih te hi a then ramdang mi ni mah se, kan chipui, Zohnahthlâk, sakhaw inang, nunphung pawh a tam zâwk inang, tawngah pawh thumal tam tak inhman tawm kan ni a, lo pawngpaw ngaimawh lutuk theih pawh a ni lo. Hetih rual erawh chuan heng Mizoram mi engtik lai maha la ni ngai lote hi Mizorama an rawn luh hian a ram chhunga chêngte zeizia anga khawsak tum lo, an awmna thin rama an khawsak dana khawsak tum tlat an awm a. Hengte hi min ti buaitute chu an ni.
Mizoram hian tih dan phung (system) tha deuh kan neih chu YMA kaltlanga nunphung inzirtir hi a ni a. Kohhran hi chu a chi hrang kan tam em avangin hemi kawngah hi chuan beisei chi an ni lo mai ti ila, huat kan hlawh êm lo ang a. Tunhnai deuh khan YMA lam hian râltlânte ko khawmin awm dân turte an hrilh a, thil tha tak a ni. Heti ang tho hian Assam, Tripura leh Manipur lam thleng atanga rawn pêm lut thinte pawh hi veng leh khaw tin hian lo ngaihvenin YMA kaltlangin zirtirna hi pe thin ta se heng ho laka kan buai thinna te hi chu a ziaawm sawtin a rinawm.
Rawn pêm lut ni lo, sawrkar that loh vang emaw, indona vang emaw a sahimna zawnga rawn lutte hi chu an dân a dang leh deuh a. Tunhnaia Manipur atanga rawn tlanchhiate tih lohah chuan anni ho hi chu ramdang mi an ni tlangpui a. Mahse ramdang mi e ti lo chuan kan chipui, kan Zohnahthlâk puite an ni tlat mai a, mi hrang ena lo en theih lohna chin a awm àwm e. Chutihrual erawh chuan thlahtu inang ni mah i la, awmna hmun leh chettlatna hmun a inan loh miau avangin nunphung khawsak dân pawh a inang tawh lo a. Hemi avang tak hian Sap hovin, “When in Rome, do as the Romans do,” an tih ang deuh hian, Mizorama an khawsak chhung chu Mizoram mite tih dan leh nunphung anga an awm theih nan zirtir an ngai hle a ni.
India ram chhung state dang atanga rawn pêm lutte hian mi huan leh ló zahna châng an hre lo tih hi sawi a tam hle a. Mi huan pawh sawi loin an duh duh lóvin an thliak a, an kit mai thin a ni awm e. Tunhnaia Khawzawl District-a an buaipui, mi huana thlai rah ló a, thlaite pawh laa lo zuar thinte pawh hi râltlân an nih ai mahin pêm lut an nih a rinawm a. Chuvangin râltlân leh pêm lutte hi bawm khata khung chi an ni loin a lang. Mahse nunphung hrilh hriat ngai ve ve chu an ni. Hemi zawng hian kan tangkai pui em em YMA hian chak zawkin hma la ta se a duhawm hle a ni.
Health Care, Pêm/Râltlân
