Rev Dr Ramengliana
India hmarchhak hi “South East Asia Hottest Warring Zone” (South East Asiaa Indona Hmun Pui) an lo ti thin a. |henkhat, “The most terrifying theatre of violent ethnic conflicts” (chi leh chi inbeih a nasat berna hmun) tia sawi duh an awm mek bawk a. Chu chu mi min sawi dan mai a ni a, keini ho erawh chuan kan tawn mek a ni. Tunhma deuh khan hel pawl 72 vel an awm an ti a, tunah chuan a tla hniam deuh tawh mai thei e. Thil pawi tak chu he ram hi Lal Isua ringtute tamna ram, miin India ram Kristianna an sawi changa an rawn thlir thin ram a nia. ‘Remna Lal’ Isua ringtute awm khawmna sawi nan chuan a pawi mah mah a ni.
Mizoram pawh ram buai leh chu buaina avanga hrehawm ber pawl ni thin kha a ni a. Kum 1966 – 1985, kum 20 chhung vel kha chu nunphung pangngai neih a harsa a ni ber mai. Mizoram Peace Accord sign a ni tate kha a lawmawmzia sawiin a siak lo. Khatiang thil tih theiha lo awm leh he inremna duhawm tak a awm theih nana hmalatu zawng zawngte chungah lawmthu a tharin kan sawi a. An thawhrimna leh inpekna avangin vawiinah thangtharten kan hringnun kan chen theih phah a ni. Mizoram hi ‘most peaceful state’ tia sawi an ni ta te hian kal hmasate inpekna leh thawhrimna a thlawn lohzia min hriat thar tir theuh rawh se.
Keini ang duangin ram hmasawnna, remna leh muanna tha kan duh em em chhan chu a mi chengte tan a hlut mai piah lamah Chanchin |ha nena suihzawm kan nih tlat vang hi a ni pakhat a. Kristiante hian kan ram delh chin hi ram tha leh entawn tlak, chenna nuama kan siam loh chuan kan Lalpa Isua Krista ‘Thuhretu’ kan nihna kan phur chhuak zo lo te pawh a ni hial thei ang. Sakhaw dang betu state-ten min hnuaichhiah a, tluk loh ena kan en reng chuan engtin nge India ram chauh pawh hi kan sut en ang le? Eng tin nge kan Chanchin |ha hril chu pawmnahawmah an ngaih theih ang le? Chanchin |ha thatna lai tak chu eng tin nge an hriat thiam dawn tak ni?
India hmarchhakah hian state pathum – Meghalaya, Nagaland leh Mizoram te hi ‘Kristian state’ tih theih khawpa Kristian tamna hmun a ni a. Kristian chu Meghalay-ah an tam ber a, Nagaland hi a percentage zawnga chhiarin a sang ber bawk. Mizo hi a hnam pumpuia Kristian vek tih theih awmchhun kan ni bawk. Hemi dinhmun duhawm tak neitu heng state pathumte mawhphurhna hi Kristian thlirna atang chuan a sangin ka hre zual thin. Manipur-ah hian 50% Kristianten an hawl thuak a, Arunachal Pradeshah hian 40% an hawl thuak bawk a, Tripura pawh an chhe em em lo. Assam-ah hian a percentage chuan sang lutuk lo mah se Kristian an tam ve tho a ni. Heti a nih avang hian India hmarchhak hi Kristianna atanga thlir pawhin kan mawhphurhna hi en liam mai mai chi a ni lo.
Hetih lai hian hmasawnna lamliana han chuang chhuak thiam bik tak kan la awm hleithei lo hi thil pawi tak a ni a. Kristian state inti hial thei pathumte pawh hi state dangte aia an san tehchiamna hriat tur leh hmuh ngial tur a tam lem lo a ni. India hmarchhak chu ram hnufual, chi leh chi inbeihna avanga mi dang tana kal hlauhawm, tribal rilru zim tak tak nei tamna ram angin min hre tlat reng a. Chu chu thangtharte hriat tur leh an hmaa chona sang tak a ni awm e. Hei hi sut dar a nih hma chuan India rama kan Chanchin |ha hrilte hi an pawm thiam ang tur leh an ngaihhlut tur angin an ngai hlu ngai dawn lo niin a lang. Tunlai khawvel thil inmun mek dan han thlir hrim hrim pawhin ‘Hindu zirtirna nge ram tana tha Chanchin |ha zirtirna zawk?’ tih hi kan hmaa zawhna pawimawh awm chu a ni. Hindu firfiak deuh ho chuan India ram hi Hindu zirtirna hmanga changkanpui an tum nasa chu a nih si hi.
Sapho kha chuan Chanchin |ha kha an lo thatpui a, khawvel hmaah mawi tak leh belh tlakin an lo lantir ni tur a nia. Western Civilization sakhua chu Kristian sakhua a ni tlat. Keini pawh min kangkaiin duh takin kan lo pawm ve ta a nih hi. Amaherawhchu, khawvel lo dang zelah hian thangtharten hmachhawn tur thil nep lo tak mai an nei dawn a. Chu chu China lo sang zel tur khi a ni. Pathian hre lo ram, ram leh hnam tana Pathian ngai pawimawh miah lo ram hi khawvela sorkar chak ber, thiltihtheihna ngah ber, hausa ber a nih hunah chuan thang leh thar lo awm zel turte rilru puthmang tur chu a dang viau mai thei a ni. Chanchin |ha hril pawh a har telh telh ang tih a rin theih bawk a.
Hei hi kan dinhmun a nih avang hian thangthar khawvel chu Kristian khawvel, Pathian Ram a zauh zelna khawvel a nih theihna turin he India hmarchhaka ringtu zawng zawngte hian remna leh muanna dik tak kan neih theuh theihna tura tan kan lak nasat hle a ngai zel dawn. Mahni nun bil chauh vei hlur mai hian min thlen thui lem lo a nia. Ram leh hnam kalphung atanga inlahrang thei tumah kan awm der si lo. |henkhat chuan ram leh hnam politics te hi mahni inhaivur nana khelh phet an tum thin a. Thiam pawh an thiam narawh e. Thlen pawh an thleng sâng. Pathian ram dik tak din tumna rilru atang lo chuan ram hnuk khawih pha khawpa tan lakna tel lo chuan thlen thui theih rin a har khawp mai.
Mizote kan inenfiah tul em emna chu Pathian mamawh nia kan inhriat dan hi a ni a. Kan duh zawng min pe tur leh kan harsatna min sutkiansak tur chauh emaw, he khawvel kan awm chhunga nuam thawkhat taka kan awm theihna tur emaw hi kan ti deuh thin. Pathian Ram lo thlen nana tawngtai ngar ngar a, mahni hrehawm pawisa hauh lova Krista hnungzuia a Thuhretu ni tur kan nihzia kan chhut tam a ngai. Chu hringnun chuan thil engkim a hril dawn si a. Pathian ropuina hmanrua kan ni nge kan ropuina hmanrua atana hman kan tum thin? Chuta tang chuan ram leh hnam vei thiam a tul telh telh dawn a ni.