Site icon The Aizawl Post

KANGMEI LEH KHUAREL CHHIATNA LAKAH I DOCUMENTS PAWIMAWH TE A HIM EM?

C.Lalremruati
Lalbiakmawia Sailo
Lalnunpuii
Veronica Neihparmawii
History & Ethnography Deptt,
Mizoram University
Contacts:
6009963424 / 9366139797

Kangmei leh khuarel chhiatna lakah i lehkha pawimawh te a him em? A bo chuan neih leh mai a harsa tawh thin a, chutiang a nih avang chuan archive pawimawhna Mizo mipuite’n kan hriat tlan theih nan tawi fel takin lo tarlang ila.
Archives hi Mizote bengah chuan thil thar lutuk a nih a rinawm loh hle mai. Archive chu a awlsam thei ang bera hrilhfiah dawn chuan thil hlui dahthhatna leh dahkhawmna hmun a ni thei awm e. Chi hniha then theih a ni a. Chung te chu:
i) Physical archives: Lehkha pawimawh, thlalak emaw bungrua leh thil hlui te library leh museum emaw, khawi hmun emawa dah that hi ‘physical archives’ chu a ni.
ii) Digital archives: Digital archives chu khawl thluak nei(computer) thiamna hmanga file leh thalak hlui te dah that hi a ni.
J.F. Laldailova dictionary-ah chuan ‘archives’ tih hi ‘sawrkar lehkha hlui dahkawmna’ tiin a hrilhfiah a, a dik tho nachungin, a kim lo deuhin kan hria a, sawrkar mai bakah kohhran, mimal, chhungkua, zirna in, sumdawnna, N.G.O leh pawl hrang hang pawh a huam thei vek. Cambridge Dictionary hrilhfiahnaah chuan Archive thumal hian awmzia chi hnih a nei thei a. Pakhatnaah chuan Archive chu hmanlai thil pawimawh kan vawnthatna hmun a ni a, pahnihnaah chuan kan thil dah that, documents, thlalak, video leh a dangte sawina a ni thei bawk. Mizoramah hian archive kan la ngah lo hle a tin, tuna kan hriat theih chinah a langsar zual deuhah chuan Mizoram State Archive(Babutlang), Presbyterian Synod Archive(Mission Veng), J.M. Lloyd Archive (Aizawl Theological College, Durtlang),Baptist Centenary Archives(Lunglei) te an ni. Hengte bakah hian mimal leh pawl leh kohhran (religious archive) ang pawhin Archive mahni pual theuha nei an awm ve nual a, an tam lo hle.
Archive (thil hlui dahthatna hmun) pawimawhna chu finfiah theih turin kan mimal chanchin te, thil zirna hmun chanchinte leh chetvelna hrang hrang chanchinte min vawn thatsak thin a. Thawnthu/Chanchin tam tak min hrilhtu a ni. Hnam ro (Cultural Heritage) han tih hian a huam zau em em a, hnam nunphung, thawnthu, themthiam thil, leh hnathawh dan phung hrang hrangte a huam tel thei awm e. Heng thilte hi vawn him reng an nih loh chuan, hmanlaia an themthiamnate leh fing taka an lo ngaihtuah chhuah thil hrang hrangte kha a bo hlen hmiah thei a ni. “Hnam ro” tel lo chuan a huhoa kan nun ho dan ngaihhlutna a hniam a, hman lai nun nena kan inzawmna thuk tak a chhe zo thin. Hengte hi kan vawng tha a nih ngat chuan, chhuan lo la awm zel turte’n hmanlai hun liam tawh hnu atangin inzirna tur tam tak an nei zel thei ngei ang. Lehkha pawimawh chi hrang hrang: Birth Certificate te, mihring zat inchhiarna (Census) te leh lehkha pawimawh dang a lo vawn that reng thin avangin chhungkaw tam tak an tobul hrechiang thei turin a pui bawk thin. Heng thilte hi uluk leh mumal taka vawn that zel an nih chuan, hnam dân a chawi nung a, hnam thil leh tih dan phung boral mekte pawh vawnghim leh thlawp turin a pui bawk thin. Mizoram Gospel Centenary kum 1994-a Mizoram pum huapa pui taka kan lawm te kha thangthar ten a hun laia piang leh awm ve ang maia kan hriat theih chhan chu fel fai taka ziah leh hmuh theih thil dah that te a lo awm vang a ni. Hei mai bakah hian A, Aw, B, Sap Missionary ten min siamsak a ni tih kan hriat theih chhan chu Pu Buanga’n ama mimal diary-ah a lo ziah lan vang a ni.
Digital khawvel kan chuangkai chho ta a, kan thil pawimawh te hi riral thei vek an ni a, khuarel chhiatna leh mihring kut hlei leh tihsual palh avanga chhiatna thleng thei a ni. Chumi laka inven nan chuan kan ‘digitise’ mai hi a tha hle. ‘Digitisation’ kan tih chuan lehkha pawimawhte leh thlalak hluite khawl hmanga awlsam taka phone emaw computer emawa kan dah that hi a ni. Hengte hi internet-ah awlsam taka hmuh theih turin nem kai (upload/scan) an ni bawk. Khawl pawimawh tak pakhat chu ‘Scanner’ hi a ni a, kan lehkha pawimawh kan scan te kha Computer-ah inthawn lut zelin, chumi hnuah file-ah kan dah tha mai dawn a ni. Pendrive, memory card leh a dangah te a la dahthat leh chhawn theih vek a ni. Ni 17, December 2021 a Aizawl D.C Office kangah khan, lehkha pawimawh, an Record Room-a an dahthat kha engmah chuh hman lovin a kangral vek tih kan hre theuh awm e. Mahse vanneihthlak takin Pu Joseph Lalzarliana (Asst. Professor) kaihruaina hnuaiah, MZU Department of History & Ethnography ten hmalakna fel takin khang file hlui te kha computer-ah en theih turin an lo dah tha hman deuh vek a, vanneihthlak takin record hlui pawimawh te kan chan vek phah lo hloh a ni. British Library, London leh MZU Department of History and Ethnography te tangrual chuan kum 2011-ah khan Mizoram chhunga (Aizawl, Lunglei, Siaha District) lehkha hlui, thlalak hlui zawnchhuah beihpui an lo nei tawh a ni. Internet-ah mipui en theih turin an lo chhawp chhuak a, Google-ah ‘EAP454’ tih kha chhut mai tur a ni.
Mizoram Legislative Assembly chuan The Mizoram Public Records Act, 2011 leh Mizoram Public Record Rules, 2014 te hi Sorkar Office ten mumal tak leh felfai zawka record pawimawh vawn that leh humhim a nih theih nan a lo pass tawh a ni. He dan bawhchhia chu cheng singkhat chawitir emaw kum nga thleng lung in tan emaw a pahniha hrem theih a ni. A nih chuan Archives chu engtin nge changtlung leh tha tak kan neih theih ang tih te chu a points ang zawngin han sawi ta ila.
Pakhatnaah chuan Archives-a kan lehkhaziak leh thil pawimawh kan dah tur te hi a thil thlen hun lai kum chhung ami an ni em tih hriat hi a ni.
Archives-a kan dah luh dawnin a enkawltu ten a thawhtu hming, a thawh chhan, khawi atanga chung lehkhaziak leh thil pawimawhte chu a neih nge tih te chiang taka ziah luh tur a ni.
Thil hlui kan neihte hi a hlutna kan hre lo fo a, dah that nachang hre loin awmze nei loin kan tiral leh mai thin, hun lo la awm zel turah en let leh duh hun a la awm thei a ni tih hre reng chunga kan dahthat hi a pawimawh hle. Pisa tam tak te pawh hian file hlui tawh lutuk te hi a hnawk tawh vang te, dahna hmun tha an neih lo vangte in an ti ral mai thin a, hei hian bungraw dahkawmna tha neih a tul zia a tilang chiang hle. Aia upa zawk ten nachang an hre lo a nih pawhin thangthar zawkte hian hemi kawngah hian a bengvar zawka tan a tul a ni. Thil hlui kawl i neih, dahthat i duh si, mahse tih ngaihna i hre lo a nih chuan Art and Culture Department-ah emaw Mizoram chhunga archives kan neihah te hian a dah that tir theih a, tin, Department of History and Ethnography, Mizoram University-ah pawh tih dan tur an buaipui sak thei a ni.
Tunlai thiamna electronic khâwl hrang hrang hi hman tangkai a nih ngat phei chuan heng kan hnam rohlu tam takte hi thangthar lo awm zel turte tana vawn him leh zau zawka thehdarh leh zual theih a ni. Thiamna hmanga khawvel kan inzawm mek lai hian, archive chuan hnam tihdang phung danglam bik leh hmanlai thil hlutna te vawnhim kawngah hmun pawimawh ber a la chang mek zel a ni.

Exit mobile version