Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
Natna chikhat, bawhsawppui dawna ni chiah si lo, tawrh har tak leh hrehawm tak, a chang phei chuan awm hleih theih loh khawpa hrehawm leh sahãl thin chu Kesahãl (Grierson-Gopalan syndrome @ Burning feet) hi a ni. He natna hian Khawvel mihringte hi thliar hran bik a nei hauh lo mai, hmelchhia ãleh mipa emaw, thalai leh naupang chenin a thliar lova, palian/nulian leh pate/nute a thliar hek lova, a hmei a pain a hrut kim hle; upa tawh leh tar chak tawh lo a thliar hek lo. Tute pawh hi a kawm nel êm êm thei vek niin a lang. Kesahãl hi a awm chhan a zira rei vak lova rehleh mai thin a awm laiin a benvawn neih a awl hle, a benvawn a nih tawh chuan enkawl dan chitin reng leh hmanraw chitinreng hmangin enkawl thin mah ila, nachhawkna ei ang chauh a ni a, reh hlen tak tak a nei meuh tawh thin lo.
A ANIHNA :
Kesahãl avanga hrehawm tak i tawrh thin kha Medical Term chuan ‘Parestheisiais’ an ti a, tarlan tawh angin natna buaipuiawm tak reh har si leh tawrhhlelhawm tak, mutpui tham ni meuh si lo, awm tinuam lo thei tak si a ni. Kesahãl nei ve lo tan chuan thil awihawm ni lo thei hial pawhin a lang thin. A tuartu tan erawh hrehawm tak, nun khua tinuam lotu leh mi tinguaitu leh chauhna (Fatigue) thlentu lian tak a tling thin. Puitling kum 30-60 inkar tan he natna hi a hlauhawm zuala ngaih a ni.
A LO AWM CHHAN:
Kesahãl hi taksa pengdang that lohna avang emaw, natna benvawn dang vei vang leh chhan dang hrang hrang vangin a awm thei tih i ngaihtuah ngai lo mai thei. Chuvangin, he natna lo awm chhan hi ngun taka ngaihtuahin i theih ang anga insiamrem tum thin ang che. Chungte chu:
Thawmhnaw tawt leh kawrhnuai tawt tak hak leh kawnghren tawt tak taka hren thin vang
Mahni rih tur aia rit (weight gain) leh thau luat vang
Kawnghrena hmanraw chihrang hrang uai duah thei khawpa rit hren thin vang
Raipuar/naupai vang
Zaipui tawh vang leh hliam na tak tawrh tawh leh taksaa sernung neih vang
Lirtheia chetsualvanga hliampui chihrang hrang tawrh vang
Thisen sang vanga tluk thut (stroke) neih tawh vang
Zunthlum leh thisen thlum (Blood sugar) neih nasat luat vang
Thawhrim lutuk leh taksa hah luattuk vang
Hriatna thazam (nerve) that loh leh chak tawh loh vang
Thisen kal dan mumal lo (blood disorder) vang
Thisen kal dan (Blood circulation) that tawk loh vang
Zu in nasat lutuk vang
Vitamin ‘B’ tlãkchham vang
Gout natna tawrh vanga at phah emaw khawlohna vang
Keruh tliak leh hliam vang
Rilru lam chiangkuan loh leh rilru lam fel loh vang
Taksaa tur (toxin) leh chemical awm tur dangtu a tlem vang
Vun natna chihrang hrang vei vang
Mawza lum leh tãwt lutuk bun vang leh pheikhawk tãwt lutuk leh phui lutuk bun vang.
A LAN CHHUAH DAN:
Kesahãl hi zep theih rual a ni lo, a hrehawm a, tawrh a har hle bawk. A nasat lutuk phei chuan tan buna Gehena meipuia paih daih mai pawh a chakawm hial thin. Mahse, fuke kima hremhmuna luh ai chuan fuke kim lova Vanrama luh a thlanawm zawk. Pawn lama pem lang chhuak ni lo mah se, lan chhuah dan kawng hrang hrang a nei ve thin a, chu chu mihringah a inang vek lo a nih pawhin a tlangpui chuan a inanga ngaih theih a ni. Hetiangin:
Pawn lamah a sen vulin a lang chhuak thei
A vung chhuak thei bawk
A thlanin a huh hnãwng chuap thei
Hriatna a bo mup a, haihawtna a thlen thei
Hlauhthawnna thlenin phut zawkna a thlen thei
A sahal huam huam a, mi a tur ut ut thei
Kerêk ruh leh ngalruh a na thum thei
ENGTIA TIH TUR NGE?
Kesahãl a nasat viau a, tawrh a har viau chuan natna chhãwktu tur i ngaihtuah vat a tha ber ang. Ngawi renga awma thlir liam mai lovin a nasat hmain i tih ve theih tur ngaihtuah ang che. Hetianga i nã chhawk zang khai nan hian heng damdawi: Tylenol, ibuprofen (Advil, Moltrin IB) emaw Aspirin Tablet-te hi a tha a, hei bakah hian thawmhnaw tãwt lutuk inbel loh hram tum thin ang che.
A ENKAWL DAN
Na chhãwkna I hman hnuah i natna chu a nih dan tur leh a indawt dan ang zela enkawl a nih theih nan damdawi lam thiam daktawr pan thin rawh . I kesahãl awm chhan leh dinhmun dik tak hriat a nih theih nan kawng hrang hranga bihchian a ngaih thin avangin a hnuaia rahbi chihrang hrangte hi zawh kim dap la, tichuan, i dinhmun dik tak chu i hre thuai dawn a ni. Hetiangin:
X-Ray: Hei hi a hmasa ber atan a pawimawh hle. I kesã lai tak leh dinhmun a nihna ang anga lan chhuahtirtu a nih avangin ngai pawimawh hmasa ber ang che.
Electromyography: Hei hi hriatna thazam (nerve) that leh that loh enfiahna a ni a, i ke sa lai tihrawl leh hriatna thazam hnathawh dan dik leh dik lote engkim a finfiah theih thin. Tihrawlah hriau teruh te (electrode) vih luha hriat theih mai a ni a, a result hriat chian theih mai loha a awm changing pangti dang na ve lo lai atangin enchhin thin hi tihdan tlangpui a ni.
Nerve Conduction Study: Hei pawh hi taksa/pangtia vihluh chi patch style electrodes a ni a, hei hian nerve hnathawh dan leh a chak dan finfiahin nerve chak tawh lo leh chhe tawhte a siamtha leh thei a ni.
Nerve Blockade: Na chhawknaa inchiu anesthetic injection hi thil tul tak leh natna tihzangkhai nana pawimawh tak a ni a, khela inchiu hi a tha bera ngaih a ni. Hetianga inchiu nan hian kawngkawhhmuhtu hmanraw tha ber chu Ultrasound hi a ni a, hei hian hriau vihna lai tur fiah takin a kawhhmuh thei thin.
Heng bakah hian a chhan hmuh fiah theih nan CT Scan, Ultrasound leh MRI pawh hman tangkai a ni thin a, chuvangin, I kesã I manganpui hle chuan physician-te pan vat thin ang che.
A DAMDAWI:
I kesahãl kha thla 2 aia rei emaw a benvawn tawh emaw a nih chuan uluk taka enkawl a ngai tih hria la, heng a hnuaia damdawite hi hmang ang che. Mahse, heng damdawite hian nghawng tha lo (side effect) an neih vek avangin a nghawng pawh tarlan tel nghal a ni a, physician rãwnin a hman dan zãwt chiang thin ang che. Chungte chu:
Corticosteroid Injection: Hetiang inchiuna hi na chhawkna a ni a, engemawti chhung chu I kesã leh nate a tireh thei a, hman thin a tha. A nghawngte chu: Ruh chuktuah na, nerve na, inchiuna hmuamhma a var huar thei.
Tricyclic antidepressants: Hei pawh hian kesã a tinuamin a chhawk zangkhai thei. A nghawng theihte: Dangro/hmui ro, ek khal, Tisa chakna a kiam thei, mutchhuahna a thlen.
Gabapentin (Neurontin), phenytoin (Dilantin) or pregabalin (Lyrica): Heng damdawi anti-seizure hian keså a tiziawmin a nã a chhãwk zangkhai thei. A nghawng theite: Luhai, luakchhuak, ek khal, mutchhuak, mitvai.
Vitamins: Vitamin B12/complex leh Multivitamin te ei tel a tha bawk.
Damdawi hmanga dam thei tawh lo zualkai tak tak chu zai a ngai thin a, mahse, zai pawhin a hma ang chuan ngaiawh hleih theih a ni meuh lo. Chuvangin, a nasat hmain inenkawl vat la, i tan vanneihna a ni mai.
ENKAWL DAN DANG:
Vai damdawi baka kesahãl enkawl dan leh a ziaawm dan chu I finna leh mawhphurhnaah a innghat a ni tih hriain a hnuaia mi ang hian a indawtin hma la thin ang che.
Chawhtawlhah tui bun la, I kesahãl kha rei vak lo chiahin la chhuakleh la, minute 15 vel I chawlh hnuah chiahleh thin la, hetiang hian nitin a khat tawkin ti thin ang che.
Chawhtawlhah tuilum chhung la, chutah chuan Epsom Salt rial fiante 1 telh la, chutah chuan minute 10-15 chhung vel I ke chiah la, chutiang chuan nitin vawi 2 zingah leh tlaiah emaw, mut dawnah emaw ti thin rawh.
Mizo aieng dip thianghlim tha tak la la, tuilum no khatah thirfiante 1-2 thleng pawlhin chawk la, nitin vawi 2 zinglamah leh tlailamah in thin rawh.
Vur tlang puan nem pantein tuam la, zan mut dawnah I kesã laiah khan minute 15 vel dah vang vang la, chutiang chuan zantin ti thin ang che.
A TLÃNGKAWMNA
Eng natna pawh enkawl dam thuai tur chuan damdawi ei zat tur, ei rei zawng tur dosage & course, time, physician-in a tuk ang thlapa ei thin hi a tha ber tih hriat reng tur. Mi sawi leh titi thiam kam chhuak satliah mai maiah leh mahni ngaihdanah innghah loh tur. Daktawr thiam zawkte thurãwn ang thlapa inenkawl thin tur a ni e. Damdawi thi (expired) tawh ei palh lakah I fihlim theih nan damdawi bãwm uluk taka bichiangin a siam hun, damrei zawng leh a thih hun chiang takin hre thin ang che.