Site icon The Aizawl Post

KUM 2024-A K|P GENERAL CONFERENCE THLENGTU TUR NGOPA KHAW CHANCHIN

F.Lalchhandama
&
Zohmangaiha

Kan hriat angin Kum 2024 K|P General Conference chu 29th February- 3rd March 2024 chhung hian Ngopa khuaah neih a ni dawn a, ram pum huapa thalai intawh khawmna lian ber a nih piah lamah Conference Diamond Jubilee a nih dawn avangin ngaihven a hlawh lo thei lo va, a thlengtu tur Ngopa khaw chanchin tlangpui hi i han bih chiang dawn teh ang. Mizoram hmarchhak kila awm Ngopa khua hi Aizawl atangin Saichal kal tlang (NH102B)-in Km 147-a hla a ni a, hmar lamah NE Khawdungsei, chhak lamah Sialkal tlangdung Paite khuate leh thlang lamah Phuaibuang, chhim lamah Lamzawl leh Pawlrang khuaten an kar cheh a. Kum 2011 chhiarpuiah khan in 945 awmin mihring 4,155 kan chêng a; kum 13 zet a lo liam leh hnu chuan in 1,000 bawr vel niin, mihring pawh 4,500 bawr vel kan cheng mek a ni. Notified town a ni a, kum 2022-a Mizoram khaw fai ber lawmmante lo dawng tawhin kum 2023 khan Ngopa VC hian India rama VC/ Gram Panchayat tha ber lawmman – National Panchayat Award kan dawng nghe nghe. Thingtlang khuaah chuan sawrkar inbun nghehna hmun a ni a, SDO(C) leh BDO thuthmun a ni a, sawrkar department hi 20 bawr a awm mek bawk.
A history lam han tar lang hmasa ila. A khaw hming put chhan hi chu sawi dan a tam deuh avangin ziak lang ta lo mai ila a tha awm e.
Luahtu hmasate: Kan hriat hlat theih berah chuan Ngopa Châwra Hmun hi Hmar Leiri hnamten pasaltha Châwrkhupa hovin an luah a, Châwrkhupa hming chawi hian Châwra Hmun tih a ni ta a ni. |henkhat chuan Pasaltha Chawnbura leh Karhluana chanchin kan hriain a rinawm a (zirlai buah te telh a nih tawh thin kha). Châwrkhupa khaw beih tum Karhluana hi Ngopa Filling Station atanga mual inkhawh chhoah hian thah a ni a, Hmar tawngin Karhluana tung tih a ni. Tin, he lai bawrah hian Thahdoho hi an lo awm tawh niin a lang a, Mizo history kan chhiar chuan Aizawla Lalsavunga a lal laiin Mawmrang tlangah Thahdo lal Siakzapauva’n ‘Sailoho ka ep dawn e’ tiin a inkulh a, Vanapa leh Chawngduma hova an han tuk dawl thu kan hmu. Siakzapauva leh a hote faisaa chawmtute hi Rev. Liangkhaia chuan ‘An bul hnai Ngopa vela an chipuite an ni ang’ tiin a ziak nghe nghe.
Sailo luahtu hmasa: Sailo lal ropui Lalsavunga’n chhak a nawr khan Darlawng tlangah a thi tih kan hria a, a fapa Vanhnuailiana leh Lalphungate chuan chhak nawr zelin Lalphunga hian Ngopa bul Lamzawl hi kum 1850 bawr khan a thleng chho a. Rei awm lovin Ngopa a kai a, kum 1861/62 bawr, Mautam tam vanglai khan a thi. Lalphunga lung hi tuna Conference Pandal zarna hmunah hian phun a ni a, a bûng phunte a ding thin bawk. Khaw hmasawn zelah a tupa Phullen lal, Awksarâla phalnain a lungphun leh a bûng phunte pawh nawr chhiat a ni a, a lungte pawh dah kian a ni a, tun hnaiah Conference Pandal zarna chhak maia Watch Tower bulah hian a lung phun that leh a ni. Lalphunga fapa Pawibawia (Lalnilena) hian Selam a thleng chho a, Vai Lian vawi khatna (Left or Cachar Column) khan Selam hi February 1872 khan an pal tlang a, hmarchhak lam pasalthate hian Vai Lian hi an lo kap a ni.
Tuna luahtute: Lalsavunga’n Vanhnuailiana leh a unaute a hring a, Vanhnuailiana’n Liankhama leh a a unaute hringin Liankhama hian Champhai atangin Kelkang-Diltlang-Tualcheng a kai a, thlang tla lehin Saitual bul Bakawkah, Tualbungah. Chhak leh Thlang Indoah pawh a bul tumtu a ni. Tualbung atangin Vangte-ah, Bualpuiah lêt chhoin sâng khua a siam a, kum 1885 velah Zâwlnghak a kai. Zâwlnghak hi kum 1890 vel khan in 825 niin mihring 4,260 lai awmin Bawrhsap RB Mc Cabe khan a report a ni. Heng hun hi Rangte/Gangte in 150-200 dawn laiin an chhuahsan hnu a nih hmel a, a hun lai chuan Mizorama khaw lian ber a nih a rinawm. Liankhama hi kum 1891 khan a thi a, a fate-Hrangchhuana Khumzawl-ah, Hrangkima Hmawngzawl, Lamzawl, Rabung velah, Thankhuma Pamchung-Tualcheng lamah an indang darh a. Hrangchhuana nupui atan hian chhim lam Thiltlang lal, Hrangphunga Sailo fanu Lalbiaki an va nei a (Hrangphunga hi chhim lam lal ropui Vandula leh Ropuilianite fapa a ni), Khumzawlah hian an fapa upa ber Lalzidinga a piang hman. Kum 1900-ah Ngopa Berhtlang a rawn chuang kai a, chuta tang chuan kum 1901-ah tuna Ngopa hmunah hian an insuan lut a. Kum 1907-ah Khawdungsei Kânghmunah an kai phei a, Ngopa Châwra Hmunah kum 1914 khan an rawn insuan lêt leh a, in 330 khua niin a hun lai chuan khaw lian pawl a ni. Indopui I-naah Hrangchhuana khaw tlangval 40 lai mai Feren ramah an kal nghe nghe. Hrangchhuana hi sawrkarin sana `45 man hu leh Jubilee Silai a pe a, kum 1911-ah sawrkar kohin Shillong a tlawh bawk. Chawra Hmuna kum 7 vel an awm hnuin kum 1922-ah Khawdungseiah a kai phei leh ta a ni.
Lalzidinga hian kum 1922-ah Shillong atangin matric a pass a, kum 1923-ah Rosiami, Aizawl Thakthing lal, Paliana Hauhnar, Lushai Clerk fanu nupuiah a nei. Pi Rosiami hi Mizo hmeichhe zinga ME pass hmasa a ni. Khawdungsei atang hian kum 1926-ah Chiahpui-ah a indang a, kum 1933-ah Lalzidinga hian Chiahpui atangin Khawdungsei kal kanin Ngopa a kai leh a, chuta tang chuan mei mit lovin tun thleng hian kan awm zui ta a ni. Lalzidinga nau Phunchawnga hi kum 1927-ah Khawkawnah a indang ve bawk. Tichuan, Khawdungsei, Ngopa, Khawkawn leh Chiahpuite hi Lal Hrangchhuana leh a fa indang darhte khua a ni a, tun thlengin chhiat thatah pawh khaw khat ang mai a la inrâl tawn vek kan ni a, kan history tam tak pawh hi sawi hran hleih theih a ni lo. Hrangchhuana kum1941-a thih hnu khan Lalzidinga hian Khawdungsei pawh a awp tel ta nghe nghe a ni.
Ngopa Lal Lalzidinga hi, Sailo lal fate zinga matric pass hmasa ber a ni an ti thin a. A pa Hrangchhuana Khawdungsei Kânghmuna a awm lai 1910 vel khan Primary Sikul hi chu an lo nei tawh a, zirtirtu pawh Mangkhaia a ni. Lalzidinga hian Khawdungsei atanga a indan hmain FJ Sandy-a phalna-in kum 1923-ah Upper Primary School (Class VIII thleng zir theihna) a hawng a, Chiahpuiah te, Ngopa-ahte Sikul hi a chhawm zel a. He a sikul atanga Cl-VIII pass hmasa ber chu Pu Chhunbura (Pu PB Nikhuma te, PB Rosanga, Ex-Minister te pa) kha a ni. Ngopa High School pawh hi Lalzidinga hova kum 1958-a din a ni a, lal langsar a ni a, Circle IV(b) lal aiawhtu a ni. Lalnu Rosiami, Aizawl Thakthing Lal fanu, a hun laia lehkhathiam ve bawk nen khua an han awp chu an khua leh tuite tan chuan kawng tinrengin a thlamuanthlak a ni. A fate zingah chuan Pu Lalhmingthanga h/o Sairengpuii Sailo (Dr.Laldawngliana Sailo te, Pi Lalmalsawmi Sailo w/o Upa F.Lallura, Electric Veng, Aizawl te hi an fate an ni) te, Pu Lalkamliana h/o Zaikungi (Pi Zaikungi hi Rev PD Sena fanu a ni) te, Pi Lalhmingliani w/o R.Thangmawia (ZORO) te, Pi Lalengzami w/o Rev. Dr CL Hminga te leh Pi Ngurbiaki w/o Upa R. Rozama, Venghlui te hi mi han hriat deuh turte an ni ang. A Sikul din hi khaw chheh vel bakah Manipur lam thlengin mi hmasa tam takin an rawn pan a. Chiahpui vanglaite kha sawi nuam an ti hle a, tun hnua Chheih Zai (Ngopa Thlûr Hnih Zai) kan hriat lâr tak:
“Phaiah phunbungpui a thuam ang hian
Lalhmingthangpa lal lai bung
ang a thuam e,
Upper Middle kaina tlang liai luai,”
tih pawh hi Chiahpui vanglai chawia phuah a ni. He ta Lalhmingthangpa a tih hi Lalzidinga a sawina a ni a. Pûma Zai- Tlanglam, Chheih Zaite hi a uar pawl tak khua kan ni a, Chheih Zaiah phei Ruahvarpui Bang Theh leh Vaihmarchatê Zai chawhpawlhin Ngopa Thlûr Hnih Zai an chher chhuak nghe nghe a, Ngopa Cultural Club-ten kum 2009-a an record chu Zofate chenna khawvelah tawh phawt chuan kûtni vangthla-ah zaitira lampui (playback) a lo ni ta a. Ni 3.11.2022-a India President, Pi Droupadi Murmu-i’n Mizoram a rawn tlawh pawh khan Ngopa Cultural Club-te record hi zaitira lampui a ni. Ngopa khua hi Sailo ziding khua, lal lehkhathiam hmasa awp, mi thiam hmasa tam tak chhuahna niin tlawmngaihna leh Mizo nihna zepui vawn himna khua a ni a. Kum 1930 hma lamah daih tawh khan an thlan lungahte pawh In loving memory of….tihte an lo ziak fer fur tawh a ni. Indopui II-na hnu lawk khan Aluminium chhuan tui hmanga bêl, khuhhriang etc. chhûn Pu Lalsanga (Pu Lalvunga, Saron Veng, Aizawl pa) leh Pu Lianruma (V. Chuanga & Rev. V. Lawmkima pa)-ten bul an tan a, Ngopa tih an chhu kai zel a, a hun lai chuan Zoram a deng chhuak ve a, tunlai thleng hian hmuh tur a la awm awm e.
Liankhama hi Mizo history ziaktuten an tar lan thin angin leido nei reng a ni a, a khua leh tuiah pasaltha an thahnem reng a, a fapa Hrangchhuana hun thlengin hmarchhak kil hi an kap zau a ni. Vanapa thlah te, Vanhnuailiana khawnbawl Situala (LC Thanga IAS Retd. te thlahtu) thlah te, Liankhama khawnbawl Dêngphunga (PL Thanga IAS Retd.te thlahtu), Lalphunga daido Haupuilala Chuaungo (Pi Vanlalnghaki Revival Speaker te, Pu C. Lalluia, Ex-Vice Principal,GAC te thlahtu) thlahte pawh Ngopa leh a chheh velah hian an la awm zui zel a ni. Mi langsar bik an awm lo thei lo va – huaisen taka ram hauhtu Lallianthanga Pachuau (Dr. PC Biaksiama IDAS-te thlahtu), rawlral laka khaw daingul Pasaltha Laithanga Fanai (F. Kapsanga pu) leh a unaute, Sailo lal sa bêl Chuhtea Hmar (Maj.Buaia pa; ziakmi Zoremi Hmar Zote te, Indian Army Maj. MS Dawngsanga te thlahtu) te, pasaltha Pakhara (Upa V. Thangzama te, Pu Rosiama Vanchhawng IFS Retd., Dr Vansanglura, Serampore College Principal-te thlahtu) te hi an thlahte ram pum hriat an ni awm e.
Kohhran chanchin: Kohhran chanchin hmasa pawh hi Khawdungsei nen sawi hran hleih theih a ni lo tih hre hmasa ta ila. Ngopa-ah hian Kristianna a lut hma hle a, Khumzawla an awm lai 1899 khan Rev. DE Jones (Zosaphluia) chuan tlawhin Zawlbukah Pathian thu a sawi a. Ngopa kai hnu kum 1902-ah Phaisama, Dokhama leh Khuma ten hlawh pawh nei loin Chanchin |ha an rawn hril a, rei lo tê-ah ringtu an awm nghal a, Biak In hmasa ber pawh sethlamin tuna Ngopa Kohhran Biak In dinna hmun velah hian an sa niin an sawi. Rev. Lalnghinglova chuan a lehkhabu Zoram nghahchhan ah pawh “Zoram hmarchhak chhovah khian Khandaih (Phullen), Vanbawng leh Ngopa (Khawdungsei) te hi Kohhran awm hmasakna a ni lawr lak a,” tiin a ziak nghe nghe. Ngopa khaw mi Baptisma chang hmasa ber Chhungêka chuan January ni 31, 1904-ah Zosaphluia kutah baptisma a chang a, Tirhkoh hmasa a ni zui ta bawk. Tirhkoh hmasa berte lak an nih khan a hma a lo kal tawh Phaisama Tirhkohin a lo chhuak leh a, tihduhdahna karah Kristiannain hma sawn zelin kum 1905-ah Preaching Station-a hlan kai a ni.
Kum 1916-ah Chawra Hmun awm laiin Zirtirtu Laibata, Durtlang khua solfa thiam tak chu a lo zin a, Biak Ina khuang lak luh a rawt a, la lutin Ngopa Chawra hmun Kohhran hi Biak Ina khuang la lut hmasa ber an nih a rinawm. He thu hi Zoram Hmarchhak Harhna Chanchin tih lehkhabu-ah Pi Lalruali paw’n a tar lang nghe nghe. Feren ram kal hawte Kristianah an inpe deuh vek a, hma an sawn phah hle. Kum 1918-ah Ngopa Chawra Hmun tlangval Raltawna chu India Sunday School Union examah a sang ber a, a ni hi Chanchin |ha hrilin a chhuak zui ta bawk a. Manipur lamah leh Sialkal tlangdung lamah te Chanchin |ha hrilin mi eng emaw zat an chhuak zui ta a ni. Tirhkoh Dokhama pawh a mitdel hnuin Ngopaa lu phum turin an rawn paw lut a, Tirhkoh hna thawk thei tawh lo mah se thuhriltuah an la hmang tangkai hle.
Kum 1921 January thlaah Ngopa Chawra Hmun Kohhran hian Bial Inkhawmpui a thleng a, he inkhawmpui hi khawchhak leh hmarchhak lam zawng huam– Pastor Thangkhuma Bial (Rabung Bial) leh Pastor Vanchhunga Bial (Champhai Bial) in fin khawm niin, palai mi 1,400 bawr leh a khawtual mi Kristian 600 vel zet nen Inkhawmpui ropui tak mai an hmang a. Tirhkoh Liangkhaia pawh telin ‘Kalvari Ennawm’ tih sermon ropui tak a sawi a, he inkhawmpui chanchin chipchiar hi kum 1921 February thla chhuak Kristian Tlangau-ah tar lan a ni nghe nghe.
Chhandam nih inhriatna, piantharna, thiamchantirna thu hi Khawdungsei an phei leh hnu kum 1925 bawrah Pu Dengkawnga (Dr Vansanglura, Serampore College Principal pu) leh a thiante pahnihin tuipui tanin pawm dan leh hriat thiam dan inang lo deuh avangin an buai hle a, NEIG Mission General Secretary, Rev. H.B. Dinwidee a lo zin hlauh mai a, ani hian a rawn nemnghehsak ta ni. A hnu deuhah Rev. E.L Mendus (Pu Mena) pawh khan a han tlawh nghe nghe. Tirhkoh a nih lai leh Pastor-a nemngheh a nih hnuah Pastor Thangkhuma’n Hmawngzawl (Rabung) atangin a bial a, kum 1947 khan Ngopa Pastor Bial hawn a ni a, Pastor Siamhnuna kha Bialtu Pastor hmasa ber a ni. Ngopa Pastor Bial atang hian kum 1972-ah NE Khawdungsei Bial leh kum 1981-ah Teikhang Pastor Bial a lo piang ve ta bawk. Tun dinhmunah Ngopa Pastor Bial chhungah hian khaw chhunga kohhran palite bakah Lamzawl Kohhrante an awm. Mizoram hmarchhaka Kristianna luh dan leh kohhran chanchin hmasa hi chipchiar deuhin heng lehkhabu: Zoram Hmarchhak Harhna Chanchin (Lalruali), Zoram Nghahchhan (Rev. Lalnghinglova), Theihnghilh Ni Hlawm Suh Se (Lalhmuaka)-ahte hian tar lan a ni.
Tun dinhmunah Ngopa khaw chhungah hian Presbyterian Kohhran pali- Ngopa, Ngopa Chhimveng, Ngopa North leh Ngopa Venglai Kohhran te a awm tawh a, Kohhran Dan Zawh Kim belh khawm pawh mi 2,400 vel lai kan lo ni ta a. Presbyterian Kohhran mai bakah hian Salvation Army Corps pahnih leh UPC (NEI) Kohhran pahnih a ding a; Roman Catholic, Seventh Day Adventist, CRC te pawhin Biak In tha tak neiin Kohhran changtlung tak a ding hlawm a ni.
K|P General Conference thlen hi thingtlangah chuan kohhran pawl pakhat chauh tan tih theih rual a ni lo va, kohhran pawl dangte nen inlungrual taka Conference thleng tura kan han inbuatsaih mup mup te hi a ropui hle a, Organising Committee hnuaiah Sub- Committee 17 lai mai din niin lungrual takin ke kan pen ho mek a ni.
Hmun tlawh/thlir tur langsar: Pi leh pute thlang tlakna lam a nih loh avangin hmarchhak kilah hian hmun hmingthang sawi tur leh tlawh tur a tam lo hle a. Mizo thawnthua |uanpuii leh Chhawrtuineihlala (hman deuh chuan zirlai buah te a awm kha)-te sulhnu |uani lung te, |uanpuii’n Chhawrtuineihlala a chawi mutna hmun te hi khaw hmar lam km 3 vela hlaah hian a awm a. Ngopa Branch YMA-in tlawh theih turin a hmunhma hi an buatsaih a, a kalkawngah mit titlai tham Mizorama thingpui huan zau ber (?) F. Kapsanga Tea Estate a awm bawk. Ngopa chhim lam Chawra Hmun tawngtai tlangah Kraws lian tak (30ft) phun niin tawngtaina cabin pawh eng emaw zat a awm a, khaw thlir nan pawh hmun thengthaw nuam tak a ni a, bethel pahin khua han chuan la, i inchhir a rinawm lem loh. Tin, kohhran chanchin hmasa lam ngaihven mi i nih chuan Tirhkoh hmasa ber pathumte zinga mi, Tirhkoh Dokhama hriat rengna lung Ngopa Kohhran Biak In hung chhunga phunte pawh tlawh ngei ang che. Mizo history lama tui mi i nih chuan Chawra Hmuna Lalngura lungdawhah, Sailo Lal ropui Liankhama leh a nupui Rochhingpuii ruhro an phumna hmun leh a bul maiah Lalnu Pi Lalbiaki lungte pawh thla han lakpui ang che. Tukthuan ei kham zik mar pahin Ngopa chhak lam rala Sialkal tlangdunga Mizorama tlang sang ber dawttu Lengteng tlangte pawh i thlen in pa hnenah khawi lai ber khi nge tih han zawt la, mikhual thil chîk mi nih i hlawh bakah a piah deuh, Khawdungsei zawn vela Sûr tlang lo inkhawh kham ruak mai te pawh kawhhmuh zui che nachang a hre mai thei asin. Pandal kiang Watch tower bula Sailo luahtu hmasa Lalphunga Sailo lung pawh hi thlalakpui lo chuan haw hauh suh ang che. Tin, hun i neih hlauh chuan Pasaltha hmingthang Vanapa thlah la awmte pawh zawng chhuakin han chibai nghe nghe ang che.
Conference kal turte tana hriat tur pawimawhte: February thla tawp lam leh March thla tir lamah chuan boruak vawt leh lum hrehawm a nih loh beisei ila. Tin, tui hi kan hnianghnar tura ngaih a ni. Filling Station hi pakhat chauh a awm avangin haw lehna tur inruahman lâwk a fuhin a rinawm. Inbiak pawhna lamah Airtel, Jio leh BSNL a hman theih ang a; sum leh pai lamah SBI ATM booth pakhat leh mini ATM te a awm a, Gpay leh Net banking lam pawh a hman theih rinawm mah se network traffic jam awm palh thei a ni a, pawisa faia in rin lawk a fuh ang. Man chawia thlen theihna khual bûk- Tourist Lodge, PWD IB, Forest Rest House leh VC Khualbûk te a awm ve bawk mah se delegates tana hauh fel a ni tawh thung. Ngopa chanchin hi hriat belh zel duh tan chuan Diamond Jubilee Souvenir lei a chi viau ang a, chan loh palh te pawh thil awm thei a nih avangin khawmpui tantirh lama lei nghal mai a finthlak awm e.

Exit mobile version