PC Thangzikpuia
The Aizawl Post, August 9, 2024-a chhuakah khán Dr. Lalzuia Colney khân ‘MIZO TAWNGA ZIAK HMANNA’ tih thupuia hmangin ‘ziak’ (write) tih hi ‘ziah’ tia modify loh tur a nih thu na deuh rèn ràwnin a rawn ziak a; amaherawhchu, thahnem a rawn ngaih teh lul nen, ‘ziah’ tia modify loh tur a nihna chhan erawh chu grammar atanga tan fung neiin a rawn ziak hauh lo mai thung a! A tan fung rawn lek chhuah awm chhun chu zirtirtua a lo thawh tawhnaah leh, a lo tel ve tawhna eng eng emawah te ‘ziak’ tih hi eng mood-ah mah ‘ziah’ tia an hman ngài loh thu a ni ta lek a. Chu lo lehah chuan Bible-a ‘ziak’ tia an hmanna hrang hrang rawn thur chhuakin, “Bible-ah pawh khawiah mah ‘ziah’ a hmang lo,” tih kha a tan fung rawn neih chu a ni ta tawrh mai bawk a!
Kan mi hmasate zingah khán ‘ziak’ hi mood azira ‘ziah’ tia modify thin leh modify duh lova ‘ziak’ ti veka hmang ngar ngar duh pâwl kha an lo awm a. ‘Pu Buanga Dictionary’ tia kan sawi mai thin, kum 1940 daih tawha an tih chhuah, ‘Dictionary of The Lushai Language’-ah chuan ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify a nih thu a lo chuang daih tawh a. Kum 1964-a tih chhuah ‘The Lushai—English Dictionary’ (F.Ropianga)-ah pawh ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify a nih thu a lo chuang bawk a. R.L.Thanmawia ‘Hla Thu Dictionary’-ah te pawh ‘ziahtial’ tih a chuang ve bawk a; hetianga kan hla thu-ah te pawh thu ziah, lehkhathawna thu inziak sawi nâna ‘ziak tial’ ti lova ‘ziah tial’ tia an lo sawi dan atang te, kan dictionary neih hmasakah te pawh ‘ziah’ tia an lo chuantir dan atang te hian hman atangin ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify a lo ni thin tih hi a lang reng mai a. J.F. Laldailova pawh kha ‘ziah’ tia modify thin lamah khán a tang na hle thin a nih kha.
Mizo tawngah hian a dik leh dik lo kan sawi ve duh a nih chuan grammar atanga Mizo tawng kàl phung bih chian hmasak hi a pawimawh thin a. Transitive verb thu mal rau rauah pawh modified form nei chi hi chu a indicative mood form hian object pakhat chauh a neih lâiin a subjunctive mood form erawh chuan object pahnih—direct object leh indirect object—a nei thei a. ‘Ziak’ pawh hi chutiang chu niin, “Lehkhathawn a ziak,” tia kan sawinaah hi chuan ‘ziak’ hian object pakhat chauh a nei a, chu chu ‘lehkhathawn’ (noun) hi a ni; amaherawhchu, “Lehkhathawn min lo ziah teh,” tia kan sawinaah te hi chuan a modified form ‘ziah’ hi chuan object pahnih a nei ta thung a, chu chu keimah ka insawina ‘min’ (pronoun) leh ‘lehkhathawn’ (noun) hi a ni. Hetianga object pahnih a awmnaah hian ‘ziak’ hi modify loin, “Lehkhathawn min lo ziak teh,” tiin sawi ta tlat mai ila Pu Lalzuia Colney te ang chuan tawngkam dik emaw an ti zel mai dâwn a nih hmel a. “Milem ka lo ziah ang che,” tih âia, “Milem ka lo ziak ang che,” tia tawngkam han chelek te chu phonetic science hian rem min tihpui thei ngai lo ang!
Mizo tawng kàl phungah chuan kan verb thu malte hi modified form nei chi an nih chuan heng suffix—‘pui, na, sak, siak, tir’ tihte hi a modified form-ah zel an bet thin a. ‘Ziak’ hi ‘ziah’ tia modify kan rem ti dâwn lo a nih chuan, “Homework min lo ziakpui teh,” ti tein leh, “Thu i ziakna a rei tawh em?” ti tein, “Lehkhathawn min ziaksak teh,” ti tein, “Milem inziaksiak rawh u,” ti tein leh, “Ka lem ka pa ka ziaktir,” ti tein kan tawng mai dâwn tihna a ni a; Mizo tawng thiamte nuih kan ti za mai ang tih hlauhawm tak a ni. Chuvangin, hêngah pawh hian ‘ziahpui, ziahna, ziahsak, inziahsiak, ziahtir’ tia a modified form-a suffix kan behtir hian a dik zaih zâwk niin a lang.
Kha thu ziaktu-ina tanchhan atâna a rawn hman pui ber, Bible-a ‘ziak’ tia an ziah vek thu (an ziak vek thu–ni lovin!) kha han melhpui ve leh lawk ila. Thuthlung Tharah te hian ‘ziah’ hmanna tura ‘ziak’ an tih fai vek avanga an Mizo tawng a han ulhzia mai chu: Matthaia 21:13-ah te hian, “‘Ka in chu tawngtaina in an ti ang,’ tih ziak a ni,” ti tein Lal Isua an tawngtir a; hmun dang dangah pawh, “…tih ziak a ni,” tiin an tawngtir zel a. Mizo tawng thiam pangngai thu ziah chu ni sela hetiang hian Isua hi an tawng ulhtir nghut nghut duhin a rinawm loh a, “‘Ka in chu tawngtaina in an ti ang,’ ti-a ziah a ni,” tiin emaw, “‘…tawngtaina in an ti ang,’ tiin ziah a ni,” tiin emaw, “‘…tawngtaina in an ti ang,’ tiin a inziak,” ti emawin Isua hi an tawngtir duh zâwk ngei ang.
Chuti a nih loha, Mizo tawnga subordinate clause leh principal clause zawm nâna conjunction atâna ‘tih’ kan hmannaa, particle ‘a’ leh stative verb ‘ni’ kan hman bawka, ‘tih…a ni’ tih hi thu khar nâna kan hmannaa ‘tih…a ni’ tiha transitive verb thu mal kan zeh hi modify loh tur emaw kan tiha, a indicative mood form kan hman tlat mai te chuan, ‘ti-a ziah a ni’ tih tura ‘tih ziak a ni’ an lo tih ang bawk hian, ‘ti-a puan a ni’ tih turah pawh ‘tih puang a ni’ ti tein, ‘ti-a hriat a ni’ tih turah ‘tih hria a ni’ ti tein mak tak takin kan tawng mai dâwn tihna a ni a; chuvangin, Bible-a ‘tih…ziak a ni’ tih zawng zawng pawh hi Mizo tawng kàl phung milin, ‘tia ziah a ni’ tia thlâk vek tur a ni zâwk ang.
Kha thu rawn ziaktu khân ‘ziak’ modified form atâna ‘ziah’ hmang thintute hi thalaite hruai sualtu ang thawthângah a rawn puh a, “Mizo mipui min hruai sual tum hian inenfiah rawh se,” (amá ziah dan ang takin) tiin tawngkam a rawn duhthawh hle a; amaherawhchu, kan mi hmasate zingah khán ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify thin leh modify duh lo kha an lo awm a ni zâwk a; kha thu rawn ziaktu pawh kha a modify duh lo lama tan khawh ngat ngat thin a ni. Nimahsela, kan tàr lan tâk atang khán tun hma atangin dictionary-ah te pawh ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify a nih thu a lo chuang daih tawh zâwk a. Khâng atang te leh grammatically-a kan han sawi fiahna tlêm tê atang chauh pawh khán ‘ziak’ hi ‘ziah’ tia modify hi a dik a ni tih chu a lang mai a; chuvangin, ‘ziah’ tia modify a dik titu J.F.Laldailova-te tanna lamah keini chu kan lo tang zel zâwk ang a; mood inthlâkah a tùl huna ‘ziah’ tia modify hi puan ang bàn zâi kan rêl lo zâwk mai nãng e.