FAINA LEH A MAWHPHURTU

By Centenary C. Lalzahawma
Mi mal fainain chhúngkaw faina a thlen thei a, chhúngkaw fainain véng chhúng faina a thlen thei a, véng chhúng fainain khawtláng faina a thlen thei a, khawtláng fainain ram chhúng faina a thlen thei.
Kan khawtláng a lo thianghlim a, a fai a, khaw nuam leh véng nuama síam thei tùra mawhphurtu pawimawh hmasa ber chu a chhúnga cheng mipuite hi kan ni. Faina hi mi tin ngaih pawimawh ni si, a taka kan zawm theih dêr si loh a nih avàng hian inzirtír nasat kan ngai hle. Faina hlen chhuah kawngah hian mawhphurtu bîk ‘páwl’ awm bawk thìn mah sé, a mawhphurtu tak tak hi chu mi tinte hi kan ni tih hi kan hriat a pawimawh.
Khawtláng mipuite’n faina kawngah hma kan sâwn theihna tùrin ‘Cleanliness Awareness Programme’ hmangin faina pawimawhna khawtláng huapa inzirtírna hun kan hman tam a pawimawh. Tin, faina pawimawhna slogan/sign board pakhat chauh ni lo, a khât máwi tâwka tàr tam a pawimawh bawk. Hetianga mi mal leh khawtlángin hma kan lák chuan faina hian mi tinte rilru-ah bu nghet takin a khuar ang a, tumah inthlahdah leh awm bawlhhlawh/tawp kan awm lo vang tih a rinawm.
In leh a vêl vawn fai hi khawtláng faina atána thil pawimawh hmasa a ni. Mahni in leh a vêl theuh kan vawn fai chuan khawtláng a fai loh chhan tùr a awm lo. Chhúngkaw thianghlimna hian khawtláng thianghlimna a thlen a, loh theih lovin véng chhúng a lo fai mai thîn. Fai hi Pathian an teuhna ber a nih avàngin kan fai tùr a ni. Kan fai chuan kan lo hrisel ang a, mi mal kan hrisèl chuan chhúngkua a hrisèl ang a, chhúng tinte kan hrisèl chuan khawtláng mipuite pawh kan lo hrisêl mai dáwn a ni.
Khawtláng a fai theih nán véng tinah bawlhhlawh bâwm (dust-bin) dah tam a pawimawh. In leh a vêl fai tak ni mah sé, mipui vei vák an awm reng avàngin bawlhhlawh paihna kan sìam tam a ngai a. A mi chengte paw’n kan bawlhhlawh ken te a paihna tùr dik tak bawlhhlawh bâwmah kan paih a ngai bawk. Kawng dungah emaw kawng sirah pawh ni sé bawlhhlawh (thil èina káwr) kan hmuh ang ang te chhar khâwmin a bawmah paih hrâm hrâm a tha. Bawlhhlawh síamtu kan nih angin a then fai hna pawh kan tih tùr a ni. Mi thenkhat, bawlhhlawh bâwm awm reng sìin khawlaiah bawlhhlawh kan paih mai thìn. Kan bawhhlawh paihna hmun azirin kan mizia a tilang tih kan hriat a pawimawh. Tumah a mâwl záwng leh khawtláng tibawlhhlawh záwnga khawsa lovin a vawng faitu kan nih a pawimawh. Kan awmna hmun leh bawlhhlawh bâwm awmna hmun a hla deuh a nih pawhin kan iptêah ak tha ila, bawlhhlawh bâwm awmna hmun kan thlen hunah a bâwmah kan paih mai tùr a ni.
Kuhva èina leh chinai, sahdah, khaini hmuam hnu bangah emaw khawlaiah te chhâk chhuah loh tùr a ni a, kan zun a chhuah chuan Zun inah kan zung mai tùr a ni. Hetia a rem lai lai a kan thil ei kan chhâk chhuah hian khawtláng mipuite tán mai ni lo, zûk leh hmuam ti vè tho mi dangte tán a tenawm a, zûk leh hmuam la ti vè ngài miah lote tán ngat phei chuan a tenawm lehzual thìn. Tin, kawmkár remcháng laia zun mai te hi kan chìn than (habit) tha lo tak a ni. Hêngte hi ram changkang zâwka an la chìn ngai loh a ni a, khaw changkang leh véng changkang nih kan tum tak tak a nih chuan sim ngei ngei chî a ni. Hei hian hrisèl lohna tam tak a thlen thei tih kan hriat a pawimawh. Faina hian zahawmna a keng tel a, hrisèlna hnár a nih mai bâkah keimahni min tichaktu ber pawh a ni.
Tin, kan ran vulh te kan enkawl uluk a pawimawh. A bîk takin vawk leh ar ngat phei hi chu an êk a rimchhe hle a, a vulhtute’n fai takin kan enkawl a pawimawh. An zun leh êk rimchhe lutuk hian a vultute tán mai bâkah thenawm khaw véngte tán hrisèl lohna thlentu a ni. Mi thenkhat, mahni ran vulh te ngaihsak mang lova páwna chhuahtír mai kan awm thìn. Hetia páwna kan chhuahtír hian kawng sir leh khawlaiah an zungin an e mai thìn a, hêng an zun leh êk te hian hrisèl lohna min hlen mai bâkah khawtláng a titawp thìn.
Mi tinte’n khawtláng bungrùa/thil (Public property) leh mi mal êk in te kan vawn thianghlim a pawimawh. A bîk takin, vàntláng Zun in leh êk inte phei hi chu dimdawi taka kan enkawl a pawimawh. Hnam fing zâwk te chuan an khawtláng bungrùa/thil reng reng anmahni ta anga ngaiin an enkawl thìn. Zun inah an e vè ngai lo va, êk ina an inthìar pawhin fai takin an chhuahsan thìn. An incheinate chauh entawn lovin, an nun dàn tha kan hriat te pawh kan entawn a pawimawh. Mi lehkha thiam rùalin lìrthei changkang tak tak nèn thawmhnaw man to ber ber inbelin intihpuina hmun kan han pan a. Incheina changkang hle sì, mahni thil èina kâwr pawh bawlhhlawh bâwma paih nacháng hre lo, mahni èi zawhna hmun hmuna paih mai mai kan tam tùn thlengin. Kan changkàn dàn hi a changkang lo riau. Changkàn dàn tùr dik taka kan changkàn hun a nghahhlelawm hle.
Mizoram pum huap thlìrin bawlhhlawh hàl ral theih ni si, luikawrah leh a rem lai laiah bawlhhlawh kan paih nasa hle. Hêng bawlhhlawhte hian khaw chhúng a titawp a, lui tui a tithianghlim lo va, leimin a sìam theih leh zêl avàngin a hlauhawm hle bawk. Chuvàngin, kan bawlhhlawh paihah kan fímkhur a tûl tak zet a ni. Bawlhhlawh paih phal lohna hmuna paih a, dàn bawhchhetute chu faina kawnga mawhphurtute leh hruaitute hian dàn anga hremna pêk mai tùr a ni. Tin, dàn síamtute pawh hian kan dàn sìam te khawng taka hmang thei tùr chuan mahni ngêi hian a takin kan zawm hmasak a ngai bawk.
Tui luankawr (side drain) mumal tak kawngpui dung leh véng tinah sìam a thà bawk. Tui luankawr mumal tak khaw chhúngah emaw, véng chhúngah emaw a awm loh hian kawngpuiah fùr laiin tui a tling a, kawngpui a tichhe chak hle bawk. Tui luan kawr a mumal loh chuan kawngpui a tha rei thei lo va, kawngpui chhiain véng chhúng a titawp a, véng mipuite tán mai ni lo zin vei vák mi tam tak te tán harsatna a thlen thìn.
Tute pawh hian faina leh thianghlimna lama kan rilru puthmang leh ngaih dàn kan thlák hmasak loh chuan eng anga hmalákna thà leh inzirtírna thà pawh nei mah ila faina kawngah hian hmasâwnna kè min pèn tír thei chuang hian a rinawm loh. Eng pawh ni sé, faina kawnga mawhphurtu chu mi tinte hi kan ni tih hria ila. A thu chauh ni lovin a takin thil kan tih a ngai a, mi dangte tih atána dah mai lovin, faina kawngah a bul tantu nih tum ila. Hnung zuitu tha tak nih tum ringawt lovin, a hma hruaitu nih kan tum tùr a ni.