GLOBAL WARMING

By: Thankima Hmar
Leilung hi Pathian siam a ni a, a chhunga cheng zawng te nen hian. Duat taka a siam chu tunah hian a chhe mek a, a tam zawk chu mihringte tihchhiat a ni lehnghal. Khawvelin chhiatna a tawh mek leh a tawh hma bak lian tak chu khawvel lum zual zel hi a ni, hei hi thil thar pawh a ni tawh lo. A hria apiang an mutui lova, a hre lo apiang an hawi mai mai a, hriatloh vanga tawrh loh chi zia zang a ni hek lo. Kan hmabak thim tak hi bengsika ngaihtuah a ngai ta. Mithiamte an buai ta, chu chu eng nge? Kum 1900 atang khan khawvel lum chhoh dan an en a, chuta a landan chuan khawvel lum dan hi 1 degree F aia tamin a sang a. Kum 1970 atang khan a let thumin a sang tawh lehnghal. Hma lam hun hre rengin engvanga lo sang ta thut nge tih an ngaihtuah a A chhan tam tak zingah mihringten kan siam chawp Greenhouse gas te, lirthei leh thilsiamna lo pung ta lutuk hi a ni tih an hria a. Greenhouse effect hian gas chi khat a pe chhuak a, chu gas chuan ni eng atanga lumna lokal nasa lutuk tur lo dangtu boruak a tichhia a. He gas hi a lo tam zual zel tak avangin ni eng lumna kan dawng nasa tial tial a, chu chuan khua a ti lum nasa tial tial bawk.
Pathianin van boruak a siamah hian boruak chi hrang hrang a tam hle a- Nitrogen (78%), Oxygen (21%), Argon (0.9%), Carbon dioxide (0.03%) leh vaivut nawi tam takin kan chenna khawvel hi a tuam mup a. Heng boruak hrang hrang zinga khawvel ti lumtu ber chu Carbondioxide, a nih tur baka lo tam ta hi a ni. Boruak thianghlim pangngaiah hian Carbon dioxide hi 0.03% – 0.06% vel a awm tlangpui a Mi hrisel pangngai hian 5% (5000ppm) per volume vel kan hiplut thei a ni. Heng bakah hian boruak chi dang Hydrofluarocarbon, perfluorocarbon, sulfurthexafluorone, nitrous oxide, methane, chlorofluorocarbon te pawh hi boruak ti lum zualtute an ni bawk. Sawi tawh angin khawvel changkannain a ken tel thilsiamna lian tak tak te, meikhu tam tak leh henglaia kan lo hal khu tiamin boruakah carbondioxide a pe chhuak nasa hle a, a tam tial tial bawk si avangin khawlum a zual zel a ni. Helam hawi pawl lian tak Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) chuan a chhut danin, kum 2050-ah chuan khawvel lumna hi 1 degree Celcius atangin 5 degree celcius in a pung chho turah an ngai Tunah hian khawvel lum lam hi chawhrualin 15 degree celcius a ni a, hei aia degree khat lek pawha a lum chuan khawi maw laiah vur tui a awm ngei ngei dawn. Tun aia a lum chuan luipui lumna pawh a danglam ang a, chu chuan a lum lam leh vawh lam nuam tawk chauha khawsa tuipuia nungchate tuallenna a tibuai nasa hle ang. Hei mai a ni lo, kum zabi 21-ah chuan khawvel lumna hi 3-6 degree celcius-in a sang dawn an la ti deuh deuh bawk. Hetih hunah chuan chhim tawp leh hmar tawp vur hi a khal rei tawh lovang.
Khawvel lumna hi a chhan dang a la awm. Carbondioxide tluk bawkin Methane gas hi a hlauhawm hle. Methane gas hi ranvulhna hmun atang te, loneihna hmun leh thlai tawih atang te, thil kang thei lam chi atangtein a insiam a. Ruahtui leh tuilian ten heng hmun a thlen khan leilunga organic matter lo awm kha a tawih a, methane gas a lo insiam ve thin. Tin, thilsiamna hmuna damdawi bawilhlo tam tak kang hian Nitrous oxide lam tak a tichhuak bawk. Anihna takah chuan kan changkanna khawvel hian boruak hi kan ur chhe char char a ni mai a, ram changkang apiang hian an thawhhlawk lehnghal!
Global warming hian mihring tluk bawka a tihbuai hmasak tur chu nungchate a ni tlat. A tir atang rengin khawvela ramngaw leh nungchate hi inbuktawk (ecological balance) taka awm tura duan a ni a. Khawi maw lai a tlem emaw, a tam lutuk chuan a buai vek. Entirnan, rul hi mang ta diak se, sazu an pung vak ang a, sazu pungin a hnathawh tur chu a chiang reng e. Tunah pawh hian Costa Rica rama utawk chi khat Golden Toad an tih chu a mang der tawh. Hei bakah nungcha mang mai thei tur awmin an ngai bawk. Khawlumin a hrinchhuah pawi tak chu thosi hi a ni. Thosi tan khawlum hi malsawmna a ni hlauh thung a. Hriat thei maiah pawh ram lum apiangah malaria a tam a nih hi. Heng bakah pawh hian natna thlentute zinga mi Machufo virus, hanta leh ebola te hi khawlumah an tam duh hle bawk.
Tin, khawvawt aiin khawlumah natna chi reng reng an pung duh bawk. Heti a nih chuan Global warm-ing vang hian natna hriat ngai lem loh pawh a la rawn inlar thei viau dawn a lo ni. Khawlum avanga tuifinriat hi hei aia a lum zel chuan Coral reef tam tak hi an thi mai dawn bawk. Mithiamte chuan Siberia rama Tundra chu tuiin a chim avangin carbon leh methane tak tak a chhuah phah tawh an ti. Vur tam tak a lo tui tak avangin chhiatna a thleng ta nual a. Greenland ramah hian kum khat chhungin vur tawlh avangin lirnghing vawi 32 lai a thleng hman tawh a, chu pawh lirnghing na pangngai tak Ritcher scale 5 laia na te a ni hlawm. World Glaciers Monitoring Service-in a chhinchhiah danin, tun hnaia vur tawih lian pui pui 442 chu khawvel boruak lumin a hrinchhuah vang a ni.
Kan hriat loh piah lamah Global warming hian chhiatna a thlen ta fo mai. Antartica hmuna rannung pakhat Adelie Penguins te chu kum 30 lek kal taa 32000 vel piang thin kha tunah chuan 11000 vel chauh an piang thin tawh. Tin, phengphehlep leh sihal tam tak hian an chenna hmun kalsanin ram vawt lam an pan sup sup tawh bawk. Khawlum avang hian rannung chi khat bettles an puang chiam a, kum 20 chhung lekin Alaska hmuna chhut a.
Heti anih chuan vur rama chengte tan tam a tlaktir zel tihna a ni.
Mizoram pawh hian 1999 atangin Green Mizoram te siamin a theih ang tawkin hma a la ve thin. Tin, Forest Development Agency te siamin hma a la zel a. Thing leh mau phun kawngah kan harh thar hle. Mizoramin ramngaw tha a la neih hi Sq Km 120 bawr vel chauh a nih tawh avangin duat an ngai hle tawh a ni. Kum tlemte liamtaa Serthlum leh zawngtah rah tha em em thin kha thing tuah atan lak a lo ngai ta. A eichhetu thingngette ei leh tu savate an awm tawh loh vang a ni. Sava ten hmun nuam zawk pan a lo ngai ta hi a pawi hle, keimahni thiamloh a ni. Nungchate tleina khawp thingphun lah a la harsa rih si a. Kumtin vah thl

Comments (0)
Add Comment