Rev. Dr. Zaichhâwna Hlâwndo
Kar hmasaah ‘Tute hi nge Mizo?’ tih kan ziak tawh a. Tun tumah chuan keimahni leh keimahni kan indo leh thinna chhan eng nge? tihte kan sawi dawn a. Hnama kan harhna tur chu eng nge a lo nih reng tihte kan ziak dawn a ni. Zofate hian thlahtu bul thuhmun, hnam khat vek leh unau kan ni tih chu tuman kan hai lo. Insawi danglam viau pawh tum ila kan tobul a inan tlat avangin kan danglam tak tak thei lo. Kan tawngte chu lo danglam hret hret pawhnise tawng pakhat atanga lo chhuak vek a nih tlat avangin kan inhrethiam tawn deuh vek. Hnam-zia (culture) phei chu sawi ngai lovin kan inang vek a ni ber mai. Kan bona a lo rei tawh lutuk avangin bo kan nih pawh kan hre lova, kan bo dan leh bona chin pawh kan hre tawh lo mai zawk a lo ni. Tunah chuan Fapa tlanbote kan haw khawm tawh dawn avangin Pathian fate, a hnam thlan, hun hnuhnunga hnam siama lo la awm tur, Pathian fak tur hnam ( Sam 102:18) Bible-in a sawi kha kan harh tan mek. Keini hi tudang ni lovin chatuan hawlh tlang thuthlung neitute Zosefa tu leh fate Zosefa chhungte, ZOFATE kan ni tihah hian kan harh vek a ngai ta a ni.
Kan pi leh pute kha Assuria ram atangin Europe lama kal lovin khawchhak thliin a len a, China-ah an lût a. China-ah kum tam tak an awm a, China bang siam hna rim takin an thawk thin a nih ngei a rinawm. China lalte khan sal chhawrin an chhawr a nih hmel a. Chutianga sal chhawra an chhawr avang chuan in leh lo mumal tak pawh nei lovin tlangah leh lung pûkah te an chentir mai mai a ni ang. Ziak leh chhiar kan thiam lohna chhan pawh kan Savun lehkha min laksak a, Sakhua pawh nei mumal thei lovin min siam a, lehkha zirna school-ah kan kal ve pawh an phal lo a nih ngei a rinawm. Kan historian ten kan pi leh puten China an chhuahsan dan an ziakte ngun taka han chhiar hian China sawrkar awpbehna hreawm tak atangin a rukin an put chhuak a ni tih pawh a hriat theih a ni. A rualin tam tham takin an chhuak lo tih pawh a rin hriat theih bawk.
Kan pi leh pute khan Lalpan kan tana a lo ruat lawk ram tiam (promise land) an luh dan kha a rilin a ropui hle. Engmah bul tanna tur nei lova khua an din dante, lal leh upate neiin rorelna fel tak neia an khawsak dante, ei leh bara an intodelh dante kha zir tham a tling. Chutih rual chuan kan hnam tobul leh nihna an hriat loh avang khan an va kalna hnam ten an nihna an lo vuahsak ang ang hnam hming lem kha an pawm lo thei lo. China ram atanga lo kal kan nih avangin kawl hote khan Chinlai emaw “Chin’ tiin min lo vuah a. Chin hnam awm lo mah ila “Chin” min tih miau avangin vawiin thlengin kan hnam hming ang maiin kan la hmang. Chuta tangin kan thlang tla zel a, Tlang ramah kan awm zel avang khan Bengali hoten tlangmi “Koki” emaw “Kuki” tih hnam hming thar min lo vuahsak leh a. ‘Kuki chi’ emaw ‘hnam’ emaw kan awm tihna a ni chuang lo. British missionary ten min rawn chenchilh a, Lusei lam thiam lovin “Lushai” hnam tih hming min vuahsak leh a. Lushai hnam kan ni tihna pawh a ni chuang lo. Pathian thuthlung kan pi leh puten an bawhchhiat avang khan bo chikimin kan bo kan tih tawh kha. Tuna kan buaina bul ber chu hnama kan chianna tur hnam hming intawm tur ber kan hriat loh vang leh hnam hming kan put a dan vek vang a ni.
Hnama harh tur leh hnam nihna dik tak hre tur chuan thlahtu bul hriat a ngai a. Kan pi leh puten an thlahtu hming kha an lo theihnghilh hauh lo. Kan pu min thlahtu chu “Zo” a ni, “Zova” a ni, “Yo” tiin an ko thin, “Jo” an ti bawk thin, a thenin Dzo tiin an sawi bawk thin tiin kan historian ten an lo ziak kur ngiai nguai a. Chu kan thlahtu an hriat reng koh dan hrang hranga an lo koh thin chu tudang ni lovin Bible-a thuthlung kengtu Abrahama thlah kal zel Jakoba (Israela) fa duat ber Zosefa, Hebrai tawnga Yosuf, English a Joseph kha a lo ni reng tih hi Lalpa hnen atanga ka dawn chu a ni.
Thlahtu bul chhuitu ten Zo emaw Zova thlah kan ni an lo tihna chhan hi Zosefa hming lam tawi emaw koh dan a ni. Zofate zingah kan pu ber hmingputu pawh kan tam em em a, Zoramchhana, Zohmingsanga, Zothansanga, Zodinsanga leh a dang Zo hmingpute hi an hming pumin kan inko ngai meuh lo, Zo emaw Zova tiin kan inko a, kan sawi chhawn danah pawh an hmingpum sawi lovin Zo emaw Zova kan ti mai thin. Hebrai tawng chuan Zosefa hi Yosef tihna a ni a, kan pi leh puten kan thlahtu chu “Yo” a ni an tih kha Yosef tih lam tawi a ni tih a chiang. Lam dan hrang leh deuhvin “Jo” an ti thin tih pawh hi English-a Zosefa hming “Joseph” tih lam tawi “Jo” tihna a ni tih kha hai rual a nilo. Sapho pawhin Joseph tih hming pu ho chu Jo tiin an ko ve mai thin. Chuvang chuan kan thlahtu bul ber hming an lo hriat reng kha tudang ni lovin Bible-a Jakoban (Israela) a nupui Rakili nena an fapa Zosefa, a fa duat bik leh chatuan tlang chhip hawlh tlang tura malsawmna a hlan Zosefa thlah kal zel Zo hnahthlak, Zo kung atanga peng chhuak vek Zosefa tu leh fate Zofate (Zosuante, Zochate) kan ni.
Pu Lianmangan Zoram hmangaihtu Lalpa tih hla a lo phuahah hian kan nihna chu a chiang leh zual. Mizoram hmangaihtu ni lovin kan ram hming dik tak Zofate chenna ram Zoram tiin a lo phuah daih tawh. “Harh ru Zofate harh ru, Hnehna ropui kan chang thuai ang; Kan Pathian hmingin puan zar kan zar ngei ang khawvelah” a lo tih kha kan harhna tur dik tak Zofateah a lo ni. Kan nihna chung Pathian lo ruatsa ang khan insuihkhawm leh zai kan rel mék a ni. ZOFATE kan hnam nihna dik tak kum tam tak Biak Ina kan lo sak tluk tluk kha a takin a lo lang mêk chu a nih hi. Hnehna ropui kan chan hunah kan Pathian hmingin Independent puan zar pawh kan la zar ngei ang. Chutichuan khawvel zawng zawng Lalpa ram a nih theihna turin Pathian lal ram chanchintha khawvel pumah kan hril dawn a ni.
Pi Lalrindiki Khiangte (Daduhin) mawi tak maiin “Aw Zofa i thanharh hun chuan kan ram leh hnam min phel darhtu, Chi in-tih-bingna hi sirah hnawlin, Zofa hnahthlak zawngte lungrualin hmatiang sawn zai relin kan leng tawh ang, a lo tih vawng vawng chu kan thleng tan mêk a ni.
Chuvang chuan hnama kan harhna tur dik tak, tuma phuahchawp emaw rawtna pawh ni lo, kan nihna dik tak chung Pathian lo ruat sa Zofate kan ni tih hi i chiang vek tawh ang u.