Rohmingthanga Ralte
Research Scholar
Dept. of Mizo, MZU
-- Advertisement --
College leh University ve kal laiten ‘Students’ Union’ lama kan tel ve thin avangin, Zirlai pawl (MZP)-ah kan inhmang ve thin a. Zirlai pawl kal khawmna khawmpui leh hnam thila kalkhawmnaah chuan Captain LZ Sailo hla ‘Insuihkhawm Leh Zai I rel Ang U’ tih kha kan thupui leh thunawn ber a ni thin a, vawiin thleng pawn a la ni zel a nih hi.
Mahse, zirlai pawl-a kan inhman ve chhung kum 5 velah khan, insuihkhawm kan tih hian ‘ro relna pakhat hnuaia awmho’ tih hi kan senior te lak atanga an sawi hre thin mah ila, chumi tur chuan a kalkawng erawh fel taka duan leh sawina hi ka hre tam ngai lo thung. Zofate Unity lam buaipuitu pawl lian bera inhmang ve si, a pet goal dan tur kawngkal fel fai tak lo hriat loh kha, a zahthlak angreng! Keima thiam loh tak pawh a ni ang e.
Vawiina Mizoram chheh vela Zofate dinhmun han thlir hian, Burma rama Zofate, Manipur leh Chitagong tlangrama Zofate, Assam leh Tripura lam Zofaten nekchep an hlawh zel a nih hi. A chhan pawh eng dang a ni lo, a ramneitu/leilung fa (native) nia inchhalte mahni hnam leh nihnaa an harh thar ve zel vang pawh a ni ang chu. Zoram pawna Zofate hian Mizoram hi inpui anga neiin rawn tlan luh nan pawh an hmang mek zel a. Mahse, hetia Zofate thut chin ram tlansan zel a nih erawh chuan Zofate luah chin ram, Mizoram pawna mi hi a zim zel a va hlauhawm em!
Insuihkhawm tuipuite hian insuihkhawm kan tih hian, Zofate rorelna pakhat hnuaia awm hi an thupui ber tih chu a chiang a. Chutih rual chuan Zofate rorelna pakhat hnuaia awm tur chuan tuna Zofate kan inzarpharhna ram hi India ram piah lamah Burma leh Bangladesh-ah te a awm ve mek bawk si. International boundary pela Zofate chenna ram Zoram chhunga rinluh tum hi thil awlsam a va ni dawn lo em. India ram chhunga mi pawh hi sawi mai ai hian a taka tih chu a let fein a harsa dawn si. Rorelna pakhat hnuaia awm tur chuan ram bung pakhata awmho kan ngai bawk si a.
Tunlai khawvelah chuan khawi ram pawn, an ram inchi khat lek pawh chanai chuan indo an peih ut thei zel mai si a. India ram, ram huaisen lutuk ni lo pawh hian China leh Pakistan laka ram inchi khat chanai chuan indo a peih at reng mai hi maw!
ZOFATE INSUIHKHAWM HI THIL AWLSAM A NI ANG EM?
Kan history en let ta ila. British hovin, Zofate ram pahniha (Burma leh Mizoram) min then darh hma daih tawh khan tiau chhak lam leh thlang lamte hi an lo inmil tawh lo chu a nia. A nihna takah chuan tiau thlang lama chhuk zelte hian tuna tiau chhak lama la khawsate thlahtu, kan Chhinlung chhuahpuite kha chenhopui reng an chak lo a tih ve theih ang chu. Thlahtu thuhmun ni mah ila, duh zawng leh khawsak phung a inan loh chuan awmkhawm leh khawsakho reng hi a lo harsa thin tih hi chu thudik awm sa a ni.
|iau chhak lam lalte khan silai an neih hmasak zawk avang leh Kawlho hnen atanga eng eng emaw hmanruate an neih that hmasak zawk avangin |iau thlang lam lalte khan an ngam ngai meuh lo chu a nih kha. Zep thu a cheng lo, hmanraw nei tha zawk na na na, a nei chhe zawk tan ngam theih a ni lo. tiau chhak lam lalte khan tiau thlang lam lalte hnenah khan chhiah an rawn khawn reng thin a. tiau thlang lam lalte zingah pawh tiau chhak lam lalte hnena chhiah, tih luihna ni loa pe thin an awm bawk.
Mahse, |iau chhak lam lalten uchuak taka chhiah an rawn khawn reng kha Sailo lal Lallula khan a ning ta em mai a. Thlanrawn Pawiho a rawt ta chiam a nih kha. Lallula tak pawh khan an rawn erlet leh hlauin Samthang Zopui hmun atangin a awmhmun a sawn phah ta bawk a nih kha. Chutih rualin Chawngtlai lamah Zahau lal Nikuala chuan |iau chhak lam lalte rawn tla fual lutuk tur doin tanhmun a khawh ve char char bawk a nih kha. Vanhnuailiana leh a fate pawn chhak lam an nawr thin thu history-ah kan hmu bawk. Kum za kal taah pawh khan |iau chhak lam leh thlang lam lalte inkarah duhamna avanga inngeih lohna a lo awm daih tawh mai tih chu Thlanrawt rawt atang hian a chiang viau awm e.
Hengte hi hmanlai thil, la mawl lai thil a lawm tih mai mai chi a ni bik lo. |iau thlang lama cheng hlun ta te hi Sailo lal khua leh tui thlah kal zelte kan ni si a. Min thlahtu pi leh pute pawn an lo ngaih theih tawh loh thil kha awlsam tea siam rem, siam that ngawt hi kan tum deuh a ang thin.
Tin, pi pute sakhaw kawngkal en ila. |iau ral lamte sakhaw kawngkal lian berah chuan thih hnu piah lam Rih Dil nena suih zawmna a awm lo. Muchhip tlang nena suih zawm a ni thung. |iau thlang lamte sakhaw kawngkalah chuan thih hnu piah lam chu Rih Dil nen suih zawm a ni thung. Sakhaw biak a lo hran chuan intih hranna pawh a awm lo thei dawn lo. Chi bilin sakhaw biak an nei fur thin a. Chi inang lo pawh ni se sakhaw khat be tlang thei an nih chuan ‘Dawi sa kilho thei’ an lo ni a, Ralte leh Chawngthu te hi chutiang chu an ni. Dawisa pawh kilho thei lo kha a tam zawk an ni dawn.
Kristian sakhua hriat a nih hma zawng kha chuan mahni sakhua biak theuh kha an la urhsun hle tih a hriatna chu, an sakhaw biaknaa ‘Khaw laia an vawk lu tar an invuak thlaksak’ atangin indona a lo chhuah phah a nih kha maw! Chuvang chuan sakhuana hian kan nunah thil tam tak a ken tel tlat avangin, sakhaw biak a inan loh miau chuan inmil taka chenho reng hi thil awlsam tak chu a ni dawn lo.
Abrahama fate pahnih Ismaela leh Isaka kha, nu hran laka a fate ni mah se pa thuhmun an nih tlat avangin thlahtu bul lam chhuinaah chuan unau dik tak an ni lo a tih theih loh. Chhinlung chhuak intite pawh hetiang hi hman atanga kan dinhmun a ni tawh.
Abrahama fate pahnih thlah kal zelte phei chu Muslim leh Juda, Chritistian sakhaw betua an inthen tak daih avangin an inmil thei ngai ta lo a nih hi. Thlahtu bul pakhat ni si kha, vawiin thlengin an indo ut ut reng mai a nih hi. Insuihkhawm tih phei chu an ni tan chuan vana rah ang a ni. Khawvel awm chhung chu an indo duh hial zawk ta ve ang?
Chhinlung chhuak intite pawh hi kum zam tam kal ta atang tawh khan intihhranna leh inlakhranna duhna chu a lo awm daih tawh tih lam hi insuihkhawm kan duh lutuknaah hian kan chhui thleng pha duh lo nge kan hre duh lo zawk ni? A zung lam chhui thlen loha a ler atanga thuai tum ngawt hi a dik thei ngai lo. Khatianga in mu leh ar reng thin thlah kal zelte kha |iau chhak leh thlang lamah mi tam tak kan lo awm ta a. Kan pi leh pute inngeih lohna thin kha vawilehkhata siam that mai kan tum chuan thil awlsam a ni dawn lo.
British-te lo lan hma zawnga, thlah khat, inngeih ngai miah lote kha British hoin min hawlh phel avangin, inngeih thar thuta, chenhoa, rorelna pakhat hnuaia awm kan duh thar leh ta ni pawhin a lang ve bawk. Mahse, tunlai khawvel kalphung en chuan a thleng mai theiin a lang lo a, kum eng emaw zat te han liam leh se ‘Chung lam remruatna’ te a nih chuan zawi zawiin ram bung khatah kan la awmza leh thei mai thei asin.
Chuvang chuan, Zofaten kan delh chin ram theuhah hian rinawm takin, huaisen takin kan delh chin chu ‘I dai chin apiang i ram’ tih a nih theihna turin hauh tlat ila. Kan delh chin ram chu neih ngei pawh tum bawk ila. Mizoram chhunga tlan luh leh tlankhawm vek kan tum chuan ram tam tak kan chan dawn si. Tin, kum za tam chengho tawh lo leh awmho tawh ngai lote hi thawklehkhatah kan inngeih thar thutin nuam ti takin kan khawsaho nghal thut thei dawn reng reng lo. Chuvang chuan kan karah inngeih lohna tam tak a rawn chhuah phah mai mai dawn.
Nang i hmunah kei ka hmunah tiin thinlungin thlahtu hmun khat kan nihna hi pawm tlat ila, khawvel khawii hmunah pawh awm hrang mah ila, Chhinlung chhuak kan nihna, unau kan nihna hi a bo tak tak dawn chuang lo. Rorelna pakhat, ram bung khata chenho kan duh pawn Mizoram tih len nan hian kan luah chin ram hi Mizoram tan ken luh vek tum ila, a va tha dawn em!