KHAWTLANG LUNGLEN

JC.Zoremi Hmar Joute

Thil awm apiang hi hmuh theih leh hrilhfiah theih an ni zel kher lo va, thinlung chhungril lampang thil phei hi chu a tuartute leh a hmutu ten an hrilh fiah theih mai loh a ni fo.
Hetiang a nih avang hian van lam thil phei chu a han tem lawk viai chauhtute pawh hian a lawmawmzia chu thuin an sawi thei thin lo va, “Mihring tawngkamin a daih lo,” tih hi an hrilhfiah theih dan ropui ber leh an tan chhan a lo ni thin. Chutiang thil chu a chhui chhuah dan ber leh hrilhfiahna hmanrua ber chu a zungzam emaw, a bul zawn tur emaw a ni a, tin, a lan chhuahna te atangin a nih dan chu a lang thei leh bawk a; chung chu mahni ngeia hriatna hian a nemnghetin a tichiang leh zual thin.
Khawtlang lunglen pawh hi thil awm ngei, hmuh theih si loh, thinlung chhungril lampang khawih thil, mi pangngai tawh phawtin an tuàr, a awmzia sawi mai chauh loh chuan hrilhfiah theih loh a ni tlat. Kan sawi tawh angin thil awm ngei zawng a ni a, chu vang chuan bul a nei ngei tur a ni. Bahra nen tehkhin ang aw. Bahra chu a luhrum atangin lei chhung rilah a inphum daih a, a luhrum chu zawn hmuh phawt a ngai. A zawn dan pakhat chu a zung atangin a ni. A zung chu lei pawnlang takah a inphum a, a awmna laia rin apiang kha han hâi ila, changel zung ang hi a lo awm a, chu chu chhui zel mai tur a ni. A awmna hriat theihna dang leh chu a kung ro emaw, a pâr tla i hmuh chuan a bul lei chu han hâi la, a zung i hmu nghal ang. Tichuan a hriat theih dan chiang ber chu Bahra han ei chiah mai hi a ni.
Khawtlang lunglen pawh hi Bahra ang a ni. A tak chu thinlung chhungrilah daih a awm a, a nihna pawnlang ber, ‘a luhrum’ pawh chhui chhuak a, hrilhfiah turin Bahra ang bawka kawng thuma beih a ngai!
Khawtlang lunglen chu a zungzam leh a bul lo chhui ta ila. Tun hma thil, taksaa hriatna leh rilru leh hriatrengnaa châm ang, kan rilru lo khawih riau thin sulhnu, thinlung lairila inphûm hi lunglen bul a ni a, khawtlang lunglen taka zawng a ni lo. Bahra zung leiah a inphûm ang maiin hriatrengna chiang lo riaiah hian a inphûm a, zawn leh chhui ngial a ngai. Khawtlang lunglen hian tumah a hmaih lo va, naupang pawh hi tu khaw hriatpui mang loh leh sawi sawi ve lem si lo hian tun hma lam thil ngaiin an lung a leng a, an rilru a tho ve àl thei a ni.
Pu Vankhama pawhin khawtlang lunglen amaha a thawh dan a sawinaah chuan, zuk mal man bik fak tur a hriat lem si loh, khawvel thil reng reng, ‘khawtlang’ ina ‘lairil’ a zuk fang vel kha a chhan leh a bulah a puh ve mai bawk a nih kha. A hla hi han chhui hret ila. A dan pangngaia ni lo chhuak chho, van lai zawl lo thleng leh ta chuan hun hlui a thlir lettirin a lung hlui a tihlensak bik riau a ni. A lung tilengtu ‘khawtlang’ ni ber awm chu thil naran mai mai vek an ni tlat. Vamur thlawk leh mi feh hlana khua lo reh ta ruai te, naupangho pipu uai hla sa leh herâwt ri, ar kawkawdak leh hnah tum ri te, sava hram te an ni mai.
Tlangval lungleng hnah tum ri leh fur khaw thiang leh pangpar a sawi te hi chuan lung an tileng chu a mak lo va, mahse herâwt ri mai mai, ri azawnga ngaihno bei lo ber pawl ina patling pui rilru a zuk chawk buai hian bul leh chhan a nei lo thei lo va, thil hlui hriat chhuahtir a nei a ni. Herâwt ri chu a bul a ni hauh lo. Engtik lai emaw daih tawhah khan ‘mi û’ te nen chhun laiah herâwt hmangin la an lo her dun tawh pawh a ni mai thei. Chu nun hlui, a hriatrengna robawma hunin a khungsak taka kha, nu pakhat herâwt riin a zuk chin chhuahsak leh tak avanga a rilruin chung lai hun chu ngai leh duh taka a zuk thlir let ta vang vang chu, chumi ni-a a khawtlang lunglenna bul chu a ni.
Chutiang chuan a tuartute awm dan leh thil sawite pawh hian a bul chu min chhuipui thei hle a ni. Nun hlui ngaia lunglenna kai thotu thil chu sawi sen a ni lo. Mi mal nun khawih thei thil a nih avangin a dang nuaih bawk a. Pu Rokunga chuan pawltlak vela chhehrawpa thuro hram hlat hlat han hriat hi a huphurh a, lâwm rual hlim lai ni a hriattir avangin; hei hi chu a àwm viau a. =henkhat lunglenna tithartu chu thil ho tê, mi dang tana engmah lote an ni tlat. Pu Vankhama tilungleng viau maitu chu herâwt ri rawt rawt mai hi a ni kan tih tawh kha. Eng hun lai tak leh eng ber nge tih pawh kan hriat chhuah phâk miah loh nun hlui, hman lai hun tuar tham taka min ngaihtir fotu chu chhûn laia ni sa vawl vawl emaw, ruah sur thâwmte pawh hi an ni awm a nia.
Putar tan mawlh mai hian khawtlang thil awmze kal zel hian nun hlui koh chhuah tur a ngah a. Luhkapui/varanda lera nileng maia an han thu nitin mai te chuan an hun kal ta chhût a, chhui lêt leh mai thin loh chu tih tur dang a vâng si a, hun lo kal tur atana inngaihtuah hlimna awm tawh bawk si lo. Mi naran tana thil naran mai te chu putar tan chuan nun hlui hriat thar lehtir tura zirtirtu fel tawk an tling vek mai si. ‘Khawtlang’ hrim hrim mai chuan hman lai kha ngaihtirin an lung a tileng lo thei lo.
Mi tam ber tana lunglenna siamtu khawtlang pianpui an tam mai a, Zoram hian a ngah zual bik emaw tih tur a ni. Favang ni a lo chhuak no nghulh mai a, kawmthlang huana anthur parin dai tla zinga mi lo hawi hau mai han hmuh atanga nilengin lung tileng thei chiin nun an luah khat a. Tlai ni tla tur chuan engkim mai hi rangkachak rawngin a rawn bual a Tumkawn ruama inher liam tura a kàn dan pangngai zela ni tla tur kal pawh chu chak lutuk hian a hriat theih rum rum a. Chutiang ni tla tur eng mawi duhawm em em mai te chu thalai tan chuan a nihna ang anga lawm mai awl tak ni mah se, then khat, an nun lo chawhnu lam tawhte tan chuan ‘khawtlang’-ah an tang a, an lunglen tizualtu bawk an la ni thin.
A bik deuha khawvel thil emaw, a tlangpuia thil reng reng infawk khawm atanga lunglenna emaw pawh chu kan hriatrengnaah a innghat tho va, mi hriat leh mi sawi leh tuar danah ni lovin, mahni ngeiin thinlunga hriatna hi thil tichiangtu taka chu a ni. Khawvel thil awmphung reng reng leh ‘khawtlang’ tang rualin kan sulhnu leh hriatrengnaa kan chhêk khawm sa lo thar leh ten kan rilru a rawn den hian, a ngaia tuarna duhawm tak ‘lunglenna’ a lo awm ta thin a ni.
Khawtlang lunglen, thil mak tak mai, tuar theih thil leh na tak, mahse duhawm tak ni ang lawi bawk si hi Pu Vankhama pawh khan a thâwi damna lam hla reng reng a phuah tel lo va, ‘khawtlang lunglen’ hmang hian hrehawm nuam, natna hlimawm a lo chên ve thin ni ngei tur a ni!