Dr. Lalmuana Guite
Assistant Professor
Department of Political Science
ICFAI University, Aizawl
-- Advertisement --
India leh Pakistan Ceasefire puanna khan ni engemaw zat liampui tawh mahse national news channel tam zawkin Operation Sindoor an la awi nung reng a. India-in missile hmanga Pakistan hmun pawimawh a sai dan chanchin leh video-te chuan news headline a la luah chhunzawm zel a ni. Ram pahnihte inkara chungnung zawk leh chak zawk nih inchuhna chuan zawhna tam tak, chhanna awm silo a siam a. Kha ni thum indona avanga India dinhmun kan hmuh theih tlangpui sawi kan tum dawn a ni.
India ‘Neighbourhood First Policy’ Ennawn a Ngai
India chuan a thenawm ram, a bikin Afghanistan, Bangladesh, Maldives, Myanmar, Nepal, Pakistan leh Sri Lanka-te nena inlaichinna tha zawk siam tumin kum 2008 khan ‘India’s Neighbourhood First Policy’ a kalpui tan a. China ‘String of Pearls’ policy do letna hmanrua tangkai a nih a beisei vang a ni tel bawk. Hun rei tawh tak atang khan China chuan India hualtu ramte chu a thu hnuaia dah tumin hma a la tawh a. Sum an mamawh tih hriain awlsam takin an duh zat zat loan a puktir thin. Mahse a hun bituk chhunga an rulh theih loh chuan loan puk hmanga siam hmun pawimawhte chu a hneh chhuh a. China ram zauhna hmanruaah a hmang a ni. Pakistan, Nepal, Bhutan, Myanmar, Bangladesh, Sri Lanka leh Maldives-te chu China leiba salah an tâng mek a, an ram chhunga thlawhna tum hmun, lawng chawlhna, leh hmun pawimawh engemaw zah chu China enkawlna hnuaiah a awm tawh bawk. China tum ber chu ‘String of Pearls’ policy hmanga India thenawm ram tenau zawkte economy, military leh sawrkar inrelbawlna a thuhnuaia awmtir a, India nen an sumdawn tawnna chhut chah vek a tum a ni.
Sawrkar lai NDA 2.0 hnuaiah pawh he policy hi dah pawimawh hmasak bera neih a ni. Kum 2014 Lok Sabha election zawha Prime Minister Modi rinawmna thu tiamtira lakluh a nih dawn pawh khan South Asian ram hruaitute telpui tura sawm an ni. India-in ram dang hnena sum leh pai tanpuina a pek chhuah atang a 64% (4320 crores) chu ‘Neighbourhood First Policy’ kalpui nan hman a ni a. Nepal, Myanmar, Maldives leh Sri Lanka-te chu tanpuina dawng hnem zualte an ni. Suma tanpuina bakah infrastructure development (hospital, university, airport, port, hydro power project etc) engemaw zat chu he policy hnuaiah siam a ni bawk. Chutiang chuan India-in thenawm ram tenau zawkte tan that chhuahin nasa takin tanpui thin mah se Operation Sindoor chungchangah tuman India an thlawp thu an sawi chhuak lova. Kum 1971-a India vang liau liaua zalenna hmu Bangladesh sawrkar lailawk hotupa ber Muhammed Younus chuan Northeast state chu Bangladesh-ah bet vek turin a rawn sawm zawk a ni. Chuvangin tun dinhmunah India-in China hmalakna do let tur leh ti thuanawp tura ruahmanna a siam ‘Neighbourhood First Policy’ hian awmzia a la nei thei rih lo niin a lang a. Kan thenawm ramte tan India a la pawimawh tawk lova, China huat zawng sawi palh an hlau em em zawk a ni.
Article 370 Tihtawpin Awmzia a Nei Tlem
Sawrkar laipui chuan August Ni 5, 2019 khan Article 370 (Kashmir-in an mahni bila Constitution, Flag leh Criminal code an neih phalna) chu a tihtawpsak a. Jammu & Kashmir-a firfiaka chetna hluar lutuk tihbo a duh vanga hmalakna hi kalpui a ni. Tichuan Jammu&Kashmir Reorganisation Act, 2019 hmangin state chu Union Territory of Jammu and Kashmir leh Union Territory of Ladakh-ah then darh a lo ni ta a ni.
A chunga kan sawi ang khi sawrkar hmalakna ni mah se, Pahalgam-a firfiakte chetna thlen dan thlir letin Jammu & Kashmir chu a la ralmuang lo hle tih a hmuh theih a. Sawrkar laipuiin Statehood kha UT-ah an let a, venhimna (security) an mawhphurhnaah lain remna leh muanna a tiam a ni. Mahse kum nga hnuah pawh Kashmir mipuite thlamuang takin an la awm thei chuang lo. Firfiaka chetna thlen hma khan sawrkar lamin information vawi tam an dawng a, Prime Minister Modi paw’n Srinagar zin tura ruahmanna a siam tawh a thulh leh phah. Mahse chuti chung paw’n Home Ministry lamin buaina thleng thei laka lo inven lawk nan hmalakna engmah an nei lo a ni. Tun chauh ni lo tum dangah pawh a khat tawkin firfiaka chetna a thleng reng a, kan sipai huaisen tam takin nunna an chan tawh. Civil mite paw’n nunphung pangngai neih let harsa an ti a ni. Ladakh-ah phei chuan kum tir lam khan Environmentalist leh Innovator hmingthang Sonam Wangchhuk kaihruaina hnuaiah Sixth Schedule leh Statehood pek let phutin nawrh an huaihawt a nih kha. Chuvangin sawrkar hmalakna langsar ber Article 370 nuai bo ringawt kha remna leh muanna thlen turin a tawk lo tih a chiang a. A ram mite nek chep zawng ringawt lo deuha hmalakna tha zawk leh awmze nei zawk sawrkarin a ruahman vat a ngai a ni.
Khawvel Thlirna Atang India Dinhmun
Khawvelin India che vel a thlir reng a, ram zawng zawng-in kan thu leh hla an ngaichang a ni. Chu suangtuahna chu kum 2019 hnua NDA-in sawrkarna an siam nawn atanga India mipuite’n kan dinhmun leh nihna anga kan ngaih a ni. Chu ngaihruatna chu Pakistan nena kan buainain a rawn nawt reh vek a tih theih awm e. Operation Sindoor hmanga firfiak pawl kan beihnaah ram engemaw zah chu kan lam tang turah kan lo beisei a. Mahse ram engzatin nge India an thlawp thu rawn auchhuahpui le? Israel-in India a thlawp thu a rawn puang chhuak a. Chutih lai mek erawh chuan ram dang zawng zawng an reh thiap a ni. UN Security Council meeting-in Pahalgam-a firfiakte chetna chungchang an sawi ho lai khan Pakistan sawrkar demna tuman an sawi chhuak lo bawk. Kum 2008-a Laskar-e-Taiba firfiak pawlin Mumbai-a Taj Hotel an beih tum khan US sawrkar chuan India-in terrorist-te a beih letna kawngah a tul ang a pui turin special force a rawn tir a nih kha. Tun tum chu kan mi ngo thian tha ber ni a kan chhal Russia paw’n Shimla Accord zul zuia kan buaina chingfel turin min fuih ngam tawk a ni.
Khawvelah dinhmun pawimawh tak chelhin ram engemaw zah thian tha neiah kan lo inngai a. Hun harsa leh khirh kan hmachhawn laia kan lama tanga aw-ka chhuah ve tura kan beisei te’n ngawih an thlang zawk hian khawvel tehna fungah kan la tlaktlum tawk lohzia a lantir chiang hle a ni. Lam tang zawnga feh chhuah hial kan ngaih phah a ni ti ila kan uar lutuk lo mai thei. Hre reng siin eng ram mahin Pakistan-in terrorist an vulh thu an auchhuahpui duh der si lo. India tan chuan a runthlak ngawih ngawih a ni ber. US President Donald Trump lah chuan Pakistan-in hruaitu a neih that thu a sawi vul chuk a. Kan lian a, Pakistan ai chuan kan ropui fe zawk, indonaah pawh kan chungnung filawr lak. Mahse khawvel zau zawk thlirin kan lo inngaih ropui ang em chuan mite’n min la hmu ropui lem lo tih a chiang thawkhat a ni.
Defence-ah Budget Tam Zawk
India sawrkar chuan Operation Sindoor vanga nunna chân zat leh hmanrua chhe zat a la puang chhuak duh lova. Chinese jet fighter J-17 in India fighter a kah thlak thu thang erawh sipai hotu lamin an hnial lo. He thil thlengin a nghawng kal zel chu khawvelin J-17 fighter chanchin a hma zawng aia nasain a ngaihven phah a. Chutih mek laiin venhimna lam (security)-ah India dinhmun tha tawk lova ngaihna a awm mek bawk. Khawvel hmuha India elpui ber chu China a ni. Galwan Valley leh Indian Ocean-a China ral lian lo hmachhawn tur pawn sipai leh ralthuam kan nei tha tawkah an ngai a ni. Mahse Operation Sindoor-a India dinhmun en chuan Pakistan aiin kan chungnunna a tam lo tih a hmuh theih a. Ceasefire puan hnua kan ram hruaitute’n sipai leh ralthuam thawm that lam hawi an rawn tuipui thar hluai pawh thil awm lo a ni hran lo e.
Kan elpui ber China-in Sixth generation fighter a siam mek laiin keini erawh Fourth generation fighter-in kan la in awi nung ve hram hram a. Ram dang jet fighter engine chawlut tawh lova kan ram tualto siam chhuah ngei neih a pawimawhzia chu kan sipai hotute sawi tam ber a ni. Budget session hnuhnung bera India-in defence budget atan a pawm chu 68,12,10.27 crores a nih laiin China-in defence budget atan a ruahman zat chu 2,10,28,20.30 crores vel a ni hem mai, India defence budget let aiin a tam zawk a ni. Hetiang hi kan dinhmun a nih avangin kan sipai leh ralthuam dinhmun a rang lama endik a ngai a ni. Ministry dangte nen khaikhinin Defence Ministry-in budget an nei tam zawk zel thin a. Chuti chung chuan kan intlansiakpui ber China kan la um phak lo hle mai bawk si a. Tun atanga kum 5-10 chhung vel chu kan Defence budget a hma aia nasain a pung thur thur a nih pawn thil danglam lua a ni lovang.
A Pawimawh Ber Election
Pahalgam-a buaina chhuak chhuanlama Saudi Arabia atanga Prime Minister Modi a rawn haw khan mi tam zawkin a kalna tur ni awma kan lo beisei New Delhi leh Jammu &Kashmir lam pan lovin Bihar election campaign-naah a kal ta zawk a nih kha. Mipuite hmaa sawrkar thu pawimawh puang chhuak turin Press Conference nei lovin Bihar election campaign naah Pahalgam firfiak chetna a dem thu a sawi chhuak a. Bihar lam a kal chhan an zawhna chu programme duan lawksa a nih thuin a chhang a ni. Hun kal tawhah chuan Pahalgam anga firfiaka chetnain ram chhung remna leh muanna a ti ralti a nih chuan Prime Minister hona hnuaiah All Party Meeting leh Parliament All Member Meeting te neih a ni thin. Hetiang inhmuhkhawmnaah hian sawrkar hmalak dan tur relho thin a ni. All party Meeting kha koh a ni a, a tel tur zinga hming langsar ber Prime Minister a tel lo hlauh a. Prime Minister chuan Bihar election campaign-naah a hun pumpui a hmang a ni. Operation Sindoor kalpui a nih hnu khan Parliament All Member Meeting koh a sawrkar ruahmanna member-te hrilh hriat kha thil tih mak mawh niin a lang. Mahse meeting koh a ni lova, Opposition-te thurawn leh ngaih dan lak a ni lo bawk. Chuti chung chuan Opposition member-te’n ram hmangaihna thinlung pu chungin sawisel lovin sawrkar hmalakna an thlawp tha em em a ni.
Pawi sawi lo nunna chânte tana phuba lakna ni tura kan lo ngaih Operation Sindoor pawh election campaign-na hmanrua mai a lo chang ta a. Pakistan vulh len terrorist-te zawn chhuah ai chuan election lo awm tur lamah ngaihtuahna sawr bing sawkarin a duh tawh zawk a ni. Inkah hai puan a nih hnuah Pahalgam-a venhimna that tawk loh thu te, Ceasefire chungchang