R.Lalrinkima
Hidden Lodge
Chanmari, A izawl
-- Advertisement --
Bawnghnute Pu hian a hman hun huna bawnghnute a rawn dah mai na tur hian kawngkapui chhunglamah Bawnghnute bel hi zinglam dar 8 hnu lamah chuan kan dah mai a, Doorbell pawh hmet lem lo hian kawngkapui a hawng a, a dah mai zel a. Chutiang tur chu emaw ka ti a, Temami Pa chu Kurtai fun leh Zo chhangban fun nen a rawn lut thut mai a. E khai, enge thil awmzia ni ta? ka ti chul a. A ni lah chuan muang ban chet chawt hian, “In In tlaklam depa zauhna tur cement ban chhung tura thianzaho hnatlang pawlkua kan nih 1979 kumtawp lama hnatlang i koh khan kan thingpui hmeh duhzawng min zawt a, keini khan thingpui senhang, kurtai leh chhangban chhum hmeh a ni mai kan tih kha ka hrechhuak a, kum 40 zet liam ta kha ka theihnghilh thei lo a, ka rawn khai lut mai a nih hi” a ti chuar chuar a. Lung i va ti leng ve maw le, nang lah hi eng engemaw ti hian nunhlui lung tileng thei lam hawi hian thil han phawrh leh chut hi i ching riau mai a, thu teh, thu teh ka ti a, thuthmun chu a remfel a.
“Hmanni kan thu leh hla, tuikhuah te reuh tê tê hi ruling party sum siamna maia an sawi thin a lo nih lohzia leh an theih ang tawka mipuiin kan chhawrzia te, Maicham Phase-I phei chuan a siamna man a thawh chhuah tawh thu leh, hlep hlira a kal mek thu i sawi khan beng a verh tlat. Project dang pawh hian an siamna man hi an thawk chhuak hnai thei viau ang tih kha ka rilruah a awm tlat a. Kha lam kha chu dah thain Project lian, megawatt za tel siamna tura Central mithiam tena 3000MW chuang zet siam theihna Lui kan neih thu an sawi fo hi hriat ka chak a nia. Chutiang lam hawia ka thu hriat chak chu Bairabi Hydel Project, 120MW siamchhuak thei Brig T.Sailo hun laia an buaipui chungchang kha han thlurbing teh, tunah hian eng nge a dinhmun hnuhnung ber ni ta? tih te hriat a chakawm em mai’ a ti a. Ni e, Bairabi Dam Project hi PC Party khan an ruihchilh a, Brig T. Sailo, Zoram tana hmathlir tha tak nei, mahse mipuiin kan zui zawh tak loh kha a thlarau pawh hi a zahawm ngawt mai. A vanduai na em em chu Hydro Power chungchanga UT kan nih lai thil engkim awlsam lai khan a thachhangdawltu tur Engineer kan nei lo kha a pawi tak zet zet a ni. Khatih hun lai khan kan Engineer chhuak hmasate kha an indaih lo em em a, a hnung han zui tur kha an awm ngang si lo a, tihian kan zuzi ta chu a nih hi. 120MW tura a hmathlir khan thuneihna a chan tak loh hnu khan bawhzui a awm ta lo a, Hydro Power siamna atana Investigation pawimawh em em, Tuikhuahna hmun tura hma a lo lakna te kha ‘sakuh kaw tiat lek an lai a’ tih khan chhunzawm chu sawi loh hma a lo lak tawhna khan sawihnawm a hlawh ta kha a pawi khawp mai. Khawvela Hydro Power siamna turah hian sakuh kaw tiat leka lei laih hi a awm ngai lo, sakuh kaw tiat lek tia sawiah khuan zuk kal mah teh, Luikamah lian takin lei an verh a, patling pawh ding chungin kan lut thei titih asin, bak lah chuan khawpui an din hi a ni ringawt a, he tuikhuah hmun tura leilung zirchianna leiverh hi a nep lul lo asin. Ram hmangaihtute hian ram an hmangaih dan hi a inang lo a, minister niha mahni chan department hrang hrangte hnuaia hnathawktute hnen atanga sum leh pai lo hai thentu hi an tam an tih chu maw le, a rapthlak tak tak a nia! Kalphung hlui hi kalphung tharah pawh hian a dang chuang lo?! Sawrkarna chan chhunga damchhung daih tur inhaivurna hi a nasa em a, kan Zoram hi a vanduai tak zet zet a ni.
A, kan sawi thui ta mah mah e- Bairabi tuikhuah tur 120MW kha a thawm ri va a awm atang khan Tlawng luikam a chimtur ramah khan sawrkar mi pawimawh deuh deuh te khan ram an lo lei a, an lei loh ram neitute lah khan compensation beiseiin an enkawl tawh hauh loh ramte kha an han cheibawl thar leh a. Ka ram tan eng nge ka tih ang tih aiin kan ram hmasawnna hmalaknaah hian eng tin nge ka lo hausak ang tih kha kan thupui tlang a ni tih hi ka hmuchiang khawp mai. He compensation sumdawnna hi Pu Lalthanhawl CM khan Vana Pa Hall-ah ‘compensation thlarau sual’ ti-a a sawi kha tun thleng hian tawngkamah kan nei ta zel chu a nih hi. Bairabi tuikhuah 120MW tur kha 80MW tura DPR siam a nih leh hnuah khatih hun laia kan CM Pu Zoramthanga leh a team Pu Haukhuma Hauzel, P&E Secretary leh Chief Engineer te Er Thangliana te khan khatih hun laia Prime Minister AB Vajpayee kha project funding chungchanga Asian Development Bank(ADB) min sawipui tura an hmuh khan PM chuan ADB te chu lo sawipui a, hna thawh a nih ngei theih nana hma lo lakpui ngei a duh thu a lo hrilh a, PM hmutute kha an lawm hle. Tichuan, rei lo teah ADB hotu lawk pahnih chu Aizawlah lokalin CM Conference hall ah Bairabi Project hna hmachhawp atan funding pek hmain project ruangam te lo hrilhfiah an ni a. ADB hotu lokal te chu an phur viau avangin tuikhuahna hmun tur chu a hmunah an en a, hmasawnna duhawm tak a ni.”
A nih tak chu, a ngaihnawm hle mai,tichuan engtiangin nge hmalakna a kal chhoh zel, hei tukthuan kan ei kham tawh a, chhun thingpui in kan hmabak mai a ni a, han sawi chhunzawm zel teh” a ti a, a muthlu deuh duar duar emaw ka ti hman a.
Hei le, Bairabi Tuikhuah Bye bye nachhan chu…
Tichuan 80MW siam thei tura tuikhuah san zawngin fur tui tam lai khawl tlan tir theih loh laia tuikhuahin a hnar lama a chim san theih ber tur chin chhinchhiahna submergence survey report-ah he project hi a siamna man thawthang compensation, han chhut thuak thuak chhin pawhin sen a ngaih hmel ta a. Chungte chu – khaw 7 (sarih), Meidum, Hortoki, Phaizau, Dilzawl, Vaak, Dapchhuah, Sairang khaw chuanhnuai sawn chhuah tur din that lehna tur te, mimal ram leh thlai a tihchhiat tur zangnadawmna te, Mualkhang bul lawk atanga Sairang lam panna kawng thui tawk tak, a behbawm Culverts, R/Wall, Bridge etc. siam thar lehna tur te bakah he kawng thar siam tur vanga mimal ram tihchhiat zangnadawmna pek tur zozai te avang hian he project hi kalpui zel tlak a nih lohzia a lo lang ta a. [Sihhmui khaw hnar lam hla vak tawh loah khian Tlawng lui chim chin chu a tawp a, Tut Lui dungah Dapchhuah khua atanga km 2 vel a chim chho let bawk ang, (Tlawng leh Tut Lui hi Hortoki thlangah an infin)]
Hetia a zuzi chhoh lai hian Company pakhat hnenah 50MW vel siam tura DPR thar siam turin MoA ziahpui leh a ni nain eng an ti zui ta chuang lem lo a. Tunah chuan Bairabi-a Tlawng Lui khuah hna hi chu sawi rik a ni tawh ta lo a, Quo Vadis Bairabi Dam Project tih a lo ngai ta a ni, mahse mahse…
Tlawng Lui khuah tur thawh hnihna
India rama Lui hrang hrangte hi zir chianga fur tui lianin harsatna min siam thinte laka kan him theihna turin hnathawktu lian tak tak an awm a. Chitih laiin Mizorama kan luipui te, Hydro Power siam nana remchang tur hrang hrang buaipuitu Central Water Commission chuan Tlawng lui hi N.Lungleng khaw bulah investigation an ti mek a. Hei bakah hian Tuichang Lui hi Hnahthial District chhunga Thiltlang khaw chhuah lamah 102MW siam theihna awmin an hria a, Investigation an ti mek bawk a. Lungleng bula Tlawng khuah tur hi Bairabi hmuna siam tum a nih hmasak ber tuma 120MW pe chhuak thei ang tur tho kha a ni. Investigation hi an tih zawh deuh thuak hnuah Mizoram hi Earthquake Zone hlauhawm bera awm kan nih avangin tuikhuahna tur hmuna leilung zirchian hna te, tuikhuah atanga power siamna khawl khawhtu tur tui luanna tur tuikawng (tunnel) lungverh siam dan tur te, khawl In, Power House siamna tura leichhungril zirchianna hnate chu ennawn leh ngai an ni ta a. Chu zirchian nawnna chu Geologist in a hmunah lokala a thutlukna anga tihthat ngaite tih that leh turin nghah mek a ni a, Geologist hi a lokal ta em ka hre mai ta lo.
Lungleng bula Tlawng khuah, power hnianghnara kan neih theihna piah lama a hlawkna em em tur te:-
1. Flood control nana project pawimawh tak a ni ang.
Fur tuilian-in a bik takin Sairang khua a tihbuai kum tin dan kan hre theuh awm e, tuikhuah siam zawh a nih hunah chuan tuilian tui chu khawlin a hman tangkai bak tuikhuah atangin a liam ang a, zalen taka a duh ang anga lui lian tal vel chu control a ni tawh ang.
2. Aizawl khaw chawmtu Tlawng Lui hi a kangchat tawh lo ang
Hydro Power siam dawn hian Environmentall flow(E-flow) hi fimkhur tak a kalpui tur a ni. Chumi awmzia chu-kumtluanin êng siamtu khawl lamah harsatna emaw, power a siamchhuah pekchhuahna line lamah emaw buaina a awm vangin khawl a tlan thei lo a, tuikhuah chu khar a ni a. Hei tak mai hi tuikhuahna mawng lama lui nungchaten an thih phah nasat dawn avangin khawl pawh tlan lo se tuikhuah atangin lui nungchate tan tui chhuah reng tur a ni. Hei hi kumtluana tui chhuah tam leh tlem dan tur te leh a hun chhung (eg Oct-Dec, etc) hi bithliah fel tak a awm a, zawm ngei ngei tur a ni. Hei tak mai hi Aizawl chawmtu Tlawng lui tuikang min chawisaktu tur pakhat a ni dawn a ni. Hei bakah hian thal tui tlem laiin khawlin a tuikhawl hmangin power siam nana a tui hman zawh tawh chu Tlawng luiah tho a chhuah leh dawn avangin Aizawl mipui chawmna atana tuihna tha tak a ni ang(Bairabi tuikhuahin Reiek kai thleng chim chho tur anga tuteemaw thuthang theh darh a awm, 80MW tura ruahhmanna pawh khan Reiek kai hi a chim chho pha lo nasa hle tih zep lawk ang)
3. Lungleng khaw bula khuah tur a ni bawk a, Aizawl thalai tam zawk chuan water sports tih theihna tur hmun tha tak an nei ang(nunna chan nan erawh hman loh hram tum ni se a tha awm e)
4. Tlawng lui khuah hnar lamah chuan sangha tharlam tak tak, dan fel tak hmanga man hnianghnar tak a awm ngei beisei ila. Serlui B Hydel Project atanga sangha kan ei tawh zozai khu a tam tawh viau mai thei ania, chuvangin Luipui sangha tui tak hmangin mi tam takin eizawnna an neih phah ngei ang tih a chiang hle.
Tlangkawmna
Tuikhuah hmanga Hydro Power siam hi a lian emaw a te emaw a buaithlak dan hi a inang deuh reng a, chuvangin tihfuh loh chuan project tereuhte pawh rei tak thawh ngai a ni thin. Chuvangin, ‘kan sawrkar chuan chumi khami Lui kan khuap ang tih ngawt hi huaisen taka sawi mai chi a ni lo. Investigation tih hun chhung hi a reiin chumi hnua DPR siam peih a nih hnuah Central sawrkar atanga thawh phalna hmuh nana kawng a la thuizia te leh thawh phalna hmuh hnu pawha hnathawk tur zawn chhung hian hun a duhzia hi ngaihtuah chian a ngai hle.
“E khai, a va ngaihnawm ve le, hei thingpui lum a hun e, in phawt ila, Tuichang khuah tura enthlithlai mek i tih chungchang hi ngaithla leh dawn ang aw, ka la hriat ngai hauh loh zuk nia le” a ti a. Thildang sawi pah chuan thingpui senhang leh kurtai, tin, a hmeh chhangban ah sa chu an rawn chhawp a, ti ti zui a rem ta viau lo a. Kan in zawh chuan tuibur a han khiat zauh a, a phone a lo ri a, Upa Pawl Committee naa tel tura a chhuah a ngaih thu sawi pahin a tho uaih a. “Tlawng chungchang ngaithla leh tur chuan remchang hmasaah ka lo lenglut leh vat dawn a nia aw” tiin kan inthlah ta a.