RAM NGAW LEH NUNGCHA HUMHALH

Zonunkima
5th Semester
Department of Political Science
Government Aizawl West College

-- Advertisement --

Mizoram hi India ram state zînga ram ngaw nei tha ber leh ram ngawin a khuh that ber state zînga mi kan ni hial âwm e. Mizoram CCF Planning and Chief Wildlife Warden ni thin Dr. N.S Bisht chuan, Mizoramin ramngaw atanga thil hlutna a hmuh chhuah zat chu kum khatah cheng vaibelchhe 515.35 man hu niin a chhût chhuak a ni. Kan ram hian chhuan tur kan neihte zîngah chuan ram ngaw hi kan sawi hmasak ber tûr zîng ami a ni âwm e. Khawvel thang zelah hma sâwnna chak takin a kal mek a, Changkànna hi hma sâwnna ina rawn ken tel a ni a, mahse, hma sâwnna zawng zawng erawh changkànna a ni kher lo’ tiin an sawi thin. Kan ram pawhin state dangte ruala ke pên tumin tan a la mek zel a ni a, kan khawsak phung pawh a nuamin, a awlsam tâwh hle mai a, chu chu hma sâwnna avânga lo awm thei a ni. Amaherawhchu, chu hma sâwnna chuan a tha lo zâwnga nghawng a neih theihna lai a awm a, chumi ti ziaawm thei tur chuan kan hmanruate leh khawsak phung chauh changkang lovin, kan rilru put hmang pawh a changáng tel ve tur a ni.
Forest Survey of India-in state of forest report 2021 an tih chhuahah chuan kum 2019 nena khaikhinin kum hnih chhûng lekin ram ngaw 186 sq. Km lai a hloh hman a ni. Tin, kum 2007 atanga Vawiin ni thlengin kum tin kan ram ngaw neih zauzâwng a zîm hret hret tih tar lan a ni bawk….Mizorama Ramngaw khuh chin hi kum 1987-ah 90.55% a ni a, kum 2021 ah erawh 84.53%-ah a tla thla duai tawh a ni. (Vanglaini 12th June 2023)
Gov’t of Mizoram Statistical Cell-in an chhinchhiah dan chuan November 2020 atanga May 2021 chhung khân Mizoram hmun hrang hrangah lo hâl leh ram kàng hmun 4486-ah thlengin 141.53 sq.Km lai a awh a ni. Tin, January atanga May 2022 chhung khân hmun 2069-ah lo hâl leh ram kàng a thleng a, 81.02% sq.km lai a awh leh bawk. Ram kàng thei dinhmun a ding zât a tar lanah chuan 2.03% chiah hi hlauhawm lo a ni a, kán hlauhawm zual hi 92.92% lai kan nei a ni. Mi tam takin lo neih hi eizawn nan kan hmang a, kan lo neih dan lah hi ‘shifting cultivation’ an tih, kum tin hmun hran hrana lo nei thîn kan ni a, chu chuan ram a heh em em a, kan ram ngaw ti kiamtu ber ni pawhin a lang. Shifting cultivation lo deuha kan lo neihte pawh hi tih dan kan zawn ve a ngai tawh tak zet a, kan sorkar pawhin ngun zawkin ngaihtuah vat thei se a tha hle ang. Ram kàng thelh hi a hautak a, kum 2021-a Lunglei ram a kán paw’n IAF-in helicopter-in a rawn thelh hial a nih kha, a sâwtmawh em em zui. Chuvangin lo kan hâl paw’n mei Kawng tha takin sial hmasa ila, ram dang kàng kai lo turin uluk takin veng ila. Tin, ram a kan awm reng rengin tul têah lo chuan mei nun lo ila tha âwm e.
‘The Guardian’ chanchinbuin a târ lan dan chuan mihrinhin ram ngaw an thiah nasat avâng leh thil siamna (industry) Lian a pun zel avângin ramsate’n chênna leh ei tur an nei lo va, kum 50 chhûng lekin 69%-in ramsa an kiam a ni. Hêng hi Africa leh Asia ramah a hluar zual a. Zir chianna pakhat chuan sava leh leia tla chi rannungte chu kum 1970-2000 inkâr aiin, kum 2000 hnu hian a chereu nasa leh zual hle a ni, a ti.
Ramngaw hi nungcha leh ramsate chênna, ei an zawnna leh hmuhna hmun a ni a. An chênna hmun kan vâta, kan hâl sak a, ngaw tha tak chu kan ti pé hún a, nungcha leh ramsate tan Chên reng theih a ni ta lo, loh theih lohin an dam khawchhuah nan hmun danga an pêm a ngai a, chuvang chuan kan ramah ramsa an tlem tawh em em a ni. Chuta karah keini’n silai tha pui pui te, sairawkherh, thang kam, túra hrai leh a dangte hmanga lo veha, lo suat tâwk kan la awm thin. hêng hi sim hmak a pawimawh hle. Leilung leh a chhûnga chêng zawng zawngte nen hian dam khaw chhuaka, nung pangngai thei tura inmamawh tawn tlat kan ni a. Chumi kan inmamawh tawnna langsar tak chu ‘food web’ leh ‘food chain’-ah hian a ni. Thil nung (biotics)-te chu chi hrang 6-ah thenin, chûngte chu- Producer (eg: Thlai), Primary Consumer (eg: Sazu), Secondary Consumer (eg: Utawk), Tertiary Consumer (eg: Rûl), Final Consumer (eg: Mupui) leh Decomposer (eg: Fungi)-ah te then an ni a. An zînga pakhat khi lo rêm ti tih ta se, kan ‘ecological balance’ thlengin a nghawng a, a tua te pawn kan tuar phah thei a ni. Chuvangin, tun ai nasain, awmze nei zâwkin kan ram ngaw leh nungchate kan humhalh deuh deuh a ngai a ni.
Khua rêl Chhiatna hi kan dan theih a ni lo, chutihrualin tam tak hi chu keimahni thiam loh, kan ngaih samna, kan cho chhuah a nihna lai chen a awm ve a, fimkhura invên ve theih a ni. Hemi kawngah hian Aizawl hi kan hnu fûm zualin alang. AMC pawh hian in sak, in hmun laih phalna, bawlhhlawh paih phal lohna hmuna paih te leh a dang dangte pawh hei aia khauh leh uluk zâwkin enfiahin, kalpui thei se la a duhawm zual hle mai.
Kan Tlawng lui leh lui dangte nutna chhan pawh hi hma sâwnna hna hrang hrang thawhna lei vûng leh bawlhhlawh paih vâng te, in sakna hnâwmhnawk bakah mimal leh dawr kai bawlhhlawh a rûka lui kawr leh Tlawng lui fintute a an paih vângte a ni ber a. Kan tui tlan ber a ni si a, hma hun thlîr lo lêkin kan luite kan ti tawpa, kan suasam hi a ram neitu rilru lo hle a ni. Tun hnai maiah, home minister Pu K Sapdanga’n Aizawl khawpui tui tlan, tlawng luia bawlhhlawh lut zel tur vênna leh then fai nan ‘waste trap’ siam a nih tur thu sawiin, hemi atan hian AMC hnenah AMRUT atangin cheng vaibelchhe 2 pek an nih dawn thu a sawi a nih kha. Kan luite Sorkar-in a ngai pawimawh hi a lawmawm hle a, tui tel lova awm thei lo kan nih avangin tui awmna luite chu kan rohin kan humhalh tlat tur a ni. National Green Tribunal (NGT) chuan Ganga lui bul metre 500 huam chhûnga bawlhlawh paih a khap a, a paih lui chu Rs 50,000 chawitir an nih tur thu an sawi a ni. Kan sorkar pawh hian Hetiang ang dân khauh tak, mipuite pawhina an palzam mai mai theih loh tur hi siam se la, awareness a tam thei ang ber zirlaiah te, khaw pum ang tea huaihawt fo chi niin a lang, Chu chuan awmzia a nei ngei ang. Mihring siam that nan khaw dur a ngai an tih ang deuhin kan ram leh keimahni ngeiin kan thatpui zawk nan dan khauh tak a awm a ngai a ni.
Tlângkawmna
Mizoram lo hi ram dang kan nei lo. Chuvangin kan ram neih chhun, a chhûnga awmte hi duat tak leh uluk takin enkawlin humhalh ila. Keimahni tan bawk chhenfâkawma, chhawrnahawm tak tur a ni a. Chuti ni lova, tûna a awm dan ang anga kan en liam chuan nakinah kan tu leh fate’n ramngaw tha an nei tawh lo vanga, keimahni bawk min dem leh mai dawn a n. Tunah pawh kan tuar nasaa, nakin hunah phei chuan kan tuar nasa zual lo ang tih pawh a sawi theih loh. Chuti ang a nih lohna turin tun a chinah ram hmangaihna thinlung tak tak puin, hma sâwnna ke pên zel chunga kan ram ngaw leh nungchate’n an tawrh tawh lohna turin tan la ila, i humhalh ang u.

Reference:
1. Vanglaini article. 12th June 2023
2. https://dipr.mizoram.gov
3. Vanglaini article. 23rd may 2022
4. Forest and tree resources in state and Union territories -7.19 Mizoram
5. Khiangte Vanlalrova, Rev. .Kristiante Mawhphurhna. 2023

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More