By Laiu Fachhai
-- Advertisement --
THUHMA
Pathian Thuina mihring taksa (body) a tihah hian thlarau, rilru leh tisa te an awm a (1 Corinth 6.19-20; Rom 12.1-2). Chuvangin mihringte hian mamawh (basic needs) chi thum kan nei a, chungte chu thlarau lam mamawh (spiritual need), rilru lam mamawh (intellectual need) leh tisa lam mamawh (physical need) te an ni. Thlarau lam mamawh chu Pathian hriatna leh tihna nun neih a, a ngaihdamna, a chhandamna, a thlamuanna leh amahah hlimna te nei a, thih hnua chatuan nunna vanram beiseina neihte hi a ni. Rilru lam mamawh chu thiamna, finna leh nun puitlinna te a ni a, tisa lam mamawh chu hriselna, in leh lo, ei leh bar, silh leh fen, nupui pasal leh fanau neih a, chhungkua dinte hi a ni.
Heng mamawh pathumte hi mihring nunah hian a inzawm vek a, then hran theih a ni lo. He article-ah hian tisa lam mamawh, nupui pasal neih chungchang, a bik takin kan nulaten hnamdang pasal an neihna a chhan leh vangte zir kan tum dawn a ni.
MIPAT-HMEICHHIATNA (HUMAN SEXUALITY)
Nupui pasal neih a, Pathian phalnain mahni nupui/pasal nen sex enjoy a, fanau nei a, chhungkua din hun hi Kristian nula leh tlangvalte tan chuan hun nghahhlelhawm ber a ni. Nupui pasal neih hi chi thlah a, chhungkua dinna atan mai chauh a ni lo. Mipat-hmeichhiatna (sex) enjoy-na atan a ni ve. Sex hi Pathian siam leh thilpek tha, mihring taksain a mamawh lian tak, mihring leh thilsiam nung dangten an taksaa an tawnhriat nuam ber leh hlimawm ber a ni.
Nimahsela chutianga thil tha leh hlimawm chu, mihringte tan erawh chuan nupui pasal inkar chauhva intihhlim tawnna atana hmang turin a petu Pathianin a ruahman a ni. Nupui pasal ni lote sex hmanpui chu sual a nih tlat avangin (Exodus 20.14; 1 Corinth 6.9; 7.2, etc), ringtu tan chuan sex hman sual inchhirna leh inthiamlohna neih miah lo a, Pathian phalna ngeia mahni nupui/pasal nen thlamuang taka sex enjoy chu nghahhlelhawm tur reng a ni (Hebrai 13.4). Pathian Lehkhabu Thianghlim, Hla Chhuanvawr (Song of Songs) pawh hi Pathian duhdan anga thianghlim taka nula leh tlangval inngaihzawnna, inneihna leh sex enjoy-na hla a ni.
Tisa lam mamawh nupui pasal neih hi thenkhat chuan mahni hnampuiteah hmu lovin hnamdangteah an hmu a ni. Tunlai hian inthlan leh party politics boruak karah hnamdang nupui pasal neih, a bik takin hnamdang pasal neih demna, sawiselna leh sawichhiatna a tam khawp a, hnamdang pasal nei lo tura infuihna thu leh hlate pawh a tam hle. Ram leh hnam hmangaihna thinlung atanga sawi a ni tih hai rual a ni lo. Chutih rualin he article ziaktu hian kan fanute, farnute leh tunuten hnamdang pasal an neihna chhan leh vangte ka theih ang tawkin ka zir a, a tlangpuiin a hnuaia tarlante hi a chhan leh vang nia ka hriatte a ni. A dik ber lo thei a, sawi hmaih a awm thei bawk.
HNAMDANG PASAL NEIHNA CHHAN LEH VANGTE
1. Kan State-ah hian, a bik takin khawpui (urban centre) ah chuan mipa population leh hmeichhia population a inthlau lutuk lo. Ka hriat sual loh chuan, kum 2021 chhiarpui report a la chhuak lo va, kum 2011 chhiarpui hun atang khan mitthi zingah hmeichhia aiin mipa an tam zawk emaw tih dinhmunah kan awm a, hmun thenkhatah chuan mipa nausen piang aia hmeichhe nausen piang an tam zawkzia te enin, kan ramah hian tlangval aiin nula an tam zawk tawh maithei a ni. Chuvangin nula thenkhat chuan pasal atan an hnampui ngei neih duh hle mah se, inleng an nei lo tlat a ni.
2. Tlangval tam takte lah chu ruihtheih thil tih chingte leh ngawlveite an ni hlawm a, anmahniin nupui neih an ngaihtuah thei tawh lo chauh ni lovin, nulate pawhin pasal atan an neih ngam lote an ni hlawm tawh a ni. A awmzia chu, tlangval fel aiin nula fel an tam zawk tawh a, nula felte tan mahni hnampui pasal atana tha tlangval population-in a daih tawh lo a ni.
3. Kan nulate hi kan tlangvalte ai mahin lehkha zir sang zawk leh thiam zawk an ni tawh a, master leh doctorate te an zir zawh hnuah chuan nula senior lam an ni ve tan tawh a ni. Kum lam leh lehkha thiamna lama an rualpui tlangvalte lah chuan nula naupang zawk leh tleirawlte nupui atan an nei duh zawk tlat thin si a, lehkha thiam lo zawk leh kum lama naupang zawk tlangvalten nula lehkhathiam leh seniorte chu an ngam lo leh si a, chuvangin kan nula thiamna sang neite tan chuan an hnampui atangin pasal tur an van ta a ni. Inleng an nei lo tihna a nih chu. Master leh PhD thleng zir tawh chuan, kum lamah an naupang thei tawh lo a, chuvangin pasal neihna tur chance a tlem tulh tulh a ni. Khawthlang lamah pawh, “PhD or husband” tihin an inzawt ve hial thin a ni. Chutiang karah thiamna lama an rualpui hnamdang mipaten an lo hmangaih ve tlat chuan inhawn a awl ve dawn hle a ni.
4. Thliarkara mahni chauha awm kan ni tawh lova, khawvel hi global village a ni tawh a, zirna avang te, hnathawh leh rawngbawlna avang te leh nu leh pate hnahthawh avang tein Mizoram pawna seilian kan State nula an tam tawh a ni. Hnamdangte zinga awm tam an nih a, mahni hnampui inlengte an neih loh phei chuan, hnamdang tlangvalte pasala neih pawh a nihdan tur a nihna lai a awm ve a ni.
5. Khawvel danga thalaite rilru put hmang angin, kan thalaite zingah pawh hnam inthliarhranna (racism) leh chi inthliarhranna (ethnocentricism) te thansan a, “Van Lal nau anga tahna Kalvariah an dang chuang lo ve,” tia zaiin, khawvel ramfa (world citizen) nih mai thlang duh zawkte an awm chho ve ta a ni. Chuvangin anni tan chuan hnamdang nupui pasal neih chu thil tha lo leh tih lo turah an ngai lem lo.
6. Fanu thenkhatte chuan an nu leh pate chu mahni hnampui ngei innei mah ni se, pa berin a nupui chunga thunei em em a, duh duha a tirh kual thin dan te, a hauh thin dan leh a khak thin dan te, kut hial a thlak thin dan te leh an hnampui mipaten hmeichhia an en hniamzia leh an hmusitzia te an hmuhin, pasal atan mahni hnampui neih chu huhphurhna an nei thei a ni.
7. A tawpna, “Pathian Number”, number pasarihnaah chuan, nupui pasal tur hi Pathian remruat, Khuanu Samsuih a awm ve a, hnamdang tlangval chu a pasal atan Khuanu Samsuih a ni thei bawk.
HNAMDANG NUPUI PASAL NEIH HI THIL AWL A NI LO
Hnamdang nupui pasal neih chu, ram, hnam zia leh tawng inang lote inneih a ni a, chuvangin harsatna leh insiamremna tur tam tak a awm a ni. Thil awl a ni lo. Pasal chhungte leh nupui chhungte inkara intlangnelna leh inlaichinna tha neih pawh har tak a ni. Chuvangin Mara-te tan phei chuan, nupui pasal neihna chungchang bikah chuan, Mara ni lote chu hnamdang mi-ah ngaih an ni vek a, nu leh paten hnamdang nupui pasal neih avanga harsatna awm theite zirtirin an fate an hrilh thin a ni. Sakhua inang lo a nih leh zel phei chuan, harsatna a inbelhchhah leh zual thin. Chuvangin hnamdang nupui pasal neih chu duhthusam ber a ni lo tih chu tlang hriat a ni. A nawlpui chuan nupui pasal atan mahni hnampui ngei an nei zel ang.
“Hnamdang pasal neite chuan an chi leh hnam an kalsan tihna a ni a, chuvangin an fate tribal an ni thei tawh lo ang,” tih dan leh hrai te thlengin a awm leh a. Chuvangin hnamdang pasal neite chuan chân (sacrifice) tur leh kalsan tur an nei tam hle a ni. Chuti chung chuan, a chunga tarlan tawh chhan leh vangte avangin hnamdang pasal nei an awm zel ang. An fate tribal ni thei lo a, tribal hamthatnate eng mah an dawn dawn loh leh an hmu dawn loh pawhin, “Lungawi zel ka ching ta,” tia an zai theih tho a rinawm a ni. |henkhat phei chuan tribal ni lo an thlang duh zawk maithei bawk.
Hnamdang pasal nei ten kan State politics-ah an luh erawh chuan, party politics inerna hrisel loh leh puitlin lohna leh hnam feeling leh thikthu chhiatna lian em emna kan State angah hian chuan, identity politics khelh a, hnamdang pasal neih an nihna sawisel, sawichhiat leh dodal chu mi tin khelh (everybody’s game) a ni mai dawn a ni. Chumi chu hre reng chunga party politics-ah an lut duh leh lut ngam a nih chuan lut sela, sawiselna, sawichhiatna leh dodalna te chu puitling takin paltlang zel an tum mai dawn a ni. Party politics-ah zuanglut kher lo pawhin, hmelhriat leh tawnhriat an neih thatna te hmang tangkai a, nation building politics dik – dikna leh rinawmna te nunpui chunga education, health, industry, skill development, etc, etc-ah te ram leh kohhran tan an thawh hlawk thei tho a, politician ni aimahin hmasawnna an thlen thei phian zawk maithei a ni.
HNAMDANG NUPUI PASAL NEIH HI PATHIAN THU-IN A KHAP LO
Ezra Bung sawmna leh hmun dang thute tanchhanin, “Pathian Thu pawhin hnamdang nupui pasal neih chu a khap a lawm” titute an awm ve bawk thin. Thuthlung Hlui ina hnamdang nupui pasal neih a khap kha, hnamdangte chu Pathian Nung be lotute an nihna kha a kawk ber a ni. Thuthlung Hlui hun ngeiah pawh khan, Israel Pathian be ve tura inhlan Moab hmeichhia Ruthi kha Israel mipa langsar Boaz-an nupui tan a nei a, an thlahte kal zel atangin khawvel chhandamtu Lal Isua Krista a lo piang a ni. Israel nula Estheri-in hnamdang, Persia lal Ahasuera chu pasal atan a nei a, Israel fate chhanchhuaktu a ni ta a ni.
Thuthlung Thar, Kristaah phei chuan hnam leh chi inthliarhranna a awm tawh tur a ni lo (Galatia 3.28). Hei hian ram hran, hnam hran, chi hran leh tawng hran a awm tawh tur a ni lo tihna a ni lo. Khawvela ram, hnam, chi leh tawng hrang hrang a awm hi Pathian chatuan thiltum leh remruat a ni a (Genesis Bung 11, Deuternomy 2.5; Thupuan 7.9), ram tin, hnam tin, chi tin leh tawng tinte chuan in-an lohna tam tak nei mah ila, kan in-an lohnate chu Krista hmangaihnain inpawmpui tawn a, Kristaah kan inpumkhat tawh tur a nihzia zirtirna a ni.
Chuvangin khawvel ram hrang hranga kohhrante chuan hnamdang nupui pasal neihte an ensan lo a, hnamdang nupui pasal neih an khap lo bawk. A nawlpui chuan mahni hnampuite ngei an nei a, hnamdang nupui pasal nei an awm pawhin Isua Krista hmangaihnain an hmangaih thei a, an pawm thei a ni. Kan ramah pawh chutiang tur chu a ni. A nawlpui chuan mahni hnampui ngei an nei zel ang. Chutih rualin a chunga tarlan chhan leh vangte avangin kan hmeichhia tlemte hnamdang pasal neite hriat thiam tum ila, anmahni leh an pasalte leh an fate i ensan lo ang u, kan Kristianpui, kan taksa leh thisen an ni miau si a. Hnamdang mite nupui/pasal atan neih dawn erawh chuan, Kristian, ringtu tha ngei neih tur a ni (2 Corinth 6.14-18).
TLIPNA
A chunga tarlan point pasarihte leh a dangte avangin, kan hmeichhia tamtakte chuan pasal atan mahni hnampui ngei neih duh hle mah se, an hnampui inleng nei lo nulate an awm zel dawn a ni. “Pasal atan mahni hnampui ngei i neih loh chuan, hnamdang pasal neih ai chuan, i ban tlang mai tur a ni,” kan ti dawn em ni? “Mahni hnampui i neih loh chuan, i dam chhung zawngin i tisa mamawh sex i enjoy ve loh pawh a pawi lo a, fanaute nei lo a, chhungkua i din lo pawh a pawi lo,” kan ti mai dawn em ni? A va rapthlakin a va lungchhiatthlak (cruel) dawn em!
Ni e, hnamdang pasal neih ai chuan, ban tlang mai thlang thei kan nulate an awm ve ngei ang. Pathian leh ram rawngbawl hna avanga ban tlang tum hmeichhiate an awm bawk ang. Pathian leh ram rawngbawl hna avanga ni si lo a, mahni hnampui pasal tur hmuh lo avanga ban tlang mai ai erawh chuan, hnamdangmi pasala neih a, chhungkua din duh zawktute an awm thei bawk. Chuvangin mahni hnampui ngeite nupui/pasala neih tura infuih reng chungin, a chunga tarlan chhan leh vangte avanga hnamdang pasal nei kan fanu, farnu leh tunu te an awm chuan i dem lutuk lo ang u. He khawvela hun rei lote an dam chhung hian pasal neia chhungkua an din ve duhsak ila, hnamdang pasal an neih pawhin an chhungte leh ram tan malsawmna an thlen ve thei a nih tih hria a, pawm thiam tum ila, tawngtai sak zawk ang u. Chuti lo chuan hnamdang pasal neih kan fanute, farnute, tunute leh an pasalte leh faten Kristian ram inti Mizorama cheng emaw, rawn tlawh thin emaw nuam ti loin an hlau palh hlauh dah ang e.