CHAWNGKHUPA

T.C Jonunsanga

-- Advertisement --

Thu hma hruai : A chanchin leh a rawng bawl dan, a chetze mak danglam tak takte sawi ka tum lem lo. Lehkhabu bakah mi hrang hrang ziak ka’n chhiar a, kan hre tawk viau tawh awm e. Chuvangin, kei chuan ka naupan lai atanga ka tawn ve dan, ka hmuh dan, a ze mak danglam, a tawngtai dan thlengin mi dang la hmuh ve lem loh, kan hriat tlang lawn lem loh, ka’n ziak dawn a ni. A ngaihnawm loh vek pawhin a ninawm hauh lo ang; ziah thui tur erawh ka hre lem lo.
A hming : Thlarau mi, mak taka che leh nung thin, hmuhsitawm taka lang, hmuhsit leh endawng rual ni si lo a ni. A hming leh chanchin hian Zoram khawvel a deng chhuak hneh viau. A hming kan hriat dan, lam dan hi a dik hlel deuh thinin a lang, chu chu ‘khup’ lai tak hi a ni. Thlengpui khup hnu thal leh thei lo, Kei ka tiam dai dak emaw lehkhabu ka ‘khup’ tiha ‘khup’ ang hian kan lam ri tlangpui a. Chutiang ni loin, a rik dan tur dik tak zawk chu ‘Kawng a khar ri khup’ tiha ‘khup’ ang hian lam rik zawk tur a ni.
Kan khuaah : Naupang chumchiap mai kan la ni, ni khat chu kan khua a rawn vak thleng hlawl mai niin, iptepui banna erawh a hmai lo nasa. Pathian thlarauin min hruai a, thlenna tur pawh min hriattir lawk diam, tiin Upa Rotata inah iptepui a bang thlap. Upa Rotata hi Upa satliah a ni lo, hla phuah thiam, Pathian mi, Kohhran pa, Kohhran ban rinawm a ni a. Khohhranin hlim lawmna a do lai pawha rorelna sangah pawh huaisen taka hlim sang leh mi hlimte thlavang hauh ngam tlat a ni. Rev. Dr. H. S. Luaia’n a ruang chungah, “Hlim sang leh mi hlim, thlarau mite u, vawiina zalen taka Pathian faka in lam theihna chhan hi ka thian Upa Rotata huaisen vang a ni,” tiin a sawi hial a ni. Tin, Upa Rotata kutah hian Pahianin tih dam mal sawmna a dah a, khaw hrang hrang, hmun hla tak tak atangin pantu an tam thei hle. Pathianin mal a sawm a, mi tam takin an dampui a. A ziaktu kei ngei pawh hian ka ban pahnih hi ka ti chhe tawh a, amah avanga ban pangngai nei leh thei chauh ka ni. Upa Rotata chuan tih dam rawng bawlnaa kalpuiah hian ‘a chil’ a hmang tangkai em em. Hei vang hi ni maw, Haulawng khuaa sipai awm Kumoun Regiment sipai pawhin no lian tak (sipai nopui kan tih hi) kengin, “Ka pu, hemi khat hian i chil min pe rawh, rawn pan reng che a ngaih loh nan,” tiin a chil an dil nghe nghe a ni.
‘Aw khawngaihtu Pathianin’ tih hla ropui tak phuahtu Pu Chawngkhupa a lo kal a, Pu Rotata inah a thleng tih chuan khua a khat rang hle a. Hla ropui leh hmingthang phuahtu chu hmuh chakin naupang pawhin a thlen in kan pan zung zung a; kan hmuh tum ang erawh a ni lo nasa. Pa dawlh kai deuh hmuha hmuh kan tum nen a thelh chiang hle, a inthuamna a tawp si, a pa te si, a fai bawk si lo, a tawng ang zat zat bawk a. Kei chuan mi hlim vak rawlai, kan mikhual hlun ‘Khuangbuaia’ nen an danglam teh chiamin kan hre lo.
Chawlhni tlaiah Lal mual ko hmun zawlah mual inkhawm-ah thu a sawi a, chhimtu kan tlem lem lo. Naupang pawhin hmuhnawm thlira thlirin kan kil ve thup a, eng thu nge a sawi tun thlengin ka hre lo. ‘Aw khawngaihtu Pathianin’ tih hla phuahtu a nihna leh a incheina felfai lem lo kha hmuhnawm thlirin kan thlir a ni ber. Eng chen nge kan khuaah a cham tih pawh kan ngaihtuah zui lo.
Kum 10 hnuah : Mit ngeia ka hmuh leh chu kum sawm liam hnuah a ni daih. Pa che maksak danglam tak zawng a ni hrim mai, Chanmari biak inah khawmpui a awm a, sahawk satliah thilah ka tel ve a. Neitu takin chu khawmpuiah chuan a rawn tel ve khiah. A inthuamna a ngai reng, khuang te a thlah lo viau, a awrh reng mai. Inkhawm ban thingpui in laiin, Rev. Lalthima khup lehlamah thingpui no la in loh a nghat sauh sauh a, a tiang sawh dat datin tawng hriat loh nen a lam hual hah hah zu nia. Chutih pah chuan a khuang te ah lai chu a tlir leh dat dat thin. A lam kual rei phian, kan thlir thup a, thlirtute mak ti hmel chu engah a ngai hauh lo. Rev. Lalthima tan erawh chet ngam rual ni hek lo, a lam hual chhung chu a thingpui in lai khawih che ngam loin a dah hle hle. A dai hman viau ang. A lam zawh chuan, “Kohhran enkawltu nih i tlin, i thin a nel hle mai, fiahna a nih kha, Lalpa fiahna” a ti sam et.
Zan inkhawm ban zaikhawmah pawh rin loh takin Pu Chawngkhupa chu a inti neitu leh khawp a. Keini lah hmeichhe lam en chak, ti tuai nalh deuh leh hmel fai deuh mitmei pahin kan meng tluan ve ngawt bawk. Khua a var ta, Pu Chawngkhupa a ding a, a tawngtai ta alawm! A chham kikawi kimin, a hmaih tam lo hle, nuih loh a har khawp mai. “Zing ka rim chhiat hun, naupang zing tho ka phak hun min hruai thleng leh a…” tih thlengin a chham a, lawm thu a sawi thlap mai maw le.
Isua hmingin : Pu Chawngkhupa hi mi danglam, vak cheh, vak zau, Mizoram khawi kipah pawh thleng zung zung thin ti ila, a sual awm lo e. Mizorama UPC din tirh lai, kum 1950(?) chho khan Aizawl Varak dilah baptisma rawng bawlna an buatsaih thin a. Chawlhni tin mi eng emaw zatin Isua hmingin Baptisma an chang ruih ruih emaw tih tur a ni. Damlo leh natna chi hrang hrang veite’n damna an chang nual. Pu Chawgkhupa pawh chuan an rawng bawlna chu a chhim ve thin a, thlarau mi, mi hlim a ni bawk a, nuam a ti phar phar thin hle awm e. Chutih lai chuan natna duhawm loh tak ‘ui thak’ a vei tlat mai a, a taksa pum tih mai tur chu a pan nasa hle.
Tichuan, kum 1951 khan, varak dil (tunah chuam Tennis Court) ah chuan sual ngaihdam nan Isua Krista hmingin baptisma a chang ve ta a, mak tak maiin a ui thak vei chu a dam hmiah a, a pan zawng zawng pawh, Namaana phar lo thianghlim ta angin, a hil duak duak mai zu nia!
Rulngan a khawi : A vanglai hun tam tak kha Lungleiah a hmang a, ipte pui banna pawh a nei nual niin a lang. A ipte pui banna pakhat chu Rev.Dr.H.S. Luaia te chhung an ni a. Sawi tawh angin pa che mak dangdai leh mak sak tak kha a ni a. A thlen inte sawi danin, “Zing atangin a vah bo nilen chang a tam, a chang phei chuan chawhmeh eng eng emaw a rawn hawn luk thin a. Eng chawhmeh pawh rawn hawn se, ‘Ei zawh vek tur’ a ti a, a ngainat loh zawng a nih phei chuan ani thu chu hnial rual ni hek lo le, ei zawh a huphurhawm thin a nia. Inbual erawh a tih loh lam tak a ni a; naupang chhe tirha tirh fe hnu-ah a inbual hram chauh a ni ber, chu pawh chu thla khatah vawi khat vel a ni ang. Zun leh ek a thlahdah erawh a manganthlak chang a tam a, enkawl leh buaipui a hautakna lai ber pawh a ni,” tih a ni. Rev. Dr H.S Luaia’n a ti alawm, Pu Luai, in huan hmar lam kilah sawn rulngan ka khawi a, chaw ka pe dawn, a tih chang a tam. A zin chhuah dawn apiangin , “Ka rulngan khawi saw lo va hnaih hauh suh u, in tu leh fate pawh hrilh ula” tiin min chah thlap zel a. Kan hmuhpui ve lem lo nain, a zin haw veleh, an ril a tam tawh ang, tiin chaw pe turin a kal vat thin”.
“Min haw san dawnah, “Pu Luai, ka haw san dawn tawh che u, ka rulngan khawi pawh ka haw rual ruala kal bo turin ka hrilh a, eng mah hlauh tur a awm tawh lo ang, hmun hla taka kal bo turin ka hrilh diam tawh e. Nang pawh Pathianin a thlahthlam ngai lo ang che, Pathianin dam rei mal sawmna a pe dawn che a. Kan inhmu tawh lo a ni thei, dam takin le” tiin min thlah a; lung a ti leng khawp mai” a ti. “A kal bo atanga ni eng emaw zat ral hnuin a rulngan khawi chu kan va fiah ta poh a, rulngan zawng a lo khawi ngei ni tur a ni. A hmun hma atangin kan va chian thei tlat” tiin a sawi zawm bawk. Rev.Dr. H.S Luaia hi kum 104 zet a dam reng a ni. Chawngkhupa kha zawng mak taka din leh hruai a lo ni.
Mi hnawksak lo – Nun Tam : Hei tak hi thupui hrana dah ngei chi. A chanchin mak tak tak, kil hrang hrang kan hrut zel ang. Ani kha mi nun tlawm leh inphah hniam tak mi a ni a. A zin kual nasain, chhungkaw tam tak a hrawn awm e. Mak deuh mai chu, a thlen inte tan a hnawksak ngai lo a, mitmei a veng thiam a, a taima em em a, a awm mai mai thiam lo; mi inthlahrung tak a ni tlat. Rev. H.S Luaia ina a thlen thin lai pawhin, a tih theih awm chu a ti hreh ngai lo. Zan lamah an ek in kawng a phiat fai vek thin. Vawi khat chu Pastor Sawiluaia bangla kawt a chek phut vek a, eng atan nge? tia an zawh chuan, antam ka ching dawn a ti a; a ching zui lem chuang lo.
Ram buai thim chhah lai, carfew khirh em em lai khan, zan khat chu Zotlang BSF camp bulah a kal a. Tu a nih hre hek lo, an man a, bunker-ah an tantir a. Mut puan leh ei leh in tur tha takin an pe a. Eng mah sawi zui loin an chhuah leh mai a. Ani lah chuan ei leh in tha tak min pe a, in fel em mai, heti ngawta chhuah leh ngawt zawng tiin, a chhuah hmain sipai camp kawt hnim vel a sam fai leng phawt zu nia.
“Pastor Luaia-te chhungkua Thiltlang atanga Serkawna an pem khan, a u-in Bawng pui a pui chhuah a. Ni danga a kawlh tih pawh an hriat loh kha, a kawlh thar a, tu mah rengin an kai kal zo lo a; an pem san ta a. Pu Chawngkhupan chu thu a hria chu, keima’n ka kai thei ang, tiin Serkawn atangin Thiltlang a pan vang vang a. Darthlalang, kut phah tia vel a keng a, chu darthlalangah chuan bawngpui chu a inentir a, amah nen pawh selfie tih ang hian a ti bawk ni awm tak a ni. Harsatna reng reng awm lovin, hahdam takin Serkawn a kai thleng thei tlat”.
Pu Rohanga, Tarpho kha hlimna avangin a rilru a kim lo a, mi a ang maiin a bawraw sawt viau. Hriamhrei nen mi tih buai pawh a ching chho ta zel a, a mihringpuite tan pawh mi hlauhawm a chang ta. Khawtlang tangrualin thing kawl an buntir a; thing rip-ah an khung lo thei ta lo. Engtin nge Pu Chawngkhupa chuan chu chanchin chu a lo hriat daih ni, Tarpho khua a pan vang vang a, timna chi te rek pawh awm lovin, Pu Rohanga kawl bun chu a phelhsak a. A mak asin, Pu Rohanga chuan Chawngkhupa thu chu a kawi a ngilin a zawm thluam thluam zel mai zu nia. Lungleiah a hruai thla a, Rev. Sawiluaia inah a thlenpui a, eng harsatna mah a nei zui lem lo. Mi leh sa hlauhawm lakah pawh Chawngkhupa zet chuan hlauh leh tih reng a nei lo. Amah chu Pathian mi a ni si ! Pu Rohanga chu in chhungah a riah duh loh avangin pawnah riahna an siamsak a, a zan mu chu, Aw, Lal ber, tiin a au nasa thei hle.
Chawngkhupa chanchina thil mak leh ri mawi lo tak nia lang chu, Lunglawn nuthlawi a riahpui (mutpui) chungchang kha a ni. Chumi chungchang a bula an han sawi chhuah chang chuan, za em emin a nui hawk hawk thin a. “Engtin mah kan awm lo, Ka sazu chu heti hian a awm a, a te lutuk, ka mipa theih loh a chhuak a, kan him” tiin a nui nasa thei hle.
“Zan lai pawh ni se, a rilru-a a lan tawh chuan ka nu a kai tho a, Zotlang lamah kal a ngai a ti a, khuang a beng a, e khai, chu van zai pawl an zai nasa lutuk, lei hi a reh thuap mai, zai ve ang, tiin hla mak tak tak a sa thin. Ram buai thim chhah lai mah ni se, curfew-in a ti buai ve ngai lo kha a mak ngawt mai. Fur ruah tui tam lai pawh ni se, ruah sur, tek tla leh kawl phe leh zan thimin a ti buai ve phak lo. ‘|ek tla leh kawl phe hi Pathianin meichher min pek a ni’ a ti sam et thin.”
“A ipte-ah rul note a ak reng thin a, kei naupang chuan ka hlau a. Naupangin an lo chaih nawmnah em a, ka lainat a, ka laksak a ni, I hlauh chuan huan thingthupui kawrawngah ka zu dah ang e, a ti a, a dah a. A enkawl zui a, chaw a pe thin a, a puitlin thlengin a enkawl. Hei hi a rulngan khawi chu a ni ta ber awm e.”
“Chaw ei dawn tawngtai hi a hauh tlat thin a. Naupang te ka nih laiin ka tawngtai tur min tawngtai khalh avangin ka tap a, ka tah chhan a hriat chuan pawi a ti lutuk. Chuta tang chuan min duatin min ngaina em em a. Khawi hmunah pawh awm se ka tan a tawngtai zel thin.”
“Office-a ka thawh hnuin, tlai khat chu thim dawnah office kan bang a, ka haw har lutuk chu min ngaihtuah lutuk a, awm ngaihna a lo hre meuh tawh lo niin, kawtah min lo nghak a. In ka thlen veleh thutna pindanah min kai lut a. A ipte atangin hrui (wire) a phawrh a, a hmawr chu ka bengah min vuahtir a, a hmawr leh lam atangin a zai ta a. A upa tawh nen a aw a fiah tawh loh avangin eng hla nge a sak ka hre thei lo. Ka chhungte pawhin an hre hlei thei chuang lo. Chumi hnu lawk chuan min haw san a, kan inhmu zui tawh lo. Eng hla nge a sak? tih min hriattir turin Pathian hnenah ka dil thin a. “Hmangaihna hrui vuanin, Thinlung hmun khat puin…” tih hla a ni tih chiang em emin ka thinlungah Pathianin min hriattir a ni.”
“Pu Chawngkhupa iptepui banna nih chu buaithlak chang zawng a awm chawk. Ran leh rannung hmangaihna leh lainatna a ngah em avangin ui chhe deuh deuh a rawn hruai haw thin a. Inthlahrung hauh loin a enkawl a. Tapchhak vel hi ui ek leh zun nen a rim chhe thei hle. Kan sawisel sak ngai lo a; ani lahin a hlimpui em em a.”
A hla thu nawn hi : Pu Chawngkhupa hian ‘Aw khawngaihtu Pathianin’ tih bak, hla dang a phuah awm reng ka hre lo. Pathian Thlarau pawlna atanga a phuah a nih vang nge ni dawn, Mizote awm chhung chu he hla hian ral tih a nei dawn lo a nih hi. Mizote thlarau chan a san zawh poh leh he hla hlutna hi a invawr sang zel dawn niin a lang. A thu leh a thluk inchawih vang mai zawng a ni lo phawt mai. A hlutna hi hniam lai leh san lai pawh awm chuang loin, Zofate thinlunga a tlak nat dan leh mihring nun chhung ril a khawih chet dan hi a sang mar pat reng mai a nih hi. A sang zel bawk ang tih hi a rinhlelhawm lo e.
Chutih rual chuan a hla thu nawn hian inhnialna a chawk chhuak tam ang reng viau a, Kohhran Music Committee ngaihtuahna pawh a ti buai thin viau niin a lang.
Mihring mihrinna hianin tih leh Mi fing, mihrinna hianin tih hi kan hriat dan tlanglawn, ama sawi ngei dawnga insawite hriat dan a ni a. Ama sawi ngei hria pawh an hriat dan a inang si lo. A buaithlak ngawt mai, chang 2-na tlar khatna pawh hi kan naupan lai chuan, ‘Aw, a va sang em’, tiin kan sa thin a; tunah erawh, ‘A thukin a va sang em’ kan ti ta daih a. Khawi zawk nge dika dik lo thliar a har ta e.
Hemi, a hla thu nawn chungchangah hi chuan chhim lama Chawngkhupa ro khawmtu, a iptepui banna ber Rev.Dr. H. Killuaia kam chhuak hi a rin tlak ber mai lo maw ka ti, “Ka hnena a sawi dan : I Korinth 1:19-32 a keu a, he thu tan chhana siam a ni tih sawiin a chhiar a, ‘Mi fing finna chu ka ti boral ang’ tih chiah hi a sawi zel a. Kraws thu-in paih thlak a tum ber chu mi fing finna hi a ni. Chuvangin a thu nawnah hian –
‘Mi fing – finna hianin,
A ngaihtuah chhuak zo lo a che ;
Ka chhandamtu i thuruk hi’
Amah vekin a sa nghal a, mi fing tih lai hi a thluk fan raih a ni. Chutianga sak chuan kan hla bu-a slable 7 hi slable 6 chiah a lo ni a, slable khat bo chiah turin a thluk a ni,” tih hi Rev. Dr. H.Killuaia kam chhuak chu a ni.
Tlang Kawmna : Mak danglam taka Pathian thlarau hruaia awm, a mize danglam avanga mi a, mi pangngai pha lo, mi rilru chen lo ni hiala mi tam takin an ngai hi a mawh lo e. Chutih rual chuan, Pathianin a hruai dan hi a mak em em a, rin phak baka mak danglam a ni. Eng mah, Pathian chauh lo chu, hlauh a nei lo, tih hian a hril kim ber awm e. Hei vang hian mi tam zawk chuan, an ngai sang a, thlauh thlak theih rual a ni hauh lo. A thu leh thil tih, a chetze mak danglam tak tak pawh an pawm a, an zawm zel ti ila, a sual tam awm lo e.
“Chawngkhupa nuna thil mak tak pakhat chu, zan tam tak, thla khat zet chhun zan zawma a mut miah loh hian a mit, a taksa eng mah hian a tuar tlat lo hi a ni” tihte hi a chhinchhiah tlak hle. “Hnahthial Pastor Biala ka awm laiin, kum 1989 kum tawpah, ‘ka haw san tawh ang che u, nakkumah ka thi dawn a, hmun hla takah a ni ang. Chuvangin, min lo ngaihtuah suh ang che’ a ti a”. Kum 1990 June thlaa a thih pawh khan ka kal remchang ta lo a ni. A thih hun tur thlenga a sawi dik hi a mak hle. ‘Hmun hla takah a ni ang’ a tih pawh hi a dik thlap, a sawina hmun hi Hnahthial a ni a, Sihphir-ah a thi a, a hun lai atan chuan hla tak a tling ang. Hei hian thil a lo hmuh lawk dikzia a ti chiang hle.
Pathian thlarau hruaia awm, thlarau finnaa khat, Pathian mi, Pu Chawngkhupa kha mihring ngaihin tlawm hle mah se, Lalpa ngaih chuan mi Lian a ni Chumi a chianna em em chu a thlen chinah apiangah a thleninten an dawhthei em em zel kha a ni. Zofate awm chhung chuan a hla ropui tak hi a nung reng ang a, ani pawh a dam reng ang.
“Hringmi tawnah i tlawm hne hne,
Riang hluan e, kimtlang zawng pawh maw!
Lal ber ngaihah i chung nung lur;
Ai nang che Gehen thim lal sual chu”

Thu lakna : 1. Mizoram UPC Quovadis – Rev. Dr, Saihnuna
2. Hal Ral Ngai Killuaia – Rev. Dr. H.Killuaia
3. Pi Saprengpuii d/o Rev. Dr. H.S Luaia.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More