Kh.Thang Dailo
-- Advertisement --
Aw kan Chhinlung khawpui chul hnu;
Rawn indin thar leh la,
|hrangthar zalêng tân pâr angin rawn vulla;
Aw, kan Chhinlung khawpui chul hnu,
I chhungah kan lêng anga:
I chhungah damlai nite hi hman kan nuam
(Pastor Lalhmingthang)
Tûnlai hian a ram phêkin Ram leh Hnam veina hi a soin a so ni berin a lang. Sakhuana lam nise, politics lam nise, kalchar lam nise thil danglam tak tak kan ramah a thleng a. Ram leh hnam humhalh tumna vangin Manipur ah indona a thleng a. Sakhuana lama hruaitu thenkhat chuan, “Bible hi Judate ta tura ziah a ni a, Mizo hnam ta’n hmanna tur a awm lo. Pi leh pute atanga sakhua leh Pathian kan nei a. Chu Pathian thu chuan vanram (pialral) mi hruai thleng a. Kan ‘Lungloh tui’ hi ‘Jordan lui’’ a chantir leh ‘Hringlang tlang’ hi ‘Nebo tlang’a chantir sakhuana chu Mizo sakhua dik lo a ni” an ti a. An sawi zel dân chuan tunlai kan ramah sualna a nasa em em a. India leh Khawvela ‘a ber’ (record) hial kan kaina te pawh a awm a. Hei hi Kristian sakhua kan lâk vang niin an sawi a. Hmanlai Kristian sakhua kan pawm hmaa ram leh hnam dinhmun kha kan tluk tâk lohzia nasa takin an sawi a. A zuitu pawh an tam ta hle mai. Tin, political party thenkhat chuan ‘Pathian Leh Kan Ram Tân’ tih thupuiah kan hmanga. A then khat chun “Kalphung Thar Mipui Sawrkar’ kan lo aupui bawk a. Kan kalphung thar chu eng tak hi ni ang maw?
Tûnlaia thil awm dân leh thil thleng hi sap hoin ‘cultural revolution’ an tih ang kha a ni hial mai awm e. Kan pi leh puten an lo zawnchhuah ram ngaihhlutna le humhalh duhna hi a rawn nasa em em a. Hlaa kan lo hriat thin, tha kan tih em em ‘Buannel Ramdai’ (C.Vansanga’n a sak thin) te kha a taka fangin kan hlutsak ta em em a. Ram thianghlima zin ang maiin kan kal ta zut zut mai a. Buannel, Rih dil, Lunglohtui, Hringlang tlangte chu Myanmar (Burma) ram chhunga awm ni mah se kan ram leh kan ta angin kan ngai tlat a. Mizorama rîn luh tum pawl kan awm ta hial a.
Kan hla thu leh a thlûk te – Kristian hla emaw, hnam hla pawh nise kan hnam nunphung dungzuia phuah te chu kan ngaina ta em em a. Kan hlim lâm te pawh hnam lam (traditional dance) dungzuia tih hi nuam kan tiin kan uar ta em em a.
Juda te hian an hnam leh ram an hmangaih nasatzia hi sawiin a siak lo. “Aw Jerusalem, ka theihnghilh che chuan, ka kut dinglam hian a thil thiam hi theihnghilh rawh se! Ka hriatreng loh che chuan ka lei hi ka dangah bei tlat rawh se; ka hlimna ber aia Jerusalem ka chawisân zawk loh chuan” an lo ti hial a nih kha (Sam 137:5-6).
Isua Krista khân a hnam chu a lo hmangaih char char ngei mai. Kannan hmeichhe pakhatin a fanu ramhuai man tidam tura a ngên khan Isuan, “Israel hnam zinga beram bo hnenah lo chuan tirh ka ni lo. Naute chhang lâksaka, uitê te hnena pêk chu a mawi lo” (Mathai 15:24-26) a ti a nih kha. Tin, Roman sipaizahotu pakhatin a chhiahhlawh damlo tidam tura ngên tura Juda upate Isua hnena a va tirh khan heti hian Juda upate chuan an va ngên a. “Amah hi, hei hi i tihsak tlâk a ni. Kan hnam a hmangaih a, kan inkhawmna in te mi sak sak a nia”(Luke 7:4-5). Juda upate’n Isua an va hneh theihna tura an ngaih chu, ‘Kan hnam a hmangaih a’ tih a ni. Isua hian a Juda hnam hi a lo hmangaih hle chu niin a lang, eng dang sawi lovin sipaizahotu in lam chu a pan nghal a nih kha.
Chuvang chuan Kristian tha ni tur chuan Ram leh Hnam hmangaih hi a pawimawh hle a lo ni.
Kan ram (Mizoram) ah Kristianna a rawn luhin sâp missionary hoin kan kalchar an hrethiam tak tak lo a. Kan hnam kalchara thil pawimawh tak tak min bantir a. Chûng zinga thil pakhat pawimawh êm êm, a lova Mizo kalchar leh music awm thei lo chu ‘khuang’ a ni. |awng upa ah, “Khuang lova châi ang mai” tih a ni rêng a. Khuang hi pi leh pute khan sakhua biakna leh zuhmunah an hmang thin a. Chuvangin khuang chu Setana hmanrua angin sâp missionary te khan an ngai a. Kohran thiltihna leh Biak inah te khuang hman an khap a. Amaherawh chu kum 1921-a kohhran harhna rûnpui (great revival) a rawn thlen meuh chuan khap rual lohin khuang chu kohran mipuiin Biak in leh lênkhawmnaah an rawn lalût leh a nih kha. Vawiin thleng hian khuang chu kohranin pawimawh takin a la hmang reng a ni. Kan kalchar leh music hlate hmanga Pathian kan fak leh chawimawi hi nuam kan tih bâkah thlarau lama mi chawmtu nasa êm êm an lo ni.
Manipur lama hla lâr tak mai, Pu C.Lalthunglien hla phuah hi rilru takin i han zawt teh ang u khai.
Sâppui nun ka ngaisang lo, kan ram ah,
Lal thisena piang thlân piah ram mi te;
Kan ram kan hnam leh kan tawng,
Timawitu tur Lal ruatte kan ni.
Kan ram kan hnam timawitu,
Thlân piah ram mite kan ni;
Kan tawng ngeiin Lalpa’n a mi bia,
Lawmman dang ka duh chuang lo,
Ka rochan Kristaah ka lung a awi.
Khawvêlin finna, thiamna an zawng a,
An tling vek lo e, lei rawngbawl turin;
Kan ramthar chu a dang ngei’
Milian mite angkhatin kan lêng za.
Ni tina ka nun dân ka chhût châng hian,
Nuar theih leh kîr thei rual rêng a ni lo;
Chawngpu nih na’n hna kan thawk,
Hlawhfa hnathawkte zawng lo chawl tawh r’u.
Hetiang thil danglam (revolution) a rawn thlenin Ram leh Hnam a chhe zawngin a kalpui thei thin a. A tha zawnga a kalpui a duhawm hle mai. Chutiang tur chun Kohran, Sawrkar le Pawl dang dang (NGO) te hian mawphurhna lian tak kan nei tih hi hriat a va pawimawh em. Tin, vairam le ram danga awm/chêng (diaspora) te hi hnamdang kalcharin mi chîmral hi a hlauhawm zualin ka hria a. Chuvangin naupang rawn seilian tur te hi Ram le Hnam Hmangaihna zirtir hi a pawimawh hle mai..