R.Lalfakawma Seling
-- Advertisement --
Mahni ram chhung pawh ni lo, thenawm state chhunga chêngte buaina chuan loh theih lohin min luh chilh a, kan Zo hnahthlak unaute tawrhna avângin kan lungngai a, kan thinrim ve mêk chu a nih hi. An pi leh pu atanga rei tak an lo luah tawh ram, thin thi diaia mahni in chhunga an lo khawsak thinna hmunte chu chi leh chi inhmuh thiam lohna avângin himna an zawnsan a ngai a, an in leh lo hlu tak takte pawh an tlansan a tul ta. Thlahtu thuhmun, unaute belin Mizoramah an rawn tlan ta lawng lawng mai a nih hi.
Tûn dinhmunah chuan ‘Hâ aiah hâ, mit aiah mit’ tiin an inbei mek a ni a. Inhmu thiam lo ta chuan lehlam lehlamin an chêtna inthungrulh zat zat kha rambuai zia leh nihphung a ni. Chuvângin kan unauten an tawrh rualin Meitei-ho pawhin a thungrulhna an hmu ve zat zat zel tho mai. Manipur buaina hi fel thuai se kan duh rual hian sâkhua, hnam, politics thlenga buaina a nih avângin chuti maia reh tur a nih loh hmel a, chuvângin keini leh anni kan Zo hnahthlakpuite pawhin ruahmanna tha leh fing tak kan neih thiam a pawimawh hle a ni.
Mangan tâwpah chuan unaute chu thisen zawmpui tih takah kan inpan lo thei lo va. Harsatna leh buaina a thlen meuh chuan Nagaland, Assam tih vel ai chuan Mizoram chu an thlang lo thei lo. Keini he rama lo chêng mekte pawhin state ramri dai danna lian tak awm mah se thinlunga inunauna thuk tak avângin an hliâm chu kan hliâm, an tawrhna chu kan tawrhna tiin lainat takin kan lo kuangkuah a. Theih chu nise an tan vâna arsi lak thlengin kan huam a ni. Mahse, kan tih theih piah lam, state boundary-in min daidan miau avângin duh thâlin kan che thei si lo.
Tunah hian Mizoram hmar tlângdung, khawchhak lam leh a ram laili thlengin kan unau râltlante tam tak an awm mêk a. Kan sawrkhâr hmasa atang tawh khan theihtawp chhuahin kan lo tuamhlâwm tawh a. School naupangte nise admission fee leh monthly fee te âwlin a ram leilung fate ai mahin kan duat zâwk ni pawhin a ngaih theih. Central lama kan dil angin anni tuamhlâwmna tur thilte hmu lo mah ila, ‘sem sem dam dam, ei bil thi thi’ ti chungin tun kan thleng chho ta a nih hi.
Manipur tualchhung buaina hian keini ram pawh min kâng kâi ta lek lek niin a lang a, hmun thenkhatah chuan meisî a lêng tan nite pawhin a ngaih theih. Kan unaute thlavâng kan hauhna lamah an do Meiei-te pawh Mizoram chhuahsan turin kan ti a; Manipur ram chhunga kan unauten an tawrh mek laia pang him leh thlamuang taka an awm kan duh bik lo. A duhthawh deuhte phei chuan Manipur sawrkhâr pawh na taka kar a, kan thu an awih duh lo a nih phei chuan hriam lek mai pawh kan hnial lo a nih hmêl. Kan unaute thlavâng kan hauh nat êm avângin kan sawrkhâr ngei pawh kan duhkhawp lo va, mi thenkhat phei chuan mahni unaute thlavâng pawh hauh ngam lo tiin kan dem tan ta hial mai.
Ram buai leh innghirnghona thil a lo thlen hian rilruah Zelenskyy leh a naute an lo lang vat thin a. Ram tê tak tê, mihring pawh tlêm tê ni chungin khawvêl ram ropui Russia an han hmachhawn mai ngam hi kan fakin huaisen pawh kan ti mêk a nih hi. Tin, khawvêl ram hrang hrangin tanpuina an pek dan leh an thlavâng an hauh tlat dan kan hmu a, aia lian leh ropui zawk lim hreh lohna pawh rilruah an tuh lo thei lo. Chutih rualin Arakan awm laia jet fighter lo thlawk, “Kan pawlte” lo tih ngawt erawh kan hnemhnanpui zui lohzia kha an sawi duh hle a nih kha. Engpawh nise, Ukraine chu mahnia ro inrel ram (independent country) an nih miau avângin an hawina lam lam kha an hawina lam a ni mai a.
Keini erawh lunghnûr leh tui lo chung chunga India ram chhunga hnuh luh kan nih avângin India sawrkhâr rorelna hnuaiah kan awm a, duh duh lam hawi leh pingpei mai mai te; independent lam hawi emaw, Indian lipui sah zawnga thusawite phei chu fimkhur ngai tak a ni. Tûnlaiah media an chak tawh êm êm a, kan Chief Minister-in USA a zin tuma Zo hnathlak inzawm khawm a duhzia lam hawia a thusawi pawh Republic TV lama an hotupa Arnab Goswami-an phih awh dan phêt a zawng a nih kha. Hetih mek laiin Biren Singh, Manipur Chief Minister lahin central lam hotute lâwm zawng tak tur a lo chhak chhuak thin vei rawl nen.
Amah pa ropui L.Keivom-in Doordarshan tuipui chu vehbur khawn nan duh hle mah ila, Davida arsi lui leh Kalvari hnûn atanga luang chhuak khawthlang tuipui kan fin duhzawkzia a sawi kha a takin a lang chho zel a. India zawm ai chuan tiin kum 20 chhung zet kan rammû a, khawbu hal leh khaw khawm zawng zawng te, nunna tam tak kan chan hnu leh hrehawm tam tak kan tawrh hnuin kan duh loh, hransan kan tum ngar ngar India ramah bawk kan let leh a. Mahatma Gandhi-a ten pangpâr huan zau tak, mawi taka pangpâr chi hrang hrang pâr vulna hmun nia a sawi hi tawmpui harsa kan ti a, a ai chuan crown colony pawhin kan lung a lên zawk tlat. Mi tam takin Indian rilru kan pu thei miah lo pawh hi thil mak a ni lo, thil âwm tak zâwk a ni.
Mahse, tun dinhmunah chuan duh thlang thei kan ni ngawt lo va, India atang hian puanthuah i tel ang aw ti ngawt thei lah kan ni hek lo. Kan vun rawng leh pian, chezia te hi a Indian lo va, khawchhak lam hi kan zawm tur ni zawk awm tak a ni tiin ‘Hello China’ han ti tak tak vaih ila, India hian chuti maiin min indantir rêng rêng lo vang. Manipur ang thovin AFSPA an puang ang a, rambuai hrehawm nunah khan kan lêt leh dawn tihna a ni. Tin, tunah hian kan dâwnin vaibêl dâwn a chen loh va, India ram inkaihhruaina dan pal peh zawnga kan kal chuan thim thuah hnih kan tih fo kha hmachhawn mai thei kan ni ve tho.
Mi thenkhat ten Zo hnahthlakte rorelna pakhat hnuaia awm an han aupuite hi ngaihtuah chian ngai tak a ni. Kan thenawm state leh ram hrana Zo fate luah ram neitute hian an ram inches 1 pawh min sah then thei dawn em ni? Mizoramah hian lo haw khawm vek mai se ti dawn ila, anni lamin an duh dawn teuh si lo. Chuvângin ‘ramin ri a nei a, hnamin ri a nei lo’ tih hi kan thupui ni zawk se, kan awmna hmun apiangah Mizo rilru puin inunau tlat ila, a theih leh remchan ang angin indawm kang tawn ila a tha mai e. State & international boundary in min kham hnan chung chunga a taka luan khawm tum hi thil theih ni pawhin a lang lo ve.
Hêng thu hi ngaih loh lama ngaih chi a ni lo va, Zofate inpumkhat tura kan hmalakna kawngah ngaihtuahna fim kan hman a tulzia sawina a ni. Manipura kan unaute dinhmun lainatawmzia leh tanpui an ngaihzia hi kan hria a; NGO leh a thei theiin kan theihna zâwn zâwna kan puih pawh a thain kan tih ngei ngei tur a ni. Kan sawrkhâr pawhin tih theih tam tak a neiin a ti ngei ang. Independent ram te ni ila, duh thala kan unaute thlavâng han hauh pawh a that tehlul nen India ram chhunga awm, state ramri kham hnan mai kan nih tlat avângin duh thalin kan che thei lo a nih hi.