KAN ENVIRONMENT HI

By alsawmtluangi @tihmawhtei
Armed Veng South

-- Advertisement --

Kan khawvel sik leh sain mu leh mal a neih hleih theih loh chhanah hian thil siam dang zawng zawng aiin mihringte hian mawh lian ber kan phur a ni tih kan ngaihtuah ngai hlawm emaw?! Genesis bu kan en chuan thil siam zingah kan naupang ber a, chuti chungin kan koah mawhphurhna pawimawh tak nghah niin – khawvel leh a chhunga chengte enkawl leh a veng tura dah kan ni; keini erawh chuan hmasawnna hming chhalin thil siam dang chunga thuneituah inngaiin kan duh duh danin kan khawih bua zo ta. Leilung dan kan zah loin sik leh sa hunbi mumal taka a inher theih nana boruak thianghlim min petu leh van malsawm ruahtui lei chhungrila min khawl sak a kan tuihna vawnghimtu thing leh mau mai bakah nungcha tinreng timang zawngin kan khawsa zui a, khaw lum lutuk emaw khaw vawt lutuk avanga phun ngam tur pawh hi kan ni chiah em maw ni!
Eng vangin nge a lum tak em em?: Kan khawvel boruak lum chho zel (global warming) leh sik leh sa inthlak danglam nasa (climate change) hi khawvel hmun tina buaipui ber a ni chho ta. Hmun hrang hranga ni zung kan dawn dan leh kan dawn rei zawng a inang lo a, ni zung chakna kan dawn zawng zawng hi khawvelah cham bang vek loin tam tak chu van boruakah a let chho leh a, thenkhat erawh chu kan khawvel tuamtu (Ozone) khian lo khuapin lei hi a tilum ta thin a ni. Chu khuarel thil thleng chuan kan khawvel hi tilum bawk mah se mihring khawsak phung danglam zelin nasa takin van boruak lum belhchhah turin kan lirthei khu atangte, thil siam chhuahna hmunpui (industry) atangte, tuialhthei, fossil fuel-te bakah kan ramngaw kan tihkan nasat avangte hian carbon dioxide(CO2)-te, methane gas (CH4)-te hi kan pe chhuak tam em em a, hei hian kan sik leh sa nihphung pangngai nasa taka tidanglamin boruak lum chak lutuk chuan global warming nasa tak a thlen ta a ni. Kum 1980 chho vela kan khawvel van boruaka CO2 awm chu 280 parts per million (ppm) vel niin, hmasawnna leh rahbi thar kai duhna avanga kan ramngaw kan sawisak nasat avang leh kan nunphung inthlak nasa ta lutukin tipung chho zelin tunah phei chuan za zela 47 vela pung chhoin 412ppm vel lai awm anga chhut a ni a, hei hian pun lam a pan zel nia chhut a ni bawk! Kum zabi 19-na chho atanga chhutin kan khawvel hi 1.09°C laiin a lum belh tihna a nih chu.
Eng chiah nge thleng?: Khuarel sik leh sa inthlak danglam dan azira insiam rem hi chu thawk leh khata thleng buai buai a nih loh avangin thil nung tan insiam rem (adaptation) theih a ni a, climate change erawh chuan a nihphung nasa takin a pel a chu chuan hmun hrang hrangah tuilian, khaw kheng, chhim tawp leh hmar tawpa vur tui nasa, thlilum (heatwave)-te leh chhiatna hrang hrang a thlen a, nunna tam tak a suat bakah, a dam khawchhuak pawhin hmun him zawk panin pem a lo tul thin a ni. Tin, hri chi hrang hrang a len phah bawk a, hrileng kan tih hian inthlahpung emaw dam khawchhuak tura awm theihna bik (temperature) an nei a, sik leh sa chingpen nasa tak chuan an inup bo hle hle tur kha a va kai harh ta thin a, mihring chauh ni loin nungcha tam tak an thi zawih zawih mai a ni. Climate change-in a thlen leh pakhat chu Climate Change Refugee kan tihte hi an ni a, an khawsakna hmun ber luah tlak a nih tak lohah chuan dam khawchhuak tura an beih ve a ngai a, mihring eng emaw zat awmhmun han sawn thut chuan leilungah hian mita kan hmuh phak piah lamah nghawng nasa tak a nei ta thin a ni.
Kum 2021-a United Nations Climate Change Conference, COP26, Glasgow, Scotland, UK-a neihah khan zirchiang tura a ruat ‘Intergovernmental Panel on Climate Change’ (IPCC) in sixth assessment report 28th February 2022-a a tihchhuah ‘Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability’ ah chuan climate change kan tawrh nasat tawhzia leh a aia nasa kan hmachhawn tur thu a tarlang a. Hmasawnna kan tih hian khawvel huapa boruak chhia kan siam nasat avangin CO2 pechhuak thei thil kan hnualsuat chhoh a tulzia tarlangin COP26-ah khan kum 2015-a Paris Agreement lo awm tawh khawvel lum zawng hi 2°C aia hniamah vek kan awmtir tur a ni tih chu an pawm nawn (reaffirm) leh a, hei hian 2030-ah chuan khawvel puma CO2 siam/pe chhuaktu hi 45% a tihhniam an pawm bawk a. Tin, ramngaw tihchhiat (deforestation) hi 2030-ah chuan kan titawp ang tiin Canada, Russia, Congo, USA, Brazil leh Indonesia ramte chuan an intiam hial a. CH4 pechhuak thei tihhniamte bakah CO2 siamchhuak tam ber lungalhthei hman pawh titlem turin ram tam takin a intiam a, ram dinhmun azirin an kumbi tiam erawh a danglam fur a, India Prime Minister pawhin kum 2070-ah chuan kan titlem ve thei tawh ang tiin a intiam ve bawk a ni.
Eng nge kan tih ve ang?: Tumahin mahni hmangaihte na tuar lai kut kuangkuahin an thlir mai mai thei hauh lo ang, chuti ni si engtia rei nge kan chenna khawvel, sik leh sa inlumlet danin mu leh mal pawh nei hleithei loa a talbuai mek lai hian kawng khat tala hma lak emaw, ke pen kan tum miah loh mai le!? Siamtu’n enkawl a, veng him leh a chhe laite chhawmdawl a, humhalh tura min pek hi hmangaiha tuamhlawm loin changkan leh rual pawl loh kan hlauh luatah kan mamawh loh thleng thleng awtin a tha lai kan nghaisa duh zel hi inenfiah kan va ngai nasa tak em! Mahni kan inhmangaih luatah hmasial takin chhuan lo awm zel tur, mahni thlahte ngei tan pawha chenna tlak loha khawvel hnutchhiah chu kan pawisa loa, min la rawn dem dawn a ni tihte chu kan ngaihtuah tha duh hlek lo lehnghal.
Kan khawvel chhe zel tur venghima hma la turin mithiam leh ram hruaitu kut chauha dah theih a ni ta lo a, khawvel hmun hrang hranga thalaite harh tharin global warming leh climate change nasa zel tur ven nana hmalak duhin ke an pen chhuak a, kil tin atang thawm an nei ta chuah chuah mai le. Khawvel hmun dang ang bawkin kan ram pawhin he harsatna hi a tuar ve mek a ni tih hi pawm ila, mimal tinin kawng khat tala ke kan pen ve a hun ta. Kum 2021 thal lai khan Aizawl chawmtu tlawng lui GAWSS phase II-ah tuibang luang liam khawp tui a awm lo a nih kha, kha thil thleng khan tui renchem leh ruah tui khawlkhawm kawngah min tiharh thar leh mawlh rawh se!
A tum khat nan Mizo |halai sanghnih chuangin thu khat vuain 19th July 2022 khan YEJM leh ACCJSU bul tumin ‘Environment humhalh kawngzawh’ te hial an lo buatsaih ta a, hmasawnna a va ni em. Thil te bera kan ngaih atang hian hma la thar leh ang u, kan ram hi thlir ila vau titih thlem titiha infuih a inzirtir that kan la ngai hi tlawmah la ila zah nachang hria ang u! Kan lui kan tihtawp avanga thirlen a hung an ngai vek mai ringawtte pawh hi inenfiahna tham a tling, hman khat daih sarang leh plastic reng reng a tlem thei ang ber hmang ila, awlsamna um ngawt loin mamawh titlem ila, changkan dan ziktluak lam hawi ang u. Thawmhnaw chauh branded loin kan nunphung hi authentic tel rawh se. Thil tha intihhmuh ching zel ila, mi tam takin nachang an hriat loh kha hriaa hma la hmasatu ni turin social media-ah te nasa takin tlangau ang u. Hawh u, a venhim leh siam that kawngah ke pen ila hmasawnna leh environment humhalh hi a kal kawp thei tih hi hai der tawh lo ang u.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More