TUNLAI THIL AWMZIA – FMR HLIH LEH TAHNA BANG

R.Lalfakawma Seling

-- Advertisement --

Myanmar sawrkhâr inrelbawlna mumal theih loh vângin tun hnaiah Free Movement Regime tihtawp deuh roh a ni chho a. Ni rei lo tê gate khâr chhung pawhin mi tam takin harsatna namen lo an tawk nghâl a ni. Zokhawthar leh Khawmawi inrina lei hi international boundary tih takah a lûn êm êm reng a. Sumdâwnna bungrua chi hrang hrang inbanlek tawnin Khawivah bu lun lai ang mai a ni. Zokhawthar mipuite pawhin an chhawr tangkaiin eizawnna awlsam leh mumal tak an neih phah a, mi tam takin an pêm luh phah rêng bawk a ni.
Hetia Myanmar nen kan inkalpawhna ber khar ti-tuai a lo nih takah chuan Berlin Wall chungchangte pawh rilruah a lo thar nghal a. Khatia Indopui 2-na a tawp khan Allied force – US, Great Britain, France leh Soviet Union-te chuan an ram lak Germany chu an in-awp sem a. Allied ram awp Germany chu inzawm khawmin West Germany (FRG) tih a ni a, Soviet Union awp ram pawh East Germany (GDR) tih a ni. Keini ang duang chuan Football avâng chauhin West Germany kha kan hre lar viau a, East lam kan bengkhawn lo.
Ram enkawltuten an inzir hleih ni ngei tur a ni, rei lote chhungin West Germany leh East Germany mipuite dinhmun chu a danglam chakin sum leh pai lamah pawh an inthlau ta hle a. Hei vâng hian ram tha lehzual beiseiin East lam mite West lamah an pêm chum chum mai a. Pêm tihtawp nan East Germany lam chuan August 12, 1961 zânah daidanna bang/thirlên a siam ta phut mai a, zan khat thil thuah chhungkaw tam tak then darh an ni a; hnathawktu leh zirlaite pawh daidanna bang hian khawvêl hran daihah a hûng ta a nih kha.
Mizo chanchin chhuitute chuan tuna Mizoram luah tur hian khaw chhak lam atangin kan pêm thla niin an sawi a. Kum 1700 vêl bâwr khan a nawlpui chuan Myanmar nen kan inrini |iau lui khi kan kân fel a ni awm e (B.Lalthangliana). Khawchhak chhuak kan nih avâng hian Burma/Myanmar nen hian inzawmna thûk tak kan nei tlat a, international boundary-in min then hrang mah se kan thinlung erawh a inluan fin tlat si a ni. Mizote dil lian ber Rih dil hi Myanmar ramah a tak chu awm mah se kan thinlungah hian a inkhuap lî liâu a. Buannêl ram mawi tak mai pawh Mizoram atangin hmu phak lo mah ila, a ramngaw chawi vêl phûl hmun rai nuam tak mai te, Chhawkhlei pâr mawi takte erawh thinlung mitah a fiah hle a ni.
Inlaichinna thûk tak kan neih miau avângin sawrkhâr laipuiin zalên taka inkalpawh phal tawh lova daidanna pal meuh siam a tum takah chuan zofate zingah ngaih dân hrang hrang a piang tam hle mai. He thuah hian mi thiam tak tak, hre thuk êm êm maite thuziak kumin chhungah pawh kan hmu nual tawh bawk a. A bengvârthlakin ngaih dân leh thlir dân zau tak min neihtir a ni.
Zokhawthar leh Khawmawi inkara lei khi khawi lam ve ve tan pawh a tangkai êm êm mai a. Khâr a nih dawn chuan sumdâwnna piah lamah zirlai naupang mawlh khi an ngaihtuahawm. Myanmar lamah sawrkhâr a mumal theih loh avângin Mizoram lamah ni tin school an rawn kal hrâm hrâm a. Free Movement Regime hlih a nih tak tak hunah phei chuan an awm zel dan tur ngaihtuahpui phâk a ni lo.
Khatia Myanmar ram chhunga sipai rorelna duh loh avânga buaina lian a chhuah chhoh lai khan mi tam tak Mizoramah an rawn raltlân a. Central sawrkhârin raltlânte a enkawl tum dan leh keini’n kan unaute enkawl kan duh dan kha inang si lo le, central thu piah lam thlengin kan tuamhlawm a. Naupang zirna lamah nise certificate nei lêm lo pawh lehkha zir rual an nih chuan an kum en mil chungin mit kan lo siâi a; ram chhûng mite laka certificate kan tih kher laiin anni chu kan hre thiam a nih kha. Ei leh bâr tur nise sawrkhârin harsa chung chungin a theih ang ang a ngaihtuahsak bakah kohhran leh pawl hrang hrang kan che chhuak bawk a, kan theih ang tawk chu kan ti ve a ni.
Tunah hian Myanmar lam buaina hi fel mai tur niin a lang si lo va, Mi 34,282 (DD News 29.4.24) zet raltlân kan neih mekte pawh hi an châm rei deuh dawn niin a lang ta. Tin, raltlân pawh ni lem lo, lo chhuk ve hrim hrim pawh tam tak an awm turah ngai bawk ila. Sawrkhâr hmasa khan theihtawpin kan unaute a chhawmdawl a, tuna kan sawrkhâr pawhin Assembly House-ah meuh official resolution siamin FMG hlih leh ramri hung duh loh thu lungrual takin an pawm a ni. February Ni 17,2024 khan kan Chief Minister-in NGO Co-ordination hruaitute kawmin Free Movement Regime hlih leh Border fencing duh loh kawnga central lama a hmalaknate a sawipui a; NGO lam pawhin FMR hlih duh loh lantirna pun khâwm buatsaih an tum thute an sawi a nih kha.
Amaherawhchu, mi leh sa kan inpawlhsawp tak viauah chuan rah tha lo chhuah tawk an lo awm a; tun hnaia central YMA leh Champhai District MZP-te thuchhuah enin kan fimkhur chho tan ta viau niin a lang thung. Zêp lovah chuan kan politician-te duh dan leh mipui rilru a inang lo ta deuh em ni te pawh a tih theih awm e. Politician ten zofate rorelna hmun khat hnuaia awm chungchangte hi aupui viau thin mah se, state boundary mai pawh kan pal tlang thei lo va, internation boundary pêla thiltih te phei chu tihpuitlin mai mai rual niin a lang lo ve.
Kumin February thlaa Zalen-in ramri hung leh FMR hlih chungchanga mipui ngaih dân a lakah 64.7% hung leh hlih an duh laiin 41.5% ten an duh lo thung a; a bâk ngaih dân nei hran lo an ni. Zu zawrh chungchanga mipui ngaihdan nen a inzûl hle mai a, mipui tam zawkin zawrh duh mah se a hnarkaituten an duh miau si lo. Kan thupui khel mêk pawh hi a lan dan maiah chuan kan state sawrkhârin duh lo mah se, mipui tam zawk chuan kan duh tihna a ni. Engpawh nise a nghawng tur thilte hi han târ lang ta ila:
A that lohna:
1) Ramri bâwr, a bikin Zokhawthar mipui 80% aia tam mah hi Myanmar nen insumdâwn tawnna kaihhnawiha ei zawng an ni a, mi tam takin eizawnna kawngah harsatna namen lo tak an tawk nghal ang.
2) |iau lui dunga bâlu, lung, leh lui lam sa hmanga ei zawng thin ten harsatna an tawk ang.
3) Khawmawi lam atanga Zokhawthara school lo kal thinte tan harsatna awm thei a ni.
4) Sumdâwngten an tuar hle ang a, Mizoram chhung khaw tinin khi lam atanga kan thil hmuh thinte a tlêm/to phah ang.
5) Unau/chhûngkhat daidangtu hnawksak a ni ang.
A thatna:
1) Ralthuam/ruihhlo tawlh thin ten harsatna an tawk ang.
2) Awlsam takin helhoin ramri an kan zung zung tawh lo vang.
3) Dân lova rawn pêm luh a harsa tawh ang.
Free Movement Regime hlih/Border fencing that lohna hi a kianga awmte tan chuan nilênga sawi zawh sen pawh a ni lo ang a; anni tan chuan chem lova lu lâk ang hlauh a ni ang chu. Zokhawthar pâ phei chuan MP inthlan dawna khâr a’n nih khan khilai lei leh a chheh vêl khi a reh duk mai a, Zokhawthar mipuite pawh hnathawh tur nei lovin kan awm thup mai a ni a ti. Zokhawthar khuaah hian a khaw mipui aia tam raltlân mi 7000 vêl zet an awm lehnghâl a, buaipui ngai tak tur an ni. An eizawnna ber tihtawp a nih phei chuan Zokhawthar mipuite hma lam hun tur pawh sawi thiam a har ngawt ang le.
Rih dil Mizorama a luan luh dan ngaihtuah chuan FMR hlih leh ramri hung chu ipik-na, unau min then hrangtu, ramri kianga awm kan Mizopuite hrawk reh pinsaktu a nih dawn avângin han sawi mawi emaw, duh zawk emaw chu thil har tak tur a ni. Hei vâng a ni chêk ang Assembly House meuha duh lohna resolution lungrual taka pass a nih tâk kha.
Amaherawhchu, central India lam atanga ngaihtuah chuan a thatna point 3 chauh kan han târ lante pawh khi tih ngei chhan tlâk an ni thung. India ram himna ngaihtuahtu chuan foreign atanga ralthuam leh ruihhlo tawlh luhna; dân lova sumdâwng leh hel ten an pal tlang vêl mai mai theih leh dân lova ram dang mi rawn pem lut tam lutuk vênna tura ruahmanna siam chu ‘tih mak mawh’ a ni ve si.
|henawm pâ tui chhe paih ka rama lo luang lut kha kan choka ban kiânga tomato ten ngeihin thatpui viau mah se choka ban timawihtu tur, in pum tana pawi la thlen thei a nih avângin chhungkaw pâ tan chuan ngaihsak a ngai ve bawk a ni. ‘Unau min then hrangtu’ tih thu-ah te pawh internation boundary pêla kan awm na nâ nâ chuan khawi hmun pawh ni se, min then hrang ve bawk ang chu mawle.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More