ZIRNA |HA KAN MAMAWH

Dr. C. Lalrampana

-- Advertisement --

A KAMKÊUNA
Zirna hi hriatna, ngaihtuahna leh thiltihtheihna tihhmasawn, mahni, mi dangte puitling atân finna lama inbuatsaihna thiltih, kalphung, hriatna thiamna bik, hnathawhna atana hman, thiltih kalphung zirtirna a ni. Zirna hi hriatna, thiamna, mizia inthlunzawmna a ni a, Formal education hi institutional framework huangchhunga awm a ni. Plato Greek philosopher pawimawh berte zinga mi 428/427 BCE, Athens, Greece-a piang, 348/347-a thi, Athens) hmân lai Greek philosopher, Socrates-a zirlai (c. 470–399 BCE), Aristotle-a zirtirtu (384-322 bce), leh Academy dintu , philosophy lama mithiam lar chuan -”Philosophical education-ah hian mahni hi reorientation neih a ngai a ni” a ti a; Zirna hi ngaihdan thlak danglam emaw, thil tih thenkhat tihdanglam emaw ni lovin, thlarau inthlak danglamna a tel avangin nun pum pui tidanglam thei thil a ni a ti. Plato chuan zirna hi dikna, khawtlang rorelna dik neih theihna tur kawng khatah a ngai a. A sawi dan chuan mimal dikna chu mimal tinte’n an theihna zawng zawng an tihhmasawn hian a awm thei a ni. Plato atan chuan thatna hi thil tha tihna a ni. Hriatna neih chu khawtlang leh mimal hlawkna tur a ni tih a ring a. Chuvangin, a takin virtue a ni. Zirna hi mimal dikna leh khawtlang rorelna dik neih theihna tur kawng khatah a ngai. Mimal dikna chu mimal tinte’n an theihna zawng zawng an tihhmasawn hian a awm thei a, zirna hi dikna, mimal dikna leh khawtlang rorelna dik neih theihna tur kawng khatah a ngai bawk. A sawi zel danin mimal dikna chu mimal tinte’n an theihna zawng zawng an tihhmasawn hian a awm thei a ni. Hetiang a nih avang hian dikna chu thil tha tihna a ni.
ZIRNA THA CHU?
Zirna tha tak chuan zirlai zirna tha tak a thlen a, zirlaite zirna kawngah hmun pawimawh tak a luah a ni. Quality chu thil dik tih dik a ni a, Quality education hian zirlai zirna tha tak a thlen a ni. Ram hmalam hun chu sikul tinah zirna tha tak pek a nih danah a innghat a, zirlai zirna kawngah pawh hmun pawimawh tak a chang a ni. Zirna quality hi sikul inputs leh zirlai theihna atanga lo chhuak a ni. College emaw university emaw nena inzawm a nih a ngai kher lo.
Quality hi zirna bulpui ber a ni a, Alternatively Licensure exam-a Performance chauh hi quality education tehna a ni lo.
Zirna tha tak hi mihring dikna leh vantlang thatna a ni. Sorkar leh vantlang thuneitu dangte chuan naupan lai atanga puitlin thlenga mi zawng zawng tan zalen taka zirna service tha tak a awm theih nan hmalak a ngai a ni. Quality education hian khawtlang nunah intluktlanna tur lungphum a phum a; mihring leh khawtlang member anga an theihna zawng zawng tihhlawhtlin nan an mizia leh thiamna zawng zawng a tipung thei a ni. Sikul awm zat leh quality hian curriculum leh zirtirna kalphung thatna leh sikul leh in chhung boruak tha tak a thlen a ni. Khawtlang nun tidanglam thei thiltihtheihna chu zirna tha tak atanga lo chhuak a ni. Zirna kawngah hian social value element a awm a. Zirlai kalna tur kawng thlan tawha kal zelna tur zirna eng pawh a huam thei. Education hi ralthuam chak ber a ni a, chu chu khawvel tihdanglamna atana hman theih a ni. chuvangin, a quality hi a pawimawh hle a ni; thil zir theihnghilh hnua hriat reng leh hman thin a, a chhan chu zirna tel lo chuan hriat theih a ni lo. Chuvangin, quality education hian zirlai tinte zingah eng inthlak danglamna nge sikulin a siam tih a enfiah a ni. Thil tehfung sâng tak siam leh zirlai chu chutiang lam hawia thawk tûra ṭanpui a ni. Mi pakhatin zirna quality a dawn hian an thiamna leh hriatna a sawifiah mai bakah mimal angin a siam tha bawk. Miin nun hlim tak a neih theih nan, a thil tum tihhlawhtlin nan leh khawtlang tana thil tha a thawh theih nan zirna tha tak a pawimawh hle.
Quality education hian zirlai mamawh phuhrukna tur, zirtirtu thiam tak tak, leh hmanraw tling tak neia zirna a kawk a ni. Quality education-a thil pawimawh ber pakhat chu zirlai nunphung tihausa leh tipungtu zirlai boruak him leh remchang siam hi a ni. Hei bakah hian zirlaiten an mamawh hriatna leh thiamna an neih theih nan curriculum chu tha tak leh tunlai dinhmun nena inmila duan tur a ni. Thil ngaihtuah thiamna, leh harsatna chinfel dan ang chi thiamna tihhmasawn nan zirna tha tak a pawimawh hle. Zirlaite chu thil awmdan khirh tak takte thlirlet theihna a pe a, thil chiang lo takte ngaihtuah chhuak thei tur leh harsatna chinfel dan thar siam chhuah theihna tur hmanrua a pe a ni. Zirna tha tak chuan zirlai kawng hrang hrang, formal leh informal learning experience-ahte inhriatthiamna a pe a, zirlaite’n an mimal leh hnathawhna lama an thanlenna tur thiamna hrang hrang a siam thei a ni. Zirlaite hian an background emaw socio-economic status emaw atanga thliar hran ngai lovin zirna tha an dawn theih nan hmalak a pawimawh hle. Zirna tha chuan mimal tinte tan khawtlang leh nunphung thliar lovin zir leh than theihna hun remchang inang tlang a siam tur a ni.
Mimal leh khawtlang pum huap hmalam hun tha zawk siam nan quality education hi a pawimawh hle. Zirlaite chu an nunah hlawhtling tur leh khawtlang tana mawhphurhna nei leh thawhhlawk tak ni turin hriatna, thiamna leh hlutna neiin a tichak a ni. Chuvangin mi zawng zawngin zirna tha an neih theih nan hmalak a pawimawh hle. Sorkar ni lo pawl, leh zirna in hrang hrangten zirlaite tan zirna tha ber pek leh mi zawng zawng huapzo leh inthlau tak, mi zawng zawng tana zirna tha tak siam turin an thawk ho tur a ni. Zirna hi khawtlang hlawhtlin nana a hnungzang ruh (backbon anga ngaih a ni a, zirna tha hi a pawimawh ber tih rinhlelh rual a ni lo. Mimal, khawtlang leh hnam pumpui thanlenna leh hmasawnna atan zirna tha hi a pawimawh hle. Mimal nun hmasawnna leh tihhlawhtlinna zawng zawngah hmun pawimawh tak a chang a ni. ‘Quality education’ tih hi mimal pakhatin nunah hlawhtlinna a chan theihna tura thil pawimawh tak tak hriatna, thiamna leh hlutna pe theitu zirna tihna a ni.Curriculum hriatna chauh ni lovin zirlaite mizia tihhmasawn dan pawh a huam tel a ni. Zirlaite chu ngun taka ngaihtuah a, thutlukna siam a, an hriatna leh thu bulte atanga dinhmun thlirlet turin a fuih a ni. Zirna tha tak hian zirlai mimal leh hnathawhna nunah lungphum a siam a, hnam hmalam hun siamna kawngah pawh a tangkai hle. Quality education hlawkna langsar tak pakhat chu zirlaiten an nunah hlawhtlinna an chan theihna tura an mamawh hmanrua petu a ni. Zirna tha tak chuan zirlaite chu an hriatna thiamna, inbiakpawhna thiamna leh ngaihtuahna fim tak neih theihnate a tipung a ni. Zirlaite chu ngaihtuahna thar zirtir an ni a, an rilru chu thil siam chhuah thiam taka tihhmasawn turin zirtir an ni. Hun rei tak chhung atan chuan heng thiamna te hi professional career leh mize siamna kawngah a tangkai hle. Tin, zirna tha tak hian khawtlang din leh khawtlang hmasawnna a thlen bawk. Zirna hmang hian mimal tinte hian thawhhona tha tak neia nun dan leh thawhhona tha tak tak an zir a ni. Zirlaite hlawhtlinna atana an mamawh thiamna pek hian khawtlangte chuan hnathawktu zirna sang zawk an dawng thei a, hei hian economy-ah nasa takin hma a sawn a ni. Zirna tha tak hian zirlai zingah inngaihtlawmna, leh mi zawng zawng huapzona a siam bawk. Hnam, leh nunphung hrang hrang zirlaite chu classroom setting-ah an inpawhtawn a, midangte tana lainatna leh hriatthiamna an nei thin. Hei hian khawtlang inbiakpawhna leh inhriatthiamna a titha a, khawtlang inpumkhat leh muanawm zawk a siam a ni. Mahse, quality education hi man tlawm takin a neih theih loh. A man a to a, resources leh investment tling tak a mamawh a ni. Sorkar chuan zirna hi a ngaih pawimawh ber tur a ni a, zirna tha taka pek a nih theih nan hmanraw tha tak tak an ruahman a ngai a ni. Sawrkar chuan zirtirtute chu tha taka an inzirtir a, an infuih thar tur a ni a, sikul infrastructure a tha tawk a, a tul anga zirlai bungrua a awm theih nan hmalak a ngai a ni. Hei hi sorkar leh private institution-te’n zirna lama sum dah tura an inpekna chauhvin a thleng thei a ni.
Mimal, khawtlang leh hnam thanlenna leh hmasawnna atan zirna tha tak a pawimawh hle. Zirna hian mimal tinte nunah hlawhtlinna atana an mamawh hmanrua a pe a, mimal leh hnathawhna lama hmasawnna tur lungphum nghet tak siam turin a pui bawk. Khawtlang remna, inpumkhatna leh inngaihtlawmna kawngah pawh a thawhhlawk hle. Sorkar chuan zirna hi a ngaih pawimawh ber tur a ni.
KAN ZIRNA A THA EM?
Finland hi zirna lama khawvela ram tha ber pawla ngaih a ni. Kum 2022 khan World Economic Forum-in Global Competitiveness Report for Education-ah pakhatnaah a puang a ni. Finland zirna kalphung hi dam chhunga zirlai leh zirna lama inthlauhna model hmanga siam a ni. Zirna hi a thlawnin mipui sum hmanga zir theih a ni a, pre-primary atanga higher education thlengin a ni. Equity gap tihziaawm nan Finland sikulte chuan hmun hlaa awm zirlaite tan a thlawna lirthei tlan theihna tur system an siam bawk. Sap missionary (1894) hun laite ngaihtuah chuan zirtirtu; teaching aids; learning material & infrastructure-ah hma kan sawn tawh hle a, literacy rate-ah phei chuan 91.33 kan ni. Mahse, lehkhathiamna quality of education; world class education-ah erawh kan la hnufum hle. Infrastructure tha tak tak nei mek mah ila kan quality hian limit a nei tlat thin a, hei vang hian staff selection leh IAS etc. ahte kan lang hlei thei tawh meuh lo. Chuvangin, kan zirna quality hi enfiah ngai tak niin a lang. Sikul Education Department hian pvt sikul hawn phalna (opening permission) a phalrai mah mah niin a lang a, sorkar sikul hnuchhawn thak khawpin pvt English Medium sikul a tuipui ta zawk emaw tih turin permission a pe hnem lutuk a, zirnain a tlakchhiat phah mek niin a lang.
A TLÃNGKAWMNA
Education Reform Commission Report-te kha kan dah tawl mai mai niin a lang a, a thu thain changkang hle mah se, a taka hmana zawm a awm chuan si loh avangin kan up bo zova, kan utawk tur vawn ta vel mai mai niin a lang. Mipui sorkar kal mek hian ngaihtuahna tak tak nen zirna siamthat a tum niin a lang. Engtiang takin nge a siamthat ang tih erawh hriat lawk ni lo mah se, a hma ang ngawt kha chuan a kal lo turah ngai ila, beiseina sang tak nen thlir ila, zirna tha leh innghahna tlak kan nei thuai turah ngai phawt mai teh ang

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More