By H. Lalbiakdiki
Gilead Special School
April ni 2 hi khawvel pum huapa World Autism Awareness Day atana hman thin a ni a, a ni tak ni tawh lo mahse April thla pumpui hi Awareness Month atana hman thin a nih avangin inhrilhhriat nan tlem azawng ka han thailang ve dawn a ni.
Mi thiam leh zir bik mite ziah chhiar tur tam tak a awm tawha chutihrualin la hre ve lo tam tak an awm bawk, thu ziak mi ka nih loh bakah a hre ber ka ni lova, mahse nu leh pa leh a mamawhtute tan a tangkai beiseiin in hrilhhriat thar nan ka han tarlang dawn a ni. Mizo tawngin a sawi dan hi kan la neih loh avangin Autism emaw ASD tiin kan sawi mai dawn a ni.
Autism hi thluak lam fel lohna, thluakin hma a sawn tur anga a sawn loh avanga lo awm a ni a, a tlangpuiin naupangin kum 3 a tlin hmain a lang chhuak thin. Hriatna tha zam kal dan leh hnathawh danah harsatna tam tak an nei a, chu chuan an ni tin nunphungah harsatna tam tak a siamsak thin a ni. ASD hi tihdam theih a ni lova, damchhung daih nihna (condition) a ni.
Autism hi chi hrang hranga then thin a ni a, amaherawhchu heng harsatna nei naupangte hi inang vek lo mah se, kawng tam takah inanna tam tak an neih bawk avangin then hrang tawh lovin Autism Spectrum Disorder (ASD) tiin a sawi khawm nan an hmang ta a ni. Chhimbalah hian rawng chi 7 a awm a, a rawnga sawi lovin chhimbal kan ti mai thin, chutiang chiah chuan ASD hi an nihna leh lan dan hrang hrangte hmun khata sawina a ni.
Autism hi khawvel pum huap anga an hmuhchhuahna rei tawh viau mah se Mizoram ah chuan kan hmelhriatna a la rei em em lo hle. Naupang thenkhat a hmasa pawlte pawh Rilru Rualbanlo kan tih (mental retardation) anga enkawlte pawh an awm. (Mental Retardation kan tih hi tun hnuah chuan Intellectually Disabled ti a sawi thin an ni). Tun hnaiah a lo tam thar ta viau nge, a hmaa lo ni sate pawh hriat lohna avangin ASD ni lo anga ngaih an nih avanga hre lar vak lo kan lo ni thin zawk a ni.
Autism awm chhan leh rawn thlentu chu hei hi a ni tia han sawi fak tur mithiamte pawn an la hmuchhuak thei lo, a thlentu han malkhalh tur an la hmuchhuak bik lo a ni. A tlangpuia ASD nihna lo lang chhuak thinte han sawi ila:
n Midangte nena chenho leh khawsak kawngah harsatna tam tak a nei a, mi mita en hreh te, bengchhet ni miah si lova an hminga koh pawha hawi miah lo mahse an duh zawngah chuan bengkhawn leh em em si, hlim, thinrim, lungngaih etc tilang chuang lo, thiante nena inkhualtelem duh lo/ngaina lo mahni inla hrang tlat te, thil nghak thei lo duh zawng chu tih nghal duh te, tih tur leh tih loh tur thliar hrang thiam lo…leh a dang tam tak a la awm.
n Midang tih loh dan leh dangdai taka tih ngai tih nawn tlut tlut, infiamna bungrua emaw thil dang rem tlar thep te, infiam/inkhualtelem dan ngai reng te, thil 2/1 duh bik tlat neih te, kut thin, in sawi, vir kual leh a dang tam tak a la awm.
n |awng hmanah hnufum emaw tawng miah lo te, tawng kher lo pawha midang biak pawh nana zaizir emaw kawh pawh tum chuang lo, a awmzia an hriat vang ni chuang lova mi thusawi lo sawi chhawn te, a dang tam tak a la awm.
n Awmna ngaia awm hle hle thei lo, che reng te, thil zir muang te, ha nawh, lu meh, tin hleh, bengek kher duh lo.. a chunga kan sawi zawng zawngte khi mi pakhatin an nei vek thin tihna a ni lo va, khing kan sawi zinga rinhlelhna kan neih chuan mithiamte rawn vat tur a ni. Vohbik fa neih hi thil pawm harsa leh hrehawm tak mai a ni a, amaherawhchu rinhlelhna nei reng chung sia mithiamte kan pan duh lo a nih chuan kan fate hma hun leh hmasawnna tur kawng tam takin kan dal sak thei a ni.
Mizote hi mi hrethiam tak leh inhnem thiam tak mai kan ni a, fate chungchanga rinhlelhna kan neihte pawh a upa deuh anga a zia mai ang ti tein kan inhnem fo thin, kawng thenkhatah chuan naupang hnufum chu an awm ve fo mai amaherawhchu awmhmuna lo inhnem mai lovin eng vanga hnufum leh harsatna nei nge a ni tih hi kan hriat hma a pawimawh em em a ni. Nu leh pa leh chhungten an harsatna kan pawm hma poh leh kan fain enkawlna tha a dawng hma ang a, chu chuan nasa takin a hmasawnna kawngah a pui dawn a ni.
ASD te hi an harsatna avanga awm hle hle thei lo leh mi bula awm dan tur thiam lo an nih fo avangin mi thenkhatin nu leh pa tam takte hi fa enkawl thiam lo/ fate thununna chang hre lo tiin an ngai fo. An hmel leh an pian phungah naupang dang nen inan lohna an nei bawk si lo. Chuvangin nu leh pa tam takin an fate mi bula awm leh lenpuite, inkhawmpuite ngam lovin inah an tawmpui chawt fo bawk. ASD naupangte hi thunun loh leh enkawl thiam loh avanga hetianga awm hi an ni lova, amaherawhchu chumi ti ziaawm tur leh hmasawn tur chuan enkawlna an dawn a ngai thin a ni. An nasat dan a inan loh avangin thenkhat mainstream school-a kal thei mai te pawh an awm laiin, thenkhat erawh damchhunga buaipui chawt ngaite pawh an awm ve bawk.
Tunlaiah khawvel a changkang tawh a, engpawh mai hi internet-ah hmuh tur leh chhiar tur a awm emaw tih mai tur a ni. ASD chungchang pawh a ngaihventute leh a fa pawm tan chuan tam tak kan lo hre tawh mai thei, a pawimawh ber chu a thu a hriat mai ni lovin a taka chet chhuah a ngai a ni. Special needs naupangte hi in lamah duat rawn leh thil zirtir lova tihsak hlawh tak an ni deuh vek a, chu chuan an thil ngen leh an duh duh pekte, an tih theih ve tur pawh zirtir lova tihsak vek te, an thil tih dik lohah pawh hau phal lova en liam mai te, etc a hring chhuak fo. Hei hian kawng hrang hranga an hmasawnna tur a tih thuanawp bakah a tha lo zawngin nghawng a nei let nasa thei hle a ni.
ASD naupangte hi enkawlna dik nena kaihhruai chuan thil hre thei leh thiam thei tak mai an ni a, an tuina leh rilru pekna zawnah phei chuan puitling pawhin kan tluk loh tur khawpa tui chilh te pawh an ni. Amaherawhchu an hmasawnna kawng a inkhairual loh thin avangin kawng hrang hranga hmasawn tura zirtir an ngai thin a ni.
I fa emaw, i chhungte emaw, i hmelhriatte ASD niawma lang fa pawm i hriat chuan a hma thei ang bera mithiamte pan turin i lo hrilh hre zel dawn a nia.
AUTISM SPECTRUM DISORDER
Get real time updates directly on you device, subscribe now.
Prev Post