Rempuia R. Lutmang
-- Advertisement --
Politics lam em maw in lo ti nghal ngawt a, a ni miah lo a nia. Politics chu sawi thei an tam, kawmchhak, kawmthlang, kawmchârah ringawt pawh politics lam sawi zo hlei thei lo chu chhiar sen loh an awm a, kan sawi ve pawh a ngai chiah lo.
“Saw âwmpâwng pawrh tawh zâwk sâwn, hmâwngkâwn dawrawn mâwng thâwl tawh zâwk pawh saw hnawh tawh zawk rawh aw.”
Khitiang deuh khi PS Chawngthu leh JFa inkawm khan an chham chhuakin ka hria. An chham ang chiah chiah chu lehkhabu en leh tê tê loh chuan sawi fuh a har deuh ang.
Hman ni lawk a ni ang chu, Pu Duhoma an kâwm a, a hming ziah dan chungchang an zawt a ni ang, AW aia O a hman chhan hetiang deuh hian a sawi:
1. Kan tawngah hian ‘o’ chu ‘kohna, lohna’ tih ang chîah hian a ni a. Thlûkna awm chîah chuan ‘aw’ a ni thung a. Ka hming hi Lalduhawma tih a nih chuan ‘awm’ lai hi thlûk fân a ngai dawn a, a dik lo ang.
2. Vai hian ‘aw’ hi an lam dik hlei thei lo.
A chhuanlam khi han en chiang teh u, thutak deuha zâwt ni ta i la, khitianga min chhâng duh khi min tham lo hle a nih loh vêk chuan kan zawhna kha engah mah a ngai lo tihna emaw a ni thei ang.
Hnam hming ziah danah pawh Pu Lalzuia hian ralkhat atanga khak a tâwk ngun deuh ni tur a ni, chanchinbu lamah tum hnih emaw, a aia tam emaw chu a insawi fiah ta.
A insawi fiahna, Kawlni hmang loa Colney a hman chhuanlam chu hetiang deuh hi a ni ve leh:
1. Mi dang pawhin (Malsawma Colney) an ziak ka hmu ve tho.
2. Intih Vai tingtang duh lai a ni chêk ang chu, ‘Kawlni’ tih chu ‘Colney’ tiin ka ziak ve ta hmiah mai a ni.
3. Vai zinga kan khawsak chuan ka hming ziak dan hi tha an ti khawp a, lam nuam an ti.
4. ‘Kawlni’ chu Vaiin ‘kaualni’ tiin an lam zel.
5. Kan director pension ta Bawihchhingpuii hming pawh hi Vaiin ‘Bauaihchhingpuii’ an ti zel a, ‘Boichhingpuii’ tiin a ziah phah an ti.
Khitiang vel khi a ni a, an pahnih chhuanlam hi a inzûl hle, an in entawn a niang. Hnam dang lam thiam loh an chhuanlam ve ve a, hnam dang lam thiam tura thu ziah chu an tum tak tak chuang miah lo, an hmingah chiah an hmang. Chu tak chu a ni an zawhna dawn hi an ngai thutak lo a, uangthuangin an chhâng vel mai mai a ni ka’n tih ni. Colney tih taka phei hi chu Sap rama an khaw hming a ni, London Colney an ti.
CM chhuanlam pakhatna khi en chhin teh ang. Kan tawnga ‘o’ awmna a sawi khi a dik a; mahse, thu dik a sawi kim lo. “Thu dik sawi kim loh chu dâwt sawi nen a inang,” an ti a, hemi chungchang bikah hian a dik hle.
Mizo tawng ziah danah ‘aw’ kan hmanin kan lam fân lo. ‘Lam fân’ kan tih hi Mizo tawng chungchang kan sawi chuan ‘thlûk’ kan ti a, a chhinchhiahna pawh thlûkna kan ti deuh bik. Chutiang thlûkna (Sapin circumflex an tih, in chung lem) chu kan hman chuan lam fân ngei ngei tur a ni a; kan hman loh chuan kan lam fân lo (thlûkna hi chhiar sual awl lutuk tur a nih loh chuan kan dah ngei ngei ziah lo a, chu chu sawi tel ngai loah ngai mai ang aw).
Bible (CL) kan en chuan, “Mipain mipa vêk a mutpui tur a ni lo, a tenawm a ni,” tih kan hmu a (Leviticus 18.22). ‘Tenawm’ tiha awm te, hrehawm tiha awm te, lâwmawm tiha awm te, duhawm tiha awm te hi kan thlûk ngai lo (chu chu ‘kan lam fân ngai lo’ tihna a ni).
Kan thlûk ngai loh dang a la tam hle, sawi sên loh a awm. Mizo tawng kan tih, Zotawng kan tih bawkah te hian ‘aw’ chu a awm hi; mahse, kan thlûk lo.
Hetiang kan thlûk loh hi Pu Duhoma hian a hre reng, a thu ziah pawh en i la, O ni loin AW a hmang em em ang. Thu dik a sawi na a, a kalpui thu dik dang a sawi tel duh si lo a, thu dik a sawi lo a ni.
A chhuanlam pahnihna ve thung hi le! A dik meuh em? Dik lo. Vai hi an tam em em mai a, Vai tam takin ‘aw’ an lam thiam. A lam thiam loho chauh sawi lan hi thu dik chanve tho a ni. Thu dik chu a sawi nameuh mai; a hma ang bawk khan a sawi kim lo a, thu dik sawi mah se thu dik a sawi lo leh tho a lo ni.
Vai hian ‘shawl’ tih te, ‘awkward’ tih te, straw, paw, draw, awful, seasaw, flaw, crawling, lawful…, an tawng ni lo, Sap tawng daih daih pawh an lam thiam. Kan tawnga mi, Vaiin lam harsa an tih chu ‘thl’ te, ‘hl’ tih te, ‘ngh’ tih te hi a ni duh deuh. A, kan ‘aw’ chu lo lam dik thiam lo pawh ni se kan thiam loh a ni lo a, an thiam loh a nih avangin buaina tur a awm chuang lo.
Vantlang chunga leng an ni a, an hming ziah duh dan vanga thu dik ziktluak mang lo chhuanlama lo hman hi thil fel lo tak a ni. Colney phei chu lo entawn duh apui an tam a, Mizo hnam pakhat hming em maw te an ti uaih uaih ngam tawh, an huangtau khawp mai. Royte tih te pawh hetiang entawntuteho zinga mi tho an ni pek ang.
Kan tawng chu kan tawng a ni a, hnam dang lam thiam tura kan her rem chhan tur a awm lo. Central European pawhin an hnam hming Doncic (Slovenia) tih te, Jokic (Serbia) tih te pawh Sap lam thiam dana ziah an tum bik loh hi. Pizza pawh pitsa tia lam tur a ni a, pitsa tia ziah an tum chuang lo. Nazi pawh natzi a ni a, chutianga ziah chu an tum chhin lo a niang, kan hmu ngai lo em mai. Myanmar lam ‘kyat’ tih te hi mak deuh asin. Hnam dang lam thiam tur zâwngin tu mahin an tawng an her rem ngai lo ti mai i la, kan sawi sual em lo ang chu maw.
A tira PS Chawngthu te titi them kan sawi lanah pawh khan ‘aw’ a khat vek a, lam fân leh lam ran a awm kha. Khatiang kha a ni mai e.