Reuben Lalnunthara Hnamte
-- Advertisement --
He tawngkam hi Lal Isuain kan tana a sawi a ni tih kan hre theuh awm e. Kan damchhung hian ei lovin kan awm thei lova; kan nunna atan kan eia kan in reng a ngai a ni. Pathianin kan eitur leh in turte min buatsaih sak a, Bible-ah Israel hote hnenah phei chuan an eiin tur hrisel engkim inkaihhruaina fel tak a pe bawk. Kan ei leh intur hrisel leh kan damreina zawk tur hi kan Pathian thu hian engkim kaihhruaina min lo pe veka; nimahsela, mi tam ber hian kan zawm lem lova, tui kan tih zâwng leh kan duhzawngte chu kan ei pawp pawp ani ber mai. Pathian thu hian hriselna leh damreina hi alo ngai hlu khawp mai a; Leviticus 19:32 ah chuan “Lua kelsam tote hmaah chuan i ding zel thin tur a ni a, tar hmel chu i zah tur a ni a, i Pathian chu i tih tur a ni; Kei hi LALPA chu ka ni”tiin a lo sawi. Kan Bible hian upa leh tar ho hi a zah takzet a, keini paw’n kan in chhunga mi kan chhung leh khat te, kan nu leh pate zah hi kan tihmakmawh a ni. Thufingte 23:22 “I pa, a hringtu che thu pawm la, I nu chu a lo tarin hmusit suh” alo ti bawk a ni. Damrei ngawr ngawr hi kan tum tur ber ni lo mah se, Pathian thu miin a zawm a, ei leh in turahte a fimkhur chuan, engemaw vanduaina lo thlengte a awm a nih loh chuan rei tak a dam theih tih Pathian thu hian min hrilh.
Tunlai khawvel changkanna hian ei leh intur pawh alo changkangin, chaw nia kan ngaih lem loh eitur chi thar an lo siam chhuak ta zel a. Khawchhak lam atangte, phai lam atangtein eitur chi hrang hrang leh hmawmsawm chi thar alo chhuak reng bawk a. Heng eitur siamtute hian miin an ngeih ang em, an taksa tan a tha angem tih hi an chhutpui lo va; an sumdawnna hlawk tur lam chauh ngaihtuahin ei tur leh hmawmsawm chi hrang hrang hi thalaite lawmzawng hi an zawnga an siamchhuak pawp pawp mai a ni. Keini lahin kan kain tui a tih zâwng chu eng khaw sawi set set lovin kan lei a, kan hmawm pawp pawp mai a nih hi. Tunlai naupangte phei chuan chaw tak ei aiin, khawchhak lam siam hmawmsawma inhnawhpuarte an ching ta a, phai lam atanga siam gutkha proiduct lah kan uar em em bawk. Hengte hian kan hriat tham mang lovin kan taksaah natna bu a khuar a, thalai hrisel lo an pung tual tual a nih hi. Gutkha lam product hlauhawmziate hi hre ngat ila chuan mi tam ber hi chuan kan ei hauh lovang. Zuk hmuam ti lo a ngaih, gutkha lam product insum lem si lo pawh an tam hle. Kan ramah thalai thi an tam hle mai a, a bikin “thut” lam hi tunlaiah a tam zual emaw tih tur a ni.
Kan ramah pawh eitur kan ngah tawh; restaurant lah a pung tual tual a, thalai thau fe fe an pung a, thau vak anga lang si lo thisen zama thau tam(Cholesterol sang) kan pung tual tual a ni. Gutkha product kan tihte hian lung(heart) lam a khawih pawi hle tihte hi hriat atan a va tha em! Mi pakhat kan hriat mi tak (Gutkha lam siam signature an tih ei nasa tak a ni a), kan hnena lokal thin pawh hi nikhat a lokal leh chuan “I va rim nam ta lo ve, i nghei tawh em ni a?” tiin ka lo zawt a. Ani chuan, “Ka thaw a hah deuh a, doctor ka inentir a, docrtor chuan ‘hetiang hi ei reng reng tawh suh, lung (Heart) lam a khawihpawi a, nghei hmak rawh’ min ti a, ka ei tawh lo,” a ti a ni. Gutkha lam product hi tunlai thalai leh naupangten an ei uar hle a, hei hi taksa tan a pawi em em, ruihhlo leh zu te anga lang chhuak mai lem lo, taksa tana chhiatna thlen nasa tak a nih avangin ei loh a him ber. Kan ramah pawh hian YMA emaw, NGO hrang hrangte hian gutkha lam product reng reng hi khap vek sela tha ka ti. Vai dawr te pawh hi a tam lutuk reng reng, vairamah dawr zuk siam tum teh u: an tihchhiat sak vek cheu ni mai. Vai kuhva dawr leh dawr te te tam lutukte hi ngaimawh tham a ni.
|halai ten an ei uar lem loh, thlai lam hi ei uar a ei tam a pawimawh tih hi hre thar leh ila; vawksa leh bawngsa thau tak tak an zuar a, a thau thau hi kan duh emaw tih tur a nia, taksa tan hian tur chi khat a ni ringawt. Khawvela natna hlauhawma puan ni si lo, hlauhawm em em chu eitur chi hrang hrang kan uar lutuk hi a ni. Ram changkang zawkah pawh naupang leh thalai thau lutuk hi an buaipui tawh a nih hi. Kan ramah pawh naupang leh thalai thau an tam lutuk hi ngaimawh tham a ni tawh. Huau huau kan uar si, ruaitheh leh chaw eikhawm kan uar si; hengte hian kan taksa hriselna lam min eichhe mek a ni. Lal Isuan eitur aiin nunna a thupui zawk a tih hian a kawk thuiin, a thu hi a fing teh a nia. Kan taksa kan invawn fel a, kan hrisel chuan pawisa tam tak kan khawl a ni. Eitur inbuk tawk (balance diet) te hi kan uar thar a ngai. Chhung tinte hi i fimkhur ila, tunlaiah sa ei uar ngawtte hi changkanna a ni tawh lo; mi changkang apiangin thlai leh thei lam ei an uar tawh zawk. Hman deuh kha chuan chhungkaw sa lei tam thei deuh te kha kan awt thin a, mahse, khang ho kha ka chhut hian an lo damrei hauh lo va, an hrisel lo bawk. Kei pawh ka lo â rei lutuk a, tunah chuan ka harh tawh a, thlai rah hel eite, thlai hnah ei te ka chinna hi kum 5 lai a ni tawh a, sa thau lam hi ka ei ta lo tawp mai a ni.
Tin, tui in tam hi hriselna atan a lo pawimawh hle mai a, damdawi tha lutuk a ni tlat. Ka tui a hal loh pawhin ni tin tui litre 2 aia tlem lo ka in ngei ngei tawh a ni. Tui vawt tak in hi a lo hrisel lo hle bawk a, kal(kidney) lam a lo khawih chhe hma khawp mai. Vairengte kan awm laiin Gulf war lai a ni a, America sipai thaho khu training neiiin mi 50 vel an lo kal a. An tui in tur bik kha Delhi atangin tui thianghlim ngat an rawn supply a; keinin kan la hriat hma khan mineral water kha sipai hote khan an pai a, an in reng mai a, tui kha an in tam em em mai a ni. Mak kan ti a, ‘enga tinge tui hi an in reng le, an va in tam em em’ te kan lo ti mai mai. Tun hnua ka ngaihtuah hian, ram changkang an ni a, bakah sipai tha an ni a, an hriselna an lo ngaipawimawh hle mai tih te kha ka hrechhuak ta a ni. Damrei ngawt hi kan tih theih ni lo mah se, kan dam chhunga hrisel zawk nun kan hman chuan kan hlim thin. Ni tin tui thianghlim litre 2 aia tlem lo in la, sathau insum la, thlai rah leh a hnah ei uar la, zuk hmuam leh Gutkha product lam ei lo la, hrisel zawk leh nuam zawkin i damchhung hun i hmang thei ang.