MELLUNG ROPUI TAK GENDER BUDGETING PHUN A NI TA

Ruatfela Nu

-- Advertisement --

Thuhma:
He article ka ziah chhan hi gender equality emaw, gender issue hrim hrim emaw lam a ni lo. Ngaihsan leh chawmawi phute hming tarlan ka duh avanga ziak ka ni a, chumi zarah gender budgeting pawimawhna leh eng nge a nih tih a tlangpui chauh tak tak ka thai lang ve chauh dawn a ni. Ram leh hnama hmasawnna tling mellung thar phun a nih hian tute vanga phun theih nge ni, engtiang takin nge tha an lo thawh tih hriat hi a tulna chen a awm a, he mellung thar (gender budgeting) phun a nih theihna atana a bultumtu ni ngeia ka ngaih, Social Welfare Department-a director ni thin (a pension tawh) Pi Laldikkimi leh Pi Zoramthangi Chhangte, Director, Women and Child Development leh a thawhpuiten hun rei tak atanga an thawhrimna a lo hlawhtling ta a ni.
India Parliament-in “Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005” a pass theihna atana beitu khan kum 15 zet a fight hnuah chauh a hlawhtling. Nupui vuak khapna dan hi Major Act a ni a, state Assembly a pass ve kher ngai loa hman nghal theih a ni a, pass ngai chu ni se, mipa hoin min pass sak duh lo mai thei. Mai thei mai phei chu a nia? Tin, 1786 vela British Kristian MP pakhat chuan, an rama Negro salte chhuah zalen an nih theih nan British Parliament-ah bill a pu lut tlut tlut a, dodalna leh diriamna tawrh har tak tak a tawh pawhin kum tin a pu let zel a, kum 9 a put luh hnuah British Parliament chuan “The Slavery Abolition 1853” chu a pass ta a ni. Pi Diki leh Pi Zorami te, he dan pahnih sual chhuaktute tluk zetin in hnathawh ropui tak hi Zoramin a hlawkna a tel dawn a, zahna chibai ka buk che u a ni.
UT kan nih atangin vawi tam tak kan state rorelna inah state tangka hman tur ruahman/budget pharh a ni tawh a. ZPM party-in an sawr kar vawi khatna leh budget an pharh vawi khatnaa gender budget an pharh a house member, opposition leh sawn lote nen lungrual taka an pawm kha Mizoram tan thil chhin chhiah tlak tak a ni satliah mai lo, mellung thar ropui tak phunna a ni.
Mizo society hi mipa khawvel a nih angin kan tualzal nun hrim hrim pawh mipate chungnun larhna a nih vangin a lawmawm lehzual a. He mellung hi hmeichhiate tan chauha phun a ni lo a, state pumpui hmasawnna a nih vangin mipate tan pawh a ni tel a ni.
A tobul:
Sawrkar laipui chuan kum 2004-2005 atang daih tawh khan gender budgeting hi budget-ah telh ve zel tur leh ministry-ah pawh gender budget cells nei turin a lo tih tawh a. Hmasawnna erawh a muang khawp mai. Mizoramah phei chuan nawrna a awm loh vangte pawh a ni ang a, a pawimawhzia hria, mithiam ten seminar/workshop-a paper an present thin chu kan hriatna hnar a ni deuh mai a. Kan politician ten mihringte hmasawnna kawngah gender aia hmanhmawhthlak tih an ngah vang a ni mai thei bawk a, ngaihpawimawh a hlawh zo thin lo a ni. Tin, Mizo society-a gender budgeting/ gender equality lamhawi sawi rik ringawt pawh hian, kan hruaitu tam tak leh mipa nawlpui hian hriat chian tak tak tum lem loin, ‘hmeichhe chawisanna’ ang ngawr ngawrah ngaihdan an nei sa a, han zirchiana eng chiah hi nge a tum tih lam an ngaihtuah lo a, ngaihdan siam sa (pre-conceived idea) an nei a, an ngaithla duh vak lo.
A ti chaktu:
UN Sustainable Development Goals 17: Partnerships for the Goals (2015-2030) a lo chhuah khan gender budgeting chu point no. 5 ah dah a ni ta vah mai a. SDGs hi India ram chauh ni lo, khawvel ram hrang hrangte tan goal in-ang a nih avangin kum 2030 ah chuan khawvel ram tin chu an goal set tih puitlin tumin an tang hle hlawm a. India pawh nasa takin a tang a ni. Chuvangin ministry leh state department te pawhin an ngaihthah thei reng bik ta lo a. Union budget-ah te pawh budget statement hran siam a ni ta hial a. Mizoram tualto party ZPM pawhin policy-ah an dah a, an intiam ang ngeiin, gender budget hran an pharh ta a ni.
Hmeichhiate tan remchang:
Tunhma zawng khan Assembly House-ah hmeichhiate tana inthiarna hran a awm ngai lo chu mi tam takin an vei hle a, tun thlengin tih danglam a la ni lo. Tun tum budget session-ah CM Pu Lalduhoma’n a sawi chhuak a, tih that thuai a nih kan beisei thei ang. State rorelna in sanga hmeichhiate tan remchang awm loh chhan nia lang chu: he in sa tura ruahmanna an kalpui lai khan, gender planning a awm lo a, gender lens (gender mit) a en a awm lo a, common man ngaihtuahin an sa tawp mai a ni. PWD lama ruahmantu (planning) te, architect lam te, engineer te leh construction firms lampanga thawkte pawimawhna a lang chiang ta a ni.
​Assembly house member-ah nauno pawmte an la ni zel ang a, nau hnute hne lai pawm tan, nau hnute pekna hmun leh nau awmna te pawh a awm tur a ni. Tin, office leh vantlang building tinah pawh naupang awmna, creche te, hmeichhe inthiarna te, rualbanlote inthiara leh an kal ve theihna tur ramp/lift te, tarte tana dawm/vawn chhan turte, etc. a awm ngei tur a ni a. Hei hi sawrkar building-ah chauh ni loin biak inah leh vantlang building zawng zawngah tih vek tur a ni.
Eng vanga gender budgeting mamawh nge kan nih?:
Kan roreltu ten sum hman dan tur an ruahman te, kan vantlang rorel dan te, kan chinthan dan te leh kan kohhran thlengin an ngaihdante hian hmeichhiate leh naupang, tar leh rualbanlote nun a nghawng a. Tichuan kan budget hian heng ho nun a nghawng tel tlat avang leh heng chak lo leh dawmkan ngai zawkte tana ruahmanna a that leh that lohah hian an dam khawchhuahna emaw, hma an sawnna tur leh an dikna chanvo, ram danpuiin a pekte an chan ve theih leh theih loh kha a innghat tlat a ni.
Gender budgeting-in a tum ber chu sawrkarin ruahmanna a siamin, hmeichhia leh naupang te, rualbanlo leh kum lam upate; khua leh tui zawng zawngte mamawhna hre rengin ruahmanna a siam tur a ni. Mipa leh hmeichhia ten kan mamawh a inang lo a, hmeichhe tan chuan kawngko lam hawi a zun ve mai a rem lo. Mipa leh hmeichhiate mamawh hi a inang lo va, mipa aiin hmeichhe mamawh a tam/buaithlak (complex) zawk. Nu naupai leh nau hnute pe lai, damdawi lam enkawlna leh khawi ilo kal pawha remchang siam sak an ngai, naupang tan an lo puitlin huna hriselna an neih theihna turin ruahmanna a ngai etc. chung zawng zawng hre reng chung chuan ruahmanna felfai tak siam a ngai a. Khua leh tui ten a vantlang (general) piah lama a bika hmeichhia leh naupang ten mamawh an neihte hre reng chunga ruahhmanna hi gender budgeting chu a ni.
Gender equality:
Mipa leh hmeichhiate intluk tlanna kan tih hian mipa ang kan ni ve dawn tihna lam a kawk lo. Kan intluktlanna tur chu- zalen takin kan dikna leh chanvote kan chang ve thei em? Mipa ang bawkin ram leh hnam rorelnaah te, khawtlangah te, in chhungkhurah te, kan ngaihdan kan sawi ve thei em? Heng hmunah te hian thutlukna siamtu zingah kan tel ve em? Kan thu leh hla hi kan in chhung, kan khawtlang leh ramah ngaih pawimawh a ni ve em? etc. tih zawkte hi gender equality-in a tum a ni tih kan hriat a pawimawh. Mizoram ngeiah pawh inhlawhfaah mipa leh hmeichhia hlawh inang lo pek an la ni cheu a, hei lo liama hmeichhiate rahbehna a awm em ni? Equal work equal pay kan ti a ni lawm ni? Hei hi gender equality a ni thei lo, gender discrimination (hmeichhiate thleibikna a ni). Kan sawi tawh angin hmeichhiate chu awm nem zawk an ni a, mahse inhlawhnaah an theihtawpin an thawk ve a, mipa aiin a lo thawk tlem a nih pawhin a theihtawp a chhuahnaah khan eng vangin nge a hlawh tlem bik ang? Thawk rim theuh theuhte chuan rights inang an nei a ni lo’m ni?
Kan hriat theuh angin hmeichiate hi mipate aiin ruh no zawk kan ni tehmeuh mai. Amaherawh chu ruh no zawk kan nih vanga hneh chhiah leh hnuaihnung zawka awm a, mahni theihna ang pawh hlen chhuak ngam loa kimki reng tur kan ni tihna a nih loh mai piah lamah, mipate nen a intluktlangin kan chanvo dik tak chang ve thei turin dikna kan nei a, hmasawn turin theihna kan nei a, ram leh hnam hmasawnna, khawtlang leh chhungkuaah kan tangkai a, hmasawnna thlentu kan ni ve tih hriattira lantir hi a tum a ni.
Hmeichhiate hamthatna tura sum ruahman (budget siam) hi gender budget a ni hranpa ngawt lo. Amaherawh chu, sawrkarin a ngaihpawimawh zawng chu budget a siam dan atang leh heng budget-te hian eng tiangin nge hmeichhia leh naupangte a nghawng tih atangte hian a hriat theih thin a ni. He gender budgeting rawn irhchhuah chhan bulpui ber chu ram pumin budget a ruahmannaah hian hmeichhiate leh mipate dinhmun hi a inthlau hle a ni tih a hmuh theih a. India ramah hian 48% te hi hmeichhia an ni a, amaherawhchu tehfung hrang hrang atanga thlirin mipate dinhmun an la phak lo hle a, zirna lamah te, hriselna lamah te leh eizawnna kawngah te hmeichhiate hian mipate aia mamawh an ngah zawk avang te, awmnem zawk an nih avang te hian ngaihsak an ngai em em a, hmeichhia leh mipa rualkhai taka hmasawn tur chuan gender budgeting hi hmanraw pawimawh tak pakhat a ni tih kan inhrilhnawn fo a tul takzet a ni.
Khawvela society tinah hmei chhia leh naupang chak lo zawk kan nih vanga humhim ngai kan nih avangin kan chanvo leh mawhphurhna dinhmun hriltu chu, ram dan te, sakhuana thil te leh hmasang atanga thil lo kal tawh leh thil dang dang ten a siam a ni. Hmasang atangin mipa te nen kan intluk tlang ngai lo a, ram a lo changkan telh telhin kan dinhmun a lo tha ve hret hret chauh a. Chu chu hmasawnna tehna tling a ni. Society-ah mihring zawng zawng hmasawnna a kai rual loh chuan ram a changkang tak tak thei si lo.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More