PHURH ZAWH LOH ZUN

BY Rev. Dr. Ramengliana
Thil ni sa anga kan ngaih tam tak hi Pathian a awm loh chuan kan ngaihtuah thar a ngai dawn a. Zawt chiang lem lova kan pawm ho maite pawh hi kan ennawn vek a ngai dawn a, a sawhkhawk tur hi buaithlak tak a ni. Russian author Fyodor Dostoevsky chuan, “If there is no God, everything is permissible,” (Pathian a awm loh chuan engkim tih a thian lohna chhan tur a awm lo) a lo tih hi ngaihtuah ngun a ngai khawp mai. Kan nunpui zo ang em? Pathian hi a awm lo a nih chuan a tawpkhawka roreltu tur a awm dawn si lo va; dik leh dik lo tehna leh a kengkawhtu ber a awm loh chuan a huai huai ngaih dan a ni mai tawh dawn a ni. Phalraina hlauhawm tak a ni lo thei lo.
|ha leh tha lo, dik leh dik lo a bo
‘|ha’ (good) tih tawngkam kan hman hian kan ngaih dan mai (kan duh dan/kan mil zawng/min tihlimtu/kan lawmzawng) kan sawi nge, keimahni ngaih dan piah lama thil awm ve reng kan sawi? Pathian a awm loh chuan keimahni pawn lamah ‘tha’ chu a awm chuang lo vang a, kan ngaih dan mai (subjective) piah lama awm tehfung (objective) kan nei dawn lo a ni. Atheism tlakbalna lai tak chu tha leh tha lo, dik leh dik lo tehfung (moral judgement) chungchângah hian a ni a. Pathian a awm tlat si loh chuan moral judgement innghahna chu keimahni ngaih dan chauh a ni mai dawn a. Chu chu subjective judgement a lo ni ang a. Thil tha leh tha lo, dik leh dik lo tehfung (good, evil, right, wrong) mahni ngaih dana a innghah mai chuan mi sual leh mi tha tehfung kan nei thei tawh dawn lo a ni. ‘Is’ chu a awm mai a nih pawhin ‘Ought’ chu a awm thei ngai dawn lo. A awmzia chu, thil tih chu a awm ang, mahse ‘hetiang tur hi a ni’ kan ti thei tawh dawn lo a ni. Chuvangin, Hitlera (Juda maktaduai tam suattu) leh Gandhi (Tharum thawh duh miah lova India zalenna sual chhuaktu) te chu an intluk tlâng ang a, nausen pawngsual hmang leh Mother Teresa (nausen enkawltu nei lo la khawm a, enkawl thintu) te chu ang khat an ni tawh mai dawn a. Hei hi mihring tan pawm a har a, nunpui hleih theih loh philosophy a ni ringawt.
Hmuh dan ringawt a tawk thei lo
Hetianga kan sawi avangin Atheist zawng zawng mi tawrawt leh sual an ni, kan tihna a ni lo. Nun hona kawnga mi fel tak tak an awm tih chu a chiang. Amaherawhchu, ‘tha leh tha lo’, ‘dik leh dik lo’ tehfung hi Atheism hian a pe thei lo kan tihna a ni. Hei hi New Atheist ho chuan an hre chiang hle a, he harsatna hi zuan kân an tum nasa khawp mai. Mahse an hlawhchham tho tho a. Sam Harris-an The Moral Landscape(2010) tih lehkhabu a ziak hial a, mahse thil thar ‘objective moral ground’ a sawi chhuak zo lo. ‘Khawtlang tana tha’ tih te, ‘rilru hmang chuan thil tha chu kan hre mai, sakhuain min hrilh a ngai chuang lo,’ ti tein han tang viau thin mah se atheistic worldview-ah hian tha tur ka nihna chhan pawmnahawm hmuh tur a awm lo a. A thilirtu lam atanga sawi fiah tum (subjective value) ringawt hi chu a tawk lo a ni. ‘|ha leh dik’ a awm dawn chuan awm chhan ‘principle’ (kalphung pawmngheh) mai ni lo, ‘personal God’ (duh dan nei Pathian) ngat a awm a ngai leh bawk si a. Atheist pakhat pawhin a hmu tlang a, “Keimahni pawn lam atanga kan nih leh tih tur min hrilhtu, kan tih danglam theih miah loh ding nghet tlat, mihring hriatna pangngai piah lama awm si hi chu Engkimtithei Pathian atanga hriat a nih ngawt loh chuan thil ni thei a ni lo vang,” (J.L. Makie, quoted by Ravi Zacharias, The End of Reason 2008) a ti hial a ni.
At i huam ang em?
New Atheist hovin an thu hrilin a ken tel tlat (logical conclusion) an pawm kim zawh loh avang hian mi thenkhat diriam an hlawh phah a. Atheism ngialngan takin a kalpui thu khirhkhân tak chu ‘chhia leh tha’ awm tawh lo, ‘awmze awm lo’ hringnun leh khawvel a ni mai a. Chu chu Atheist hmasaho Existentialist Friedrich Nietzsche te, Jean Paul Sartre te, Albert Camus, Bertrand Rusell te chuan an hmu tlang vek a, a awmzia tur nen an pawm tawp mai a. Albert Camus-a phei chuan, “A mak ber chu vawiina ka nunna ka la lo hi a ni,” a ti hial a nih kha.
Hemi chungchânga New Atheist ho dinhmun rualrem lohzia sawiin anmahni zir chiangtu theologian John F. Haught chuan a lehkhabu pawimawh tak God and the New Atheism(2008)-ah chuan,
… atheism hi kan pawmchilh tak tak dawn a nih chuan kan khawvel a tidanglam vek ang a, chu khawvel chu a rapthlak dawn em avangin mihring piah lam chakna kan mamawh hial ang…Nietzche te, Camus te ang thovin Sartre pawh khan mi tam zawk chuan a sawhkhawk rapthlak lutuk tur avangin “death of God’ (Pathian thihna) chu an pawm zo lo vang tih a hre tlang a. Mahse, kan thurinin a ken tel kan pawm ngam loh chuan mei khupa tlanchhia kan ni mai dawn si a.
Atheist hovin an tum ber pahnih chu, ‘rinna ni lovin science chu khawvel nunphung kaihruaitu tur a ni’ tih leh, nun dan tha kan tih zawng zawng hi ngaihtuahna fim (reason) ah a innghat tur a ni, tih te hi a ni a…Heng thil pahnih hi Nietzche-an rapthlak a tih ber leh Camus leh Sartre te tikhurtu kha a ni a…Atheist i nih dawn chuan thil engkimah Pathian i telh lo ngam tur a ni ang. Ngaihtuah kim vek la, i duh china rek bung mai lo khan Pathian awm lovin a sawhkhawk tur zawng zawng – engkim rinhlelhna thlipui atanga nihilism thlaler thlengin…ngaihtuah pha ang che…
Atheist khawthlirna i hman tak tak chuan Nietzche-a ‘Mi a pa’ (the Madman) ang khan ‘engmah lo leh tawpintai nei lo’ (infinite nothingness) lipui chu i hleuh tlang phawt a ngai ang a. Mihring hriat phak piah lam thil zawng zawng i hnawl vek a ngai dawn si a, huaisena va ngai nasa dawn em? At i huam ang em? I huam lo a nih phei chuan atheist nih i tlin lo a ni ang…Nun dan dik (absolute values) a awm chuan Pathian a awm a ni dawn a. Mahse, Pathian a awm lo a nih ngat chuan, chu nun dan dik chu a awm lo a ni ang a, miin eng thil pawh ti se i sawisel thei dawn lo a ni.”
New Atheists te hi chuan Pathian hi an han hnawl tituai ve ngawt a, a sawhkhawk tur an tuar zo leh si lo ni berin a lang. Mizo zingah thangthar thenkhatin tuipui an lo chak ve a, a hruai thlenna tur hi an hmu pha ang em? Atheist zunah an lo inti uai ve a, an phur zo tak tak ang em? Atheist nih hi tunge ngam tak tak ang? Kei chu ka ngam lo.