By Zobiakvela(Masena)
Chanchinbu Article chhiar taima deuh te chuan kan hria a. Chief Minister Pu Zoramthanga duhkhawp lohna te, diriamna te, sawi leh sêlna te, thil nihna tak hre fuh si loa râl khat chhaihna ang chi; tûk tin kan hmu deuh thaw a!
Chief Minister hian tih fuh loh, tih sual palh; a tum dan leh a lo suangtuah anga tih hlawhtlin mai si loh, hun harsain a nan fuh vanga reh san leh rihte pawh a nei nual ang tih a rinawm a. Sêlna leh fak-mawh a hlawh viauna kârah ‘a lanna tlâng ‘dang,’ ziah sak ve hi tul hlêin ka hria.
Harstnain bul a tan:-
December ni 3, 1998 khan Pu Zoramthanga chu Chief Minister atan lakluh a ni a. Khata a phurrit rochun lian ber chu ‘leiba’ (public debt) kha a ni. Finance Minister kalchhuak hlim; Pu J. Lalsangzuala meuh pawh khan a manganpui thu a sawi hial a! Congress sorkar hun hmasa 1993-1998 ah khan ‘treasury khar’ kan tih mai, RBI atanga state sorkarin sum a pûk theih dan kawng hrang hrang; a hman theih tawh loh vang khân vawi khua (9) zet ‘treasury khar’ a awm a!
5th Pay Recommendation angin sorkar hnathawk hlawh-bi thar pek a ngai bawk a. Congress sorkarin inthlan dâwn teptérah district thar – Champhai, Serchhip, Kolasib, Mamit leh Lawngtlai te chu engmah function tir loin a hnutchhiah bawk. Hêng leibâ, District thar tuamhlawm leh sorkar hnathawk hlawh bi thar pek turte hian Chief Minister, Pu Zoramthanga chu a lo hmuak a ni!
Khatih lai Finance changtu, Pu J. Lalsangzuala manganzia, Assembly House meuhah pawh sum dinhmun chhiatzia sawifiah nan, Damocles Ngûnhnáma tín ang reng a nih thu a sawi hial a! Chief Minister, Pu Zoramthanga chuan î-hê loa Central puihna dîl nghal kha a tih tur awmchhun a ni. Prime Minister atanga Finance Minister, Secretary leh Joint Secretary rual te a zuk chamchilh nghal ta réng a! Sorkar sum harsatna sut kian sak turin, amâ sawi dan takah, “kan financial airlock hi min nam nunpui a ngai,” a ti thin. A sum dîl dawnthlêng hmingah ‘Peace bonus’ tia vuahin cheng vbc. 130 a beisei chu, a dîl aia tam; cheng vbc. Rs.182.45 a rawn ak hâw thei ta a!. Sum dinhmun chu normal-in a dah chho leh thei naw naw a ni. (Khatih laia kan plan budget kha vbc 520 vel chauh a la ni)
October 2016 khan Sikkim Chief Minister, Pawan Kumar Chamling chuan, Mizoram sorkar chu Central Government-in ‘Peace Bonus’ atan Rs.182.45 crore a lo pe tawh a. Chutiang chu pe ve turin Sikkim sorkar tan ‘Peace Bonus’ a ngiat ve thu kan hmu a nih kha. (The Indian Express.Oct 7.2016)
Mau tâm harsatna :-
Kum 2006-2007-ah Mau a tâm dawn a. Chumi atan chuan inpuahchah lâwkna neih a ngai a. Kan dehchhuah hi Mizoram pumpui thla 3/4 vel ei tawk a ni. Kan tharchhuah chhun pawh sazu-in a seh dawn a ni tih, Mautam hun hmasa lam te’n min hrilhfiah vek tawh.
Chief Minister Pu Zoramthanga chuan Planning & Programme Implementation Department chu ruahmanna (project) a siam tir a. August 2004-ah peih niin, October 2004-ah State Planning Board chuan Planning Commission-ah an thehlut a. Amah Pu Zoramthanga hian a hming a phuah a, ‘Mau tâm doletna’ Bamboo Flowering and Famine Combat Scheme (Baffacos) chu a lo piang ta a. Chu an ruahmanna chu Chief Minister, Finance enkawltu ni bawk Pu Zoramthanga chuan Delhi lamah a feh thlakpui leh a.
Mau tâm doletna tura pawisa mamawh hi a tira helam ruahmanna chu pek a ni mai lo a. Nimahsela, hrât lak takin, kum 50 dana Mizorama thil lo thlen dante hrilhfiah pahin a nawr zêl a, ama sawi dan vêkin, ‘hrât lâk takzetin ka bei’ a ti. Sorkar laipui chuan Additional Central Assistance (ACA) atangin 85 crore min remtih sak ta a! Twelfth finance commission hnuai atangin 40 crore nen, Baffacos atan 125 crore kan dawng thei ta a ni.
Mau tâm hun khirh takah; chhungkaw tam takin buh seng tur an nei lo a. Buh mai ni lo, thlai dang pawh a zúvá nasatzia kan hria a. Baffacos sum chu kawng hrang hranga hman tangkai a ni a. APL, BPL leh AAY te, a khawimah thliar chuang loin thla ruk (6) chhûng; a thlâwnin Chief Minister Pu Zoramthanga chuan Buhfai a sem thei ta a nih kha.
Coronavirus :-
Khawvel, India leh Mizoramin hripui lêng a la hmelhriat ngai loh kan hmachhawn thut a! Sum leh paiah mai a ni lo, kan ni tin nun khawsak tibuai vektu a ni. Mizoram rambuai (Independent) sual vanglai pawhin Biak in êm chu an khar ngai lo. Kum hnih chhûng chu inkhawm pawh hlamchhiah vek ngai khawpin; inneih, mitthi lumen leh a vui dan chenin min khawih buai a!.
Sum leh pai dehchhuah lamah pawh khawvel ram lian ber ber pawh a nghawng vek. India chuan kum 11 chhûnga a sum thawhchhuah Gross Domestic Product(GDP) hniam ber hun a tawng a! India chuan economy thanna tura a beisei pawh; kum 40 chhûnga a hniam ber hun a tawng a!.
June ni 5, 2020 khan Finance Minister Nirmala Sitharaman chuan Union budget-a ruahmanna awm tawh sa te chu March 31, 2021 thleng khawih rih loh tur a ti bur a! Prime Minister’s Garib Kalyan Package leh Atmanirbhar Bharat package te atan chauh sum hman rih a ni ang a, scheme dang reng reng chu pawm a ni rih lo vang, a ti a nih kha! India ram MP zawng zawng (LS leh RS) te Development Fund pawh kum hnih chhung tihtawp sak nghal vek an ni a, an hlawh (salary) pawh za-a sawmthum (30%) cut sak vek an ni.
Hripui lengin khawvel min sawp dan hi namailo tak a ni. Ram ropui ber, US economy a nghawng dan te, khawvel economy lian ber dawttu China pawhin kum 2020 atangin Economic Growth Target a siam ngam ta lo hial a! Chu chu Beijing-in kum 1990 atanga Gross Domestic Product a neih loh hmasakna ber a ni!
MNF sorkarin budget a pass hmasak ber, 2019-2020 kha cheng vbc. 10,692.30 a ni a. Khami kum khat chhunga hman tura pass ni si, FY tawp dawn (Covid-19 lo luh hnu) March ni 12, 2020-a kan sum hmuh chu cheng vbc. 7636.52 (72%) chauh a ni a. Khatih hunlai khan cheng 3,055.78 crore kan hmu kim lo! Kan budget 80% vel hi sorkar hnathawk hlawh, Pension leh Office Expenditure-ah a kal si a! Sorkar hotute ngaihtuahna a buai ru hlê thin ang tih pawh a rin theih a.
Mi thenkhatin, Covid-19 do nan Chief Minister Relief Fund ah, Sorkar hnathawk, Kohhran leh pawl hrang hrang, mimal angin pawisa kan thawh ruih ruih a ni lawm ni, an ti a! A hmanna lamah thîkthu tihchhiat pawh kan tum viau thin. CM Relief Fund hi chi hnih a awm tih leh, ‘CM Relief Fund for Covid-19’ a awm hrang a, chuta sum lutte chu MKHC leh NGO-Coordination Committee aiawh leh Sorkar hnathawk Finance Commissiner te’n a hmanna tur uluk tak leh langtlang thei ang berin an puang thin tih lam bengkhawn tha duh lo pâwl kan awm thin, a hahthlâk ngawt mai.
Tin, mi thenkhatin Covid-19 do nan Central atanga sum tam tak lo luanglut ruih ruih; Covid-19 chu vanneihpui zâwk niawm ang hiala sawi duh kan awm bawk a!. Covid-19 dolet nana sum lo kal leh India ram economy siamthat lehna tura sum kan hmuh te hi a hmanna tur bituk awm sa (tied fund) a ni tih lam sawi tha duh miah lo Politician te hi ‘mi laklawh’ an ni ber awm e!. State sorkar kuta sum faia lo kal, a remchan dana lo hman theih (untied fund) chu cheng vaibelchhe 100 pawh a tling thathum lo! (Finance DIPR 4th. Aug 22’).
Covid-19 vanga kan tawrhna thûkzia tih lam hi a nâwlpui chuan kan hre lo a. Budget atanga kan hmuh tura beisei, January-March 2020 khan cheng vbc. 867.39 kan hmu kim lo a! 2020-21-ah cheng vbc 1,093.73 kan hmu kim lo! 2021-22 quarter hmasa berah cheng vbc. 125.46 kan hmu lo bawk a. 2019-2022 chhûng khân kan dawn tur anga ngaih dawn loh tam tak a awm bawk a, Share of Tax leh Revenue Deficit Grand, a hma kum ang bawka beisei ngam loh a nih thin avangin Special Grant cheng vbc. 546 kan dil pawh vawiin thleng hian pek lohin a la awm! Central atanga Mizoramin kan hmuh tura ngaih kan hmuh kim loh, a hlawm lian chin ringawt pawh cheng vbc 2,632.58 a tling a ni.
Aw le, thil tam tak sawi tur a awm thei ang. Chief Minister Pu Zoramthanga hunah hian Mizoramin hun harsa a tawh leh hriat reng tawh tur a thleng tam hle a. Ama sawi dan takin, ‘dam khawchhuak turin kan bei’ a tih ang deuhin; sum leh paia harsatna a ni emaw thenawm ram atanga râltlan, Lirnghing, Vawkpul hri, Ramria inkahna ang chi, hun danga la thleng ngai lo a tâwk tam hle a. Hêng hunah te hian tih fuh tâwk loh te chu awm bawk mah se la, pa ber chan chang takin a hlen tha viau zêl a ni tih lam hi, ‘a lanna tlâng dang’ atangin ka’n han thlirpui a ni e.
Pu Zoramthanga a lanna tlâng dang
Get real time updates directly on you device, subscribe now.
Prev Post
Next Post