RAMRI HUNG: Engtin Zel?

Khawlhring Sawma

-- Advertisement --

“Kan thenawm ram hian mihring an rawn tirh luh hian mihring fel leh tha ber berte min rawn pe lo va… suahsualna chi hrang hrang leh ruihtheihthil an rawn keng lut a. |henkhat phei chuan kan mi leh sate pawngsualin an that a. Ka rin dan chuan mi tha hi chu tlem chu an tel ve ang.”
He thu hi United States (US) President hlui Donald Trump-a sawi a ni a. Kan thenawm ram a tih hi Mexico a ni. Mexico leh US inkar ramri hung a duh thu leh a pawimawhzia a tar lanna a ni.
Tunlai Mizoram titi luahtu ber pakhat ramri hung hi han chip ve neuh neuh dawn ila. Donald Trump-a te ang politician tam tak hian ramri hung chungchanga an ngaih dan an puang chhuak nasa hle a. Kan hriat tur erawh chu an thusawi hi ‘ngaih dan’ a nih angin, behchhan nei lo ‘tualchher philosophy’ kan tih ang kha a ni tlangpui. Chuvangin, politician-te hi rin loh tawp tur tihna ni lovin, ngaih dan kan siam kawngah hian kan fimkhur zual a ngai hle.
Ram dangmi (foreigner)-te pawi khawih dan:

Ramdang miin pawi an khawih zat (crime)
State 2020 2021 2022
Mizoram 13 17 63
Tripura 49 44 98
Nagaland 3 6 3
Manipur 2 6 6
Assam 24 17 14
Meghalaya 19 25 14
Sikkim 1 1 3
Arunachal Pr 1 0 4
Source: National Crime Records Bureau
Table-a kan hmuh ang hian North-East state-te zingah Mizoram leh Tripura ah hian nasa takin kum 2022 khan foreigner-te pawi khawihna hi a pung a. 2022 bikah hian Mizoram-ah hian tualthahna leh tualthahnaa inhnamhnawih thubuai hi 3 lai a awm a. North-East state dangte chuan hetiang lam kaihhnawih hi 2022 chhung khan, record-a a lan dan chuan an nei lem lo. Hemi kum thum (3) chhung bik en hian Mizoram chiah hi a pung zawnga kal char char kan ni a. State dang hi chu tla hniam zuk, rawn pung leh te an ni hlawm.
Hetiang leh thil dang chhan hrang hrangte avang hian ramri hung boruak pawh a ri ring hle a. Mizo mipui zingah pawh ngaih dan a saisa nuk mai. Ramri hung hi kan thatpui ang em? Eng nge a nghawng theihte tih tawi tein kan zir chiang ang. Mi nawlpui tana hriat thiam theih turin ziah hram hram ka tum a, eng nge maw chinah chuan a awmze bo lek lek khawpa sawi a ngaih chang a awm nual mai.
Mithiamte ngaih dan sawm khawm ila.
US-in a ramri chungchanga hmalakna atan kum 2006 khan dan a siam a, chu chu ‘Secure Fence Act’ tih a ni. Mithiam tam takin he dan hian eng nge nghawng a neih dan an zir chiang a. Kum 2022-a Abman leh Foad-ten an zir chianna atanga an hmuh chhuah hi tlem ka’n thai lang ang e.
“Dan lova sum dawnna (illegal trade) leh tawlh ruk (smuggling) te hi khawi emaw kawng siam chawp leh hmun dang atang ni lovin, dan ang taka luh leh chhuahna (legal entry and exit point) atanga lut leh chhuak hi a tam ber a ni a. Kawng siam chawp leh pumpelh atanga lak luh leh thawn chhuah erawh tih tham a ni meuh lo. Tin, suahsualna (crime rate) pun chhan leh ramri hung hian inzawmna a nei lem lo va, ramri hung hian suahsualna a tihtlem phah hek lo.”
Zir chianna neitute hi an ngaih dan a inang vek lem lo va, thenkhatten “Ramri hung hian dan lova sumdawnna leh tawlh ruk bakah dan bawhchhiatna a titlem” tiin tang viau mah se, a tam zawk erawhin a chunga Abman leh Foad-te hmuh chhuah hi an pawm a, an ngaih dan a inzul viau bawk. A chunga zirchianna kan tar lan hi Mizoram nen a inan theihna lai chu US leh Mexico ramri hrul state-te an zir chianna a nih vang a ni a. Chutih rualin kan khawtlang nun a danglam a, dan bawhchhetuten dan an bawhchhiat dan kal hmang (nature of illegal activity) erawh Mizoram-Myanmar ramri hrula dan lova thil tithinte kalphung nen a inang em tih erawh zir chian fe tham a ni awm e.
US-Mexico ramri zir chianna dang hi lo tar lang leh ta ila. La Plue leh McFerrin-ten kum 1992 leh 2017 inkar zir chiangin kum 2022 khan an zir chianna an tichhuak a. An tar lan danin ramri leh a chhehvel khuaahte hian ramri hung a nih hnuin dan lova chet velna a tlem phah tih an tar lang thung a. A chunga zir chianna neitute nen chuan an ngaih dan a inpersanna lai a awm thei awm e. Anni hian an zir bing ber erawh, ramri hung ngawr ngawr piah lamah ramri hrula ramri vengtu (Border Patrol Police/Guard) chet velna leh ramri hrul khuaten an mahni compound leh mipui punkhawmna hmunhma (park, adt.,) hungin suahsualna pung zela nghawng a neih dan lam a ni a. Hei hian awmze thui tak a neih zawk thu an tar lang mauh mai! An ramri vengtuten dan an kenkawh danah leh mipuiten an hmunhma neihte an enkawl uluk avang hian pawi khawihna a tla hniam nasa a, pawisa ang zawnga chhut phei chuan US Dollar 2,500/- atanga 6,38,000/- hu pawikhawihna an pumpelh tih an hmuchhuak hial a ni.
Zirbingna kan tar lan pahnihte atanga kan hriat theih chu heti hian tar lang ila. Ramri hung ringawt hian pawi khawihna hi a tihtlem phah theihna lai a awm rualin, a ram neitu mipui nunphung, dan kengkawhtute leh ramri veng himtuten dan an kenkawh danah hian ramri kana dan lova suahsualna pung hi a ven nasat theih zawk ti ta ila, ngaih dan a inan vek theih loh rualin pawmpuitu erawh chhiartute atangin thahnem tak in awm ve thovin ka ring.
Ramri Hung chu!
Mizote hi hnam thilah chuan ‘right-wing’ rilru pu ran. Hnam dang ngai thei lem lo, chi inthliarna pawh tina tak mai kan ni. A chianna em em chu Bangladesh ramri hung chungchangah boruak lian tham em em siam a ni lem lo. A chhan pawh kan ngaih danah Chakma pung zel tur venna kan tin zawn vang a ni. Zofate ni lem lo hnam dang, ram buai avanga mikhual kan nei zeuh zeuh. Manipur leh Myanmar lama kan unaute angin kan lo welcome lem lo.
Zawhna pawimawh tak rawn piang chhuak ta chu table-a kan hmuh foreigner-te dan bawhchhiatna khian engtiang takin nge min nghawng? Ram dang mi kan tihte hian dan lova bungrua an tawlh ruk hian an mahni maiin an tawlh thei lo tih chu a chiang sa a. Ram chhung mi inhnamhnawihte bitum ngam si lovin kan thinrimna hi ram dang mite chungah kan leih baw mai dawn em ni ang? Ram dang mi an nih hrim hrim hian an thil sual tih hi a langsar tawh thin a, tualchhung mi aiin a tha lo zawng ngat chuan an thang chak zawk bawk nen. Hei hian nasa takin kan ngaih dan pawh min thunun a tih theih ang.
Bangladesh nen kan ramri chu hung a lo ni ta a. Hei hian Bangladesh ramri hrula dan lova chet velna a titlem em? Dan lova mihring lo lut an tlem phah em? tih zawhnate hi data changtlung zawk neiha zir chian tul tak a ni. Kan beisei ang a lo ni lo va, a chunga kan zawhna siamte chhanna hi ‘aih’ a nih chuan ‘ramri hung hi a hlawk lem lo hle a, min then hrangtu mai a ni’ tih ngaih dan pawh nei ta ila tan hmun nghet tak a ni ngei ang. Chutih rualin ramri hungna pawn lama chengte tan pawh harsatna nasa takin a siam lehzel tihte kan chhiar cham chi a. Kan thlai hmun thenkhat, ramri hung pawn lam a nih avangin a ram neitute tan pawh Nul leh thlai chinna atan fahran pawh neih a harsatzia thu ramri hrul a mite hnen atangin kan hre kumtluan a nih hi.
Ramri kaltlanga dan lova chetvelna a tlem theihna tura hmalakna pakhat Crime Prevention through Environmental Design (CPTED) hi bih thuak teh ang. He hmalakna hi a tawi zawnga sawi chuan ‘kan ni tin nunphung leh khawsak dan min thunun theitu (environment) hmanga ramri kaltlanga pawikhawihna titlem tura ruahmanna siam’ tih hian a fun khawm thei awm e. Hemi ngaih dan phuah chhuaktute hian an tin zawn ber chu ramria lehlam ve vete hi inkungkaih hnai tak – chi leh kuang, eizawnna, adt. an ni zel a. He an inkungkaihna hmang hian hmun awl (Free Movement Regime kan tih ang chite pawh kha a ni thei ang chu) siam a, chumi hmun awl lai chu thil dik lo leh suahsualna lo lut zel tur zawk ven nana hman a ni a, awze tawngin ‘Defensible space’ an ti a ni. He invenna tur hmun awl (defensible space) ah hian ramri vengtute thuam chak te, dan kengkawhtuten dik taka dan an kenkawh te, ramri kan a sumdawnna emaw mihring tei vel uluk taka thlithlai a, chhinchhiah te, hmunhma (property) cheibawl te, leh a dang tam tak a huam a ni. Mahse, he CPTED hmangtute ram leh tun hnaia ziaktu thenkhatin CPTED hman an rawt hian CPTED-in a tum ber ni miah lo, ramri hung hi hmathehah hian an nei deuh vek hlawm!
Ramri chu lo hung ta ila.
Hnam ang zawnga kan tuar theihna lai te, kan unaute nena kan inkungkaihna a nghawng dan turte chu mithiam zawkte ziah atan khek ta ila. Kan ei leh bar min nghawng dan tur hi ‘tapchhak hisap’ lo nei ta ila.
Sa man hi a tuar hmasa ber tur a ni dawn a. Bawngsa a to dawn tih chu chiang reng mai, vawksa pawhin a tuar ngei ang. Sa man to hian thil dang man eng emaw chen a nghawng leh dawn a. Sa man atanga mahni thawhchhuah mil teh thin Mizote hian kan tha man (labor cost) tipungin chu chuan lirthei chuan man leh thil dang a nghawng nasat dan tur hi hetia ngaihtuahna mai piah lam daih a ni.
Tin, Myanmar lam unaute atanga kan chawk luh ni tin inhlawhfa leh thingzaite an tlem phah dawn niin a lang. ‘Labor indaih lohna hi tualchhung Mizote vekin nge hnawh khat ang, vaiho-in?’ tih hi zawhna lian tak a ni. Chu mi piah lamah khaw hrang hrangah hian In luah man sang zel hi a hniam rawk rawk dawn a. In luah man atanga sum tam tak la lut thinte hian, a bikin thingtlang lamah, in luah man a sang leh sawt thei ngawt dawn si lova an tuar viauin a rinawm.
Myanmar lama sumdawng emaw hlawhfate hnena pawisa luang chhuak hi, an mahni vek hi Mizoram lamah hian an rawn sumdawn ve leh avang hian Mizoram lama rawn let leh hi a tam hle. Vai hlawhfa emaw sumdawng hnen lama pawisa luangchhuak ai chuan tualchhung pawisa leng vak hei hian a titam a, kan hriat loh lamah hian kan khawsak hi a nawm phahin, eng emaw chenah mi tinte hi min nghawng theuh a ni.
Ramri hungin a nghawng lian ber tur pakhat chu Aizawl bazarpui hi a ni dawn. Thuamhnaw leh eng ilo kan chawk luh nasat tluk zetin khawchhak ram thil siamah hian kan incheina hi lian takin a innghat a. Mi nawlpui thuamhnaw inbel tam zawk hi chu khawchhak lam atanga sumdawngte lak luh a nih avangin kan incheina thuamhnaw pawh, ramri kan hung a nih chuan, kan thlak deuh chu a ngaih hmel viau e.
Engtin zel?
“Kan tuar nasa bawk a kan pawisain ramri hung ang aw” tidawn ila tumah hian pawisa kan thawh duhin a rinawm loh. Chutih rual chuan sawrkar pawisa a nih avanga lo tawngpawng ‘aw’ liam mai hi kan pawisa ni lovah kan ngai deuh tihna em ni? Pawisa chungchang chu lo dah tha ila. A chunga kan sawi ang hian kan nunphung leh sum thawhchhuah duh dante hi thlaksak kan nih loh chuan ramri hung hian awmzia a nei thui dawn lo va, ‘Unaute’ ti-a kan dawnsawn, Mizorama inhumhimna zawng mekte tan tak pawh hian endawng an hlawh rengna tur khua kan tisei mai mai a ni. Khawtlang nun dan leh kan ngaih hlut zawng nghet tak nei thei ni ila ramri kaltlanga suahsualna hi do chi zawk niin ka hria. Chu chu ram dang atanga Mizoram zalenna rawn chhimtute pawhin min zawmpui ngei ang. Ramri kaltlanga suahsualnaah hian a khawtual mi kan inhnamhnawih chhung chuan reh lam a panin a rinawm loh hle.
Ramri hrul hi cheibawlin, sawrkar pawh hian ngai thu tak se; Zirna leh ni tin nunphunga hmasawn theihna tur lam ruahmanna mumal leh tha zawk, mi tin ni tin nun thleng phak hmalakna awmze nei kan mamawh tak zet. Ramri hung hi chu hun rei lo te atan chuan tuna kan mawhpuh hrang hrangte lo vai kian nan chuan a tha. Mahse hun reiah chuan tih dan thar a lo chhuak a, thil dik lo titute pawhin style dang an hmuchhuak ve leh zel bawk.
Ramri hung hi sawrkar laipui thuneihna a ni ti mai lovin, ramri hung duh a nih chhan leh mipuite rilru hnehna hmanrua atana Delhi tlangin chhan hrang hrang an tar lan hi ngaihtuah chiang ila. Engtik lai maha India ram ni ngai lo India-ah rin luh kan ni a. Kumpinu hmanhmawh luatah leh buaina dang chhuak tur venthawn luat avangin ram hrang pathumah ngawt min pawt hrang a. India ramah pawh state pali laiah min then hrang zui a. Chutiang karah ‘barh luih ramri’ hmanga min hung hrang zel tur hi chu kei ka ngai ngam meuh lova. Kan rilru hneh an tumna hmanrua leh chhan hrang hrangte hi Zofate Inpui ‘Mizoram’ sawrkar hian hma lain, a chunga kan tar lan ang hian ramri hrul hi chei-bawl ila. Chu chuan ramri kaltlanga sualna lo pung zel pawh hi a khuahkhirh nasa zawk ang a, hun rei zawk thleng pawha chhawr na-awm a ni ngei ang. Hun rei lo te atan chauha hman tlak ‘ramri hung’ hmanga kum khuaa ram leh rilrua daidan kan ni mai tur hi kei ka dawn ngam lo e.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More