By Lalmuanpuia Zawngte.
Sawi hawnna – Kum 20 lai a lo liam ve ta reng mai, zirlai hna zawng ni chunga India ram khawpui New Delhi-a rei lo te chhung kan awm ve lai kum 2001 chho bawr vel ka han ngaihtuah let a, khatih hun laia Sawhthing vuai sin sen Gram 250 @ Rs. 12 i.e., 1 Kg = Rs. 48/- vela kan lei ve hram hram lai te leh Mizoram Sawhthing tak tha em em mai kan ngaih vawng vawng lai te kha ngaihawm lamah a lo chang ve ta reng mai. Khatih hun laia Mizoram Sawhthing tak tha tak mai kha thawn (Trip) thla ruih ruih mai ila 1Kg Rs. 35 vela kan tihral theih chuan kut hnathawktute intodelhna tham leh Mizoram Economy innghahna tham a ni dawn chiang mai, tiin mawlmang takin duhthu kan lo sam ve thin kha a ni a. Hetih lai erawh chuan, kum rei lo te hnu 2004 – 05 (a kum dik tak ka chiang ta lo) velah Mizoramah chuan Sawhthing thar chhuah tamtak te chu tih riral leh tawih ral vel mai mai a nihzia mit ngeia hmuh tur a lo awm ta mai a, suangtuahna hmanga Mizoram Economy chu Sawhthing hmangin state hausa leh intodelh a nih theih thu kan lo suangtuah ve thin chu duhthusam ram mai a nihzia chiang takin kan hmu ta a ni. Mizorama kut hnathawktute beidawng au thawm chuan vawiin ni thlengin chhantu tur an la zawng tih hi kan hriat reng a tul hle awm e.
Pawisa hlutna lo danglamin Sawhthing rate a tih danglam ve dan – Thil dang zawng zawng dah thain (Other things being constant) han ngaihtuah ta ila, kum 2001-ah chuan US Dollar 1 leh India pawisa Rs. 47.19 (i.e., 1 $ = Rs.47.19) a intluk a, hetih laiin kum 2023 June thlaah chuan US Dollar 1 leh India pawisa Rs. 81.99 (i.e., 1$ = Rs. 81.99) a intluk mek tawh thung a, India pawisa hlutna a tla hniam tawh hle tih kan hre thei awm e. Hemi awmzia chu pawisa hlutna a lo danglam zel angin Sawhthing rate pawh a danglam ve zel a, kum 2001-a Delhi khawpuia Sawhthing Kg1 Rs. 48 chu kum 2023 ah chuan Rs. 81 aiin a hniam thei dawn lo tihna a lo ni ta a ni. Hetiang a lo nih chuan India ram hmun hrang hrangah pawh Sawhthing rate hi Kg1 Rs. 80 aiin a hniam dawn lo tih a chiang ta em em a ni. Heti a nih lai mek erawh chuan research base zela kal tur inti ZPM Party ten mipuite hnena an inzawrhna ah Sawhthing Kg1 Rs.50/- zela lei sak turin an intiam tih kan hmu a, hetiang a nih chuan research atanga an thil hmuhchhuah hi thil mak ve tak a tih theih ngei ang. Research ai mah chuan Sawhthing rate hi market price inlumlet vel atanga a awm tawk an tih an intiamkamna a nih a rinawm zawk hle.
Sorkar inrawlh lohna Market (Free Play of Market Or Laissez-Faire) – Khawvel huap pawha Philosopher leh Economist ropui taka chhal ngam Adam Smith leh Karl Marx te chuan ‘Laissez -Faire’ policy hi an innghahna bul ber pakhat a ni a. A awmzia chu, mimal bungrua dehchhuah leh insumdawntawnna kawngah a tlem thei ang bera sorkar inrawlh emaw inrawlh loh hial emaw tihna a ni ‘Free Play of Market’. He policy hnuaiah chuan mimal insumdawntawnnaah reng reng bungraw dekchhuaktu leh a leitu te direct takin an indawr mai ang a, chu chuan a lehlam ve ve ah hlawkna siam tawnin ram economy dik tak leh ngialnghet takin a lo thang mai dawn a ni, tih hi thupuiah neihin sorkar chu hemi insumdawntawnnaah hian inrawlh tawp lo emaw a tlem thei ang ber inrawlh se tih hi an duhthu sam a ni a, vawiin ni thleng pawh hian a la rintlak viau awm e.
Mizoram Sawhthing thar chhuah ngeiah pawh chiang takin kan hmu awm e. Sorkar a inrawlh avangin Silchar Ginger Syndicate ten min rap bet a (a hria te sawi danin), market zawng zawng an control (Market Monopolised) a, India ram hmun zau zawk kan Sawhthing thar chhuah ten a thleng pha loin Competitive Market ah kan lang pha ve lo mai ni lovin Mizoram Sawhthing thar chhuah zawng zawngte a chingpen zo ta a ni.
Terrace Farming leh Sawhthing – Mizoram hi ram zimte niin buh leh thlai chin theihna (Cultivable Land) chu 367 Hectares i.e., 3,670,000 Sq.m chauh niin tlangram lo neih (Shifting Cultivation) hi bansana Terrace Farming hmanga ngialnghet zawk leh changkang zawka thlai thar chhuah kan tum hi a hun tawh takzet a ni. Sawhthing leh mizo Hmarcha tê (Bird Eye Chilly) te ngat phei hi chuan ram tha leh kang al lei tha hi an mamawh bik em em a, tun ang renga dehchhuah tih pun leh intodelh kan tum si chuan rei lo teah kan ramngaw leh sik leh sa (Environment and Climate) neih ve chhun te kan ti chereu thuai dawn tih hi a chiang reng mai a. Chuvangin, harsatna tamtak kan pumpelh theih nan Terrace Farming hmanga kan buh leh thlai te hi thar chhuah kan tum tawh zawk hi a hun hle a ni. Mizo zingah thiamna nei sang tak tak te an awm fur tawh a, eng thlai pawh nise an mamawh ang lei tha te zir chianga Artificial Fertilizer hmanga buh leh thlai thar chhuah ve hi HNA PUI bera neih a hun ta hle a ni.
Mizoram-a Political Parties te leh Sawhthing – Mizoram-a political party lian pathum te leh kan ram hmasawn nana Sawhthing an ngaih pawimawh dan te tawite in han thlir tai la –
1. Sorkar lai MNF Party :- Mizorama rorel lai MNF Party hian Sawhthing chauh pawh ni lo kut hnathawktu te thlai thar chhuah hrim hrim pawh hi au hlaah an hman thu hi hriat tur a vang hle mai. He lam ai chuan Mau leh Rua hi an tui pui zawk fe niin a lang. A thu hrimin kum 2018 – June, 2023 thleng hi chuan ram hmasawnna tur tak tak atana hmalakna lian tham sawi tur a vang viau mai. Phul lem phah, zirtirtu indaih lohna hnawh khah, Airport chei, lei verh etc., tih vel hi kan hriat lar pawl te a ni mai awm e. Hemi avang hian kum 5 kal lai mek i.e., 2018 – 2023 hi ‘Development Holiday’ ti pawhin sawi ila a sual lutuk awm lo e.
2. ZPM Party :- An ni hi Research Base-a kal tum an ni tih chiang takin an insawi a, mipui ten kan hre awm e. Mahse a chunga kan tarlan tak ang khian Sawhthing leh thlai chi hrang hrang an leina tur rate an tar chhuah te hi a research base lo em em a, tin, sorkar tum ve meuh si dehchhuah dan tur ngaihtuah pui lam aia nuamsa taka lo leisak tum ngawt mai hian research base aiin mipui hmaa inzawrh mawina (Election Winning Strategy) lam a kawk zawk mah awm e. Tin, kut hnathawktute hian an thlai thar te lo hralh thei loin sorkarin lo leisak ta vak mai se, ZPM sorkar chuan khawii lamah nge a tihral ve ang? ZPM mipui ten a free in an insem anga an ei chiam mai dawn em ni ang? Hetiang ni loa sorkarin market dangah a tiral leh dawn tho a nih chuan a tihralna tur market leh a thar chhuaktu te indawr tir mai se a him zawk ngei ang le. ZPM Party te hian research han bei tha leh deuh se a duhawm hle a ni.
3. Congress Party :- Kum 2023 election-a party hrang hrang manifesto te han bihchian hian Congress Party Manifesto hian belhchian a dawl ber ti ila a sual awm lo e. |ang Puihna hmanga kut hnathawktute dawm kan an tum dan leh an Agricultural Policy han thlir vang vang hian khawvel ram changkang zawkte tih dan phung a pawl pha ber a ni, a tih theih hial ang. Congress sorkar kan hrawn takah khan tihsual leh felfai lo deuh avanga mipuite nin lo hlawh deuh mah se, kum 2023 MLA Election kan hmachhawn mekah hi chuan Pu Lalsawta kaihhruai Congress Party Policy hian belhchian a dawlin thingtlang kut hnathawktute tan chuan innghah ngamna tak tak a tih theih awm e.
Tlipna – Mizoram mipui a bik takin thingtlang kut hnathawktute hian tunlai khawvel hmasawnna milpui a lei rem an rah theih ve hun hi an nghakhlel takzet a. Sawi liam mai ni lo, a tak taka thawk tur political party hi mipuite hian zui tur an zawng reng a, party tin te pawh hian mipuite mamawh leh beiseina hi an ngaih pawimawh a hun ta hle mai. Mizoram hmasawnna tak tak leh a bulpui chu keimahni neih ve zawng – thingtlang kut hnathawktu te thlai thar chhuah hmanga Mizoram Economy siam hi a ni’ tih hi hre reng ila a duhawm hle.
SAWHTHING LEH MIZORAM ECONOMY
Prev Post