THISEN CHU RAMRI LUI TUITE AIIN A TAK ZAWK SI A

By Laiu Fachhai
Hmanlaia Chin-Kuki hnam an tih thin kha tunlaia Myanmar ram Chin State leh Sagaing Region Kalay-Kabaw Valley, Bangladesh ram Chittagong Hill Tracts, India Mizoram, Tripura, Manipur leh Assam state-tea cheng tlang mite hi kan ni a, kan zavai huapzo hnam hming atan Chin, Laimi, Zo, Zomi, Mizo, Zohnahthlak, Chinlungchhuak tih hmingte hmang tura rawtnate a awm thin. Hnam tin lungrual tlanna (Consensus) hming erawh a awm thei rih lo.
Heng Chin-Kuki hnamte hi hnam hlawm lian Mongoloid hnamah kan tel a, Mongoloid hnam peng Tibeto-Burman group-ami kan ni leh a, Tibeto-Burman group thensawm British hun laia Chin-Kuki an tih group-ah kan awm vek a ni. A hnuah Chin-Kuki tihah hian Lushai belh a ni a, chutichuan “Chin-Kuki-Lushai hnamte” tia sawi thin leh hriat kan lo ni ta a ni. Chuvangin heng article-ah pawh hian Chin-Kuki-Lushai hnam hlawm hming hi kan hmang dawn a ni.
Hman atang tawh khan, Chin-Kuki-Lushai hnamte hi thisena inzawm kan nihna kan hria a, a changin indo thin mah ila, nupui pasalah inbiain kan innei tawn a, tampui mangan hunah kan inchhawmdawl tawn a, inpemtawnin, kan intlawhtawn fo thin. Hmanlai chuan ram, entirnan Lai ram, Lusei ram, Mara ram, etc tiin Centralized Administrative System a la awm lo a. A khua khuain an awm a, khaw tinin lal an nei a, lalte chuan ram an nei a, khaw zalen (Independent City State) an ni vek a ni. British Empire chhunga kan awm chinah chauh, Chin Hills District, Lushai Hills District, Northern Arakan Hills District, Chittagong Hills District, etc tiin a ram leh District-tein thenhran kan ni a, District-te chu Sub Division-tein then lehchhawn a ni bawk. Sub Division-te pawh Circle-tea then lehchhawn a ni a, Circle-te hnuaiah chuan hmanlaia Independent City Statete kha an awm ta a ni.
British sawrkar khan, chi leh tawngte a ngai pawimawh hran lo va, an rorelna veivahna awlsam zawkna ngaihtuahin, ramrite an then a, chuvangin chikhat leh tawngkhatte chu an thendarh ta vek a ni. Chutiang a nih pawhin, British hunlai kha chuan, sawrkar pakhat hnuaia awm hun a nih a, Chin-Kuki-Lushai hnamte chu thisen zawmpui kan nih avangin, nupui pasal atan inbetawnin kan innei tawn zel a, kan tam hunlai pawhin kan inchhawmdawl tawn a, inpemtawnin, khapna dan awm lovin kan intlawhpawh chhunzawm thei a ni.
India leh Myanmar ramte zalenna (Independence) kan hmuh hnhuah erawh chuan, vanduaithlak takin, British hun laia British India leh British Burma ramrite hman chhunzawm a ni a. Chin-Kuki-Lushai hnamten India-ah emaw Myanmar-ah emaw awm lo va, British-ina a hrana awp turin an dil a, chutia awp chhunzawm a rem loh pawhin, Independent ram hrana siam ve turin an thlen a ni awm a, mahse a hlawhtling lo.
Chutichuan India-in zalenna a hmuh ni, August 15, 1947 zing ni lo chhuak chu, Chin-Kuki-Lushai mi tamtakte chu mahni ram ngeiah foreigner kan ni ta a ni. Kilometer tlemte chauh hlaa awm Sabyh (Mara ram) khuaa a pu Sabyh lal hmu tura zin Zyhno (Mara ram) lal fapa chu a pu inah chuan foreigner a lo ni ta a ni. Myanmar-in January 4, 1948-ah zalenna a hmuh hnu phei chuan, Chin-Kuki-Lushai hnamte chu a nghetin ram hrana kan inthen hlen ta a ni. India leh Myanmar ramteah pawh chuan hnamkhat leh tawngkhat chu State hran leh District hranah belh darh leh zel kan ni ta a. Entirnan, Myanmar rama tawng hran neih Marafate chu tawng dang hmang Township hran pathumah belh an ni a, an township tinah chuan minority an ni ta a ni.
Khatia thisen inzawm Chin-Kuki-Lushai hnamte ram hran leh sawrkar hrana dah a, thenhran kha, British sawrkar, a hnuah India leh Myanmar sawrkarten Chin-Kuki-Lushai hnamte chungah pawi lian tak an khawih a ni a, sap tawngin, “Crime against humanity” an tih a tling pha hial ang.
Awlsamtea ram khatah insuikhawm leh thei a ni tawh lo. Nihmasela thisena inzawm chikhat hnamkhat ka nihna chu India, Myanmar leh Bangladesh sawrkarten an hrethiam hle a, India leh Myanmar ramte chuan ramri atang ngil taka teha (thlawhtheihna thlawha a inhlat dan tehna) Km 16 thleng chu ram dang tlawh phalna (Visa) ngai lo va tlawh theihna (Visa Free Movement Regime) min siamsak a, kan intlawhpawhtawn zel theih a ni. Km 16 kan pelh ta a nih pawhin, sawrkarin haider zelin, kan inpemtawn pawhin min hrethiam zel bawk. Chuvangin hemi chungchang takah hi chuan, Chin-Kuki-Lushai hnamten India leh Myanmar sawrkar chungah lawmthu sawi tur kan nei a ni.
Mizoram buai lai pawh Khan, Mizoram atangin mi tamtak Chin State leh Sagaing Region-a Kalay-Kabaw Valley lamah an pem a, Myanmar rama Chin-Kuki-Lushai hnamte zingah an awm a, hun a kal zel a, Myanmar ramfa nihna (Citizenship) pawh an nei nghal vek a ni. An thlah thenkhatte chu Myanmar national politics-ah Member of Parliament (MP) thlengin an ni thei. Chin-Kuki-Lushai hnamte chenna Bangladesh ram Chittagong lama pemte pawh, chutiang bawkin Bangladesh ram mi nihna an nei nghal vek bawk ngei ang. Myanmar ram atang pawhin Chin-Kuki-Lushai hnamte Mizoram lamah an lo pem thla zel bawk.
Chin State leh Sagaing Region-a Chin-Kuki-Lushai hnam zawng zawng khi Mizoram lamah lo pem thla vek ta sela, nuai nga chuang awrh an ni ang a, chu chu India tan phurrit a ni hran lo ang a, ram zau tak nei Mizoram tan pawh phurrit a tling hran lo ang. Chutiang bawkin India-a Chin-Kuki-Lushai hnam zawng zawng hi Myanmar ram Chin State lamah pem vek ta ila, chu chu Myanmar tan leh ram zau tak nei Chin State tan phurrit a ni hran lo bawk ang. Chu thil awmzia (Scenario) chu India, Myanmar leh Bangladesh sawrkarten an hria a, chuvangin inpemtawnna (to and fro migration movement) a awm pawhin, haiderin, pem thla leh pem chhoh tlemtete chu an va pemna ramfa nihna (Citizenship) pawh an nei thei zel a ni. Thisen chu ramri lui tuite aiin a tak zawk si a, chuvangin thisen inzawmte intlawhpawhtawnna leh inpemtawnna khapna dan nghet tak hman chu a tha ber lo ang tih India, Myanmar leh Bangladesh sawrkarten an hriat chian vang a ni ngei ang.
East Pakistan (Bangladesh) zalenna an sual lai khan, Bengali mi, a bikin Hindu sakhaw betute) nuai 30 chuang Tripura, Assam leh Meghalaya State lamah an lo raltlan a. Tunah chuan India ram mi nihna an nei vek tawh. Mithiamten an zir chiannaah raltlan (refugee) tam zawk chu, an ram a ralmuan hnuah pawh, an ramah an let leh tawh lo. United Nations High Comission on Refugees (UNHCR) 2020 report-in a lantirnaah chuan, kum 2019-ah khawvelah refugee nuai 260 (26 million) zinga, 100 a 1.2 (nuai 4.2) chauh an ramah an let leh a ni. An rama let lote chu, refugee an nihna ram ramfa (Citizen) an ni nghal mai a ni.
Population tlem lutuk hnam nih chu hnam chak leh thiltithei nih a har hle. Mizoram pawh hi mi tlemte kan ni a, Lok Sabha (LS) leh Rajya Sabha (RS) MP pakhat ve ve chauh kan nei thei. Chuvangin national level-a awka (voice) kan neih tur angin kan la nei thei rih lo va, kan chak tur ang pawhin kan la chak thei rih lo.
Bible-in Israel fate tan hnamdang leh ramdang mi a ti chu, Israel hnam ni lo leh Israel hnam sakhua zui lote an ni. Hemi eng atanga thlir chuan, Myanmar lama Chin-Kuki-Lushai hnamte khi Mizorama Chin-Kuki-Lushai hnamte tan hnamdang leh ramdang mi an ni lo. Kan thisen zawmpui leh kan mi leh sate, kan chipuite an ni. Hemi avang tak hian a ni ang, sawi tawh angin, Bangladesh leh Myanmar atanga kan chipui Chin-Kuki-Lushai hnam kan State-a lo raltlan leh lo pemte kan humhim hi, India sawrkar refugee policy ding lai kalh mahse, India sawrkar chuan a hrethiam a, nakinah chuan India ramfa (Citizen) nihna pawh a phal mai thei a ni.
Tunlai Manipur buainaah pawh hian, kan thisen zawmpui Chin-Kuki-Lushai hmamte chanvo chhiatzia leh tuarnaa kan rilru natpuiin kan tuarpui hle a ni hi. Hetiang tur reng hi a ni, thisen chu ramri lui tuite aiin a tak zawk si a.
Pathian thuin, “Lehkha thu mai chuan a tihlum si thin a, thlarau erawh chuan a tinung thin a ni,” a ti a (2 Korinth 3.6). Heta lehkha thu

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More