By Ruatfela Nu
Nikum tun ang hun vela India chhim lama thian pakhat, environment tui ve zetin saptawng chanchinbu a rawn thawn thupuiah heti hian a inziak a: “Karnataka rejects Kerala’s tow railway line proposals over environment concerns” tiin. Mizoramah hmasawnna (development) hnathawh vanga kan environment tlusawp nasa lutuk tun din leh ngiata beihpui kan thlak vang lai a ni bawk a, chu news report chu ka hlut hle a, ka dah tha khiau a, kum khat hnu hian World Environment Day pual article behchhan atan ka’n hmang a nih hi.
Ni e, mi ropuite kamchhuak thu hi thil aia roh ka ngah mai. Karnataka CM anga thil siam dang hlut CM neih ve chakin ka rum tlawk tlawk! Karnataka state sawrkarin ramngaw tih chereu a ngaih dawn vanga Kerala sawrkarin rel kawng siam pui tura sawmna a hnawl chungchang hian, environment humhalh chungchanga kan ram hruaitute rilru put hmang tur awm-ang min ngaihtuahtir nasa hle a ni.
Anni chuan development aia environment pawimawhna an hria: Rel kawng laih chungchang state pahnih meeting-ah Karnataka chief minister, Bosamaraj Bommai chuan, Kerala palai Pinaraji Vijaya hnenah hetia hian a sawi a: “Kan inhmuhkhawm hma hian, he rel kawng chungchang hi kan lo sawi ho tawh a, kan lo hnawl fel tawh. A chhan chu he rel kawng siam turah hian kan ramngaw zau tak tih chereu a ngaih dawn avang a ni,” tiin.
Karnataka sawrkar hian a hmaa state pahnih tan tlang tur rel kawng siam chungchang an lo sawiho tawh a, chu mi tuma CM Bosamaraj Bommai kam chhuak hi a ropui takzet: “Inkalpawhna kawng hnaivai leh awlsam tak hi duh lo bik kan ni lo. Mahse he rel kawng siam tum hian, Bandipur Nagara Hali National Park a pal tlang dawn a, helai hmun hi sakei leh sai tamna a ni a, heng ramsa hlu tak chan ai chuan harsa deuhin mihringte kan zin vei vak zawk mai ang. Rel kawng siam belh chu thil tangkai tak a ni ngei mai. Chutih rual chuan ramngaw tichereu a, a chhunga cheng nungchate tihchimih a ngaih chhung chuan kan sawrkar hian kan remti ngai dawn lo. Inkalpawhna kawng sial hi ramngaw tiche loa tih dan a awm ngei ang, chu chu kan ngaihtuah mek bawk a ni.”
Environment chungchangah chauh kan ram hruaitute nen khaikhin ila: Mizoram hian Bosamaraj Bommai te ang ram hruaitu, thil siam dangte ngaih pawhmawh nachang hria nei ve ila chuan kawng laih vung, tonne chhiar sen loha ritin tho leh ngai reng reng tawh lo turin kan thing leh mau chhiar sen loh a chhilh lo ang a, a hmuna cheng nungcha zawng zawng an chimit hek lo ang.
Mizoram hian Bosamaraj Bommai te ang ram hruaitu nei ve ila chuan hmasawnna hna, a bikin kawng laihin kan tuihna leh tui tawmbuk a tichhiat khaw tam tak tui harsatna hi a thleng lo ang. Kawng laih vungin lui kam ram ruam thaa lo neitu tam tak eizawnna a tichhe buai buai lo ang a, mi tam tain an ei zawnna an chan lo ang. NHIDCL kawng laiin environment dan leh hrai zawng zawng bawhchhiaa; hmasawnna khingbai an kalpui vanga kan thing leh mau hmun thlaler ramro vaivut hmuna an chan tir, tehkuala KM tam tak hu hi hmun thuma thena hmun hnih tal humhim a ni bawk ang.
Mizoram hian environment hi mihringte tel loin a dam khaw chhuak thei a, mihringte erawh environment tel loin kan dam khaw chhuak thei lo tih hria leh hma lam hun thlir phak chief minister emaw, environment minister tal emaw nei ve ila chuan, hetiang taka rapthlak hian kan environment a tlusawp lo ang. Chutiang hria ram hruaitute hruaina hnuaiah chuan hmasawnna hnathawh zawng zawng, environment dan leh hrai zawm chunga thawh a nih dawn a vangin.
Mizoram hian a mamawh ber chu kan tlangram derdep tak, dimdawi ngai em ema lamlian zau tak (4-lane) laih tuipuitu ni loin, mahni ram leh hnam hmangaih ram hruaitu a ni. Kan tlang ram derdep tak hian, vai company ten kan ram an hmangaih vang ni hauh lo, anmahni hlawkna atana kan environment dimdawina chhete mah nei loa kawng pui an sial hi a zo mawlh lo a, tlang thing hmunte a chim chhe mek a. Kan tlangram derdep tak hian chhantu a va ngai em!
Kawngpui aiah Tuihna: Hmasawnna dik leh tlo/daihrei (sustainable development) chu “Vawiina hmalakna eng pawh hian, thangthar chhuan lo la awm zel turte nun khawchhuahna a khawih pawi tur a ni lo a, an dam khawchhuahna kawngah a tanpui zawk tur a ni,” tih hi a lungphum a ni a. Tuna Mizorama hmasawnna hnathawhte hi chu hmasawnna khingbai leh leh kebai a ni a, thangthar chhuan lo la awm zel turte hmakhua chu sawi loha leng, tun chhuan ngeite’n kan tuar nghal pang a nih hi. Ramngaw leh nungcha a tichereuin a ti chimit a. Tuihna leh tui tawmbuk a tichhia a, kan chhiatpui mek reng a ni. Sustainable development an mausam chhan hi thangthar chhuan lo la awm turte tana he ram hi chenna tlak a nih an hlau em ni tih hial tur a ni.
Kan ram hruaitute hmasawnna hriat ve hi chu Mizo upain ‘Pem thei lawh’ an sawi ang mai a ni. Pem tur chuan an huan thlai leh theite dimdawina nei miah loin, hel leh a sen nen an lo bawrh bawrh a, a zarte pawh an thliak/kuai bal hlawh hlawk thin. Chutianga thei leh thlai lawh chu a rem nghal vek a, a kung pawhin a tuar thin. Kan ram hi pem san tum ang maiin kan suasam tihna a ni.
He hmasawnna khingbai vang hian khaw tam takin tui thinghlim in tur an tlakchham phah a, hmasawnna khingbaiin an tui lakna tuidawt a tih chhiat sak vang te, an tui lakna lui lei vungin a chhilh vangte a ni tlangpui a. Environment tluksawp vanga tuihna kangchat hrim hrim vang pawh a ni bawk. Khaw thenkhata tui harsatna hi hmasawnna khingbai vanga a ni tih chiang taka lan avangin, mipuiin kawngpui aiin tuihna a pawimawh zawk tih an hriat phah mek a ni.
Mipui hian kawngpui tha an duh lo tak tak a ni lo. Kawngpui tha neiha tui thianghlim in tur neih loh ai chuan tui thianghlim in tur neiha kawngpui tha neih loh an duh zawk tihna a ni. Tui tel loin karkhat pawh a dam theih loh a, kawngpui tha nei lo pawhin a dam khawchhuah theih tho tih hi harsatnain min rawn hriattir ta a ni.
Mizoram hmar lama khaw chhuanawm tak, |inghmun khawtlang pa fing rualin “Khelmual aiah Tui” an ti a, an thalaite infiamna mualah tui an khuap a, a tirah chuan huat leh sawisel an hlawh nasa! Mahse tunah chuan khatih laia |inghmun khawtlang hruaitute chu hmathlir thui, mi fing rual tih niin Zoram khawvel hian kan ngaisang a, an khaw thalaite pawhin an ngaisang tawh ngei ang.
Environment venhim leh dan rorelna: Khawvel harsatna tawh mek, sik leh sa inthlak danglam nasat vanga khawlum chak lutuk leh tui harsatna hian khawvel ram hruaitute leh dan hmang roreltute chu thukhatvuain zaikhatah a luantir mek a: “Development leh environment hi inhne rem taka kal tur niin, environment tichhe zawngin development a kal tur a ni lo. Development chu environment ngai pawimawh leh humhalh chungin a kal tur a ni. Mihringte hi environment tel loa dam khawchhuah theih a ni loh vangin, environment venhim leh humhalh hi eng hmasawnna mah hian a hmakhalh tur a ni lo,” tih hi an thu vuakthlak a ni.
Hetiang a nih avang hian Judiciary pawh hi environment lamah 100% a a tan em loh pawhin 99.99% talin a tang tih ngamna chhan kan nei: Mizoram ngeiah humhalh rama Forest Clearance nei loa sak tum, NIT Lengpui sak phal loh leh Chalfilh Vanzau hmuna tourist destination sak tawh thiat tura National Green Tribunal (NGT) thu chhuak kha, Engkim dang aiin Environment a pawimawh zawk tih a ni ber a. Chuvangin politics khela ram hruai hna vawnfung chelhtu leh sawrkar department hrang hranga thutlukna siam pha chin ten, khawvel ram dang ningkhawng thlir chungin engkim danga aia environment pawimawhna chhan an ngaihtuah ngun a ngai a ni.
WORLD ENVIRONMENT DAY
Get real time updates directly on you device, subscribe now.