ZO NUN MAWI: AIA UPATE ZAH LEH TLAWMNGAIHNA (Chapchar Kut pualin)

Rohmingthanga Ralte Assistant Professor, Dept of Mizo Govt. Hrangbana College

Chapchar kut te kum tin kan hmang thin a. Pi pute huna hlim taka ui miah loa an neih tha tha mi dangte nena an inhlan tawnna hun, naupang chumchiap atanga upa ber thlenga hlim leh nuam ti em ema an hman thin kha; tunlaiah chuan thangtharten insualna hun, intihbuaina hun atan te an hmang ta fo mai hi Zo nun mâwi kan mausam tak vang a ni pakhatin a rinawm. He hunah hian kan thuam chiah Mizo lo se, kan rilru pawh Mizo tel se, chumai bakah he hunah chauh lo pawh hian Zo nun mâwi te hi lantir zel tum ila a va tha dawn em!
Hnam tin hi Pathian hian hnam tih dân tur bik leh chin dân phung bik nei turin min siam a tih theih a. Mihring leh hnam nun a lo changkân a, a lo than chhoh zel hian thil thar hriat belh tur, mi mal leh hnam nuna lâk luh thar tur a lo awm belh zêl thin a; hnam nun dân hlui chu ennawnin thlit fim te a lo ngai ta thin reng a ni. Chin dân leh tih phung thenkhat chu a tharin a luahlân thin bawk. Hnam dang nun leh rilru kan zira kan nuna kan lo lâk luh rual rual hian thil tha leh tha lo leh, thiang leh thiang lo kan tehnate pawh thlâk ve zel a ngai thin a ni.
Tichuan, kan nun chhungril hi a pâwnlângah incheina kan hawh khâwmte hmangin a intuam bo ta vek thin a. Mahse, kan mi mal nun leh hnam nun laimu tak tak erawh chu kheh chhuaha paih bo tak tak theih a ni chuang lo. Kan hnam hnufual laia nunphung leh chin dân te kha, vawiina kan tehna hmanraw hmanga kan teh chuan kan inkhualtelemna tih mai tur thil te pawh, theihnghilh emaw hmuhsit chi emaw pawh a ni chuang lo. A chhan chu heng tel lo hi chuan ‘Zo nun ’ kan tih thin hi a kalh a kim thei si lo. Hnam chin dân leh tih phung te mausam zawnga kal zel hi a hlauhawm hle a, hnam dang chin dân entawn luat tuk avanga kan nihna bik te a bo zel chuan, bo a zawng pawi ber an tih ‘hnam bo’ kan la nih phah thei si.
American Psychologist ropui Car J. Jung-a khan a thuziak ‘Archetypes of Collective Unconcious’ ah chuan, “Mihringte hian kan thlahtute khawsak dân leh nunphung kan kalsan a, eng ang tluk pawha nun sânga kan nun hnu pawh hian, kan inhriat miah loh hian kan thlahtute nun dân chu hnam pum hian kan la keng tel zel a ni,” (Zalenna Ram 120) a lo tih tawh a. Changkanna leh hmasawnna avang ngawt hian hnam chin dân phung thenkhat chu kalsan vek theih a nih lohzia hei hian a ti chiang awm e.
Zofate pawh Khawvel changkanna milin kan kal ve zel a, tam lamah pawh hmanlai nena tehkhin chuan inthlau tak kan ni ta. Khua mai ni lo, veng chhungah pawh mi leh sa inhriat chian a har telh telh a. Chu chuan a hrin chhuah theih chu ‘inngaih pawihmawh lohna leh inzahpah lohna’ te a tih theih ang. Min hre lotu leh kan mi hriat loh te chu, “An chawm an hrai kan ni lo,” tih chang chawiin engmaha ngaih lohna a lian mek zel a nih hi. Chuvang chuan, Zo nuna thil mâwi em em ‘Aia upa zahna’ te pawh kan mausam mek reng a nih hi. Heng thil te hi hla phuah thiam Liandala khan a lo hmu lawk a ni ngei ang. Aia upa zahna te hi hnam tan a hlutzia leh ropuizia hriain:
Aia upate zah thiamin,
An thute awihin zawm fo rawh;
Pi pute ro thil hlu a ni,
Aia upate zah thiam rawh.
tiin, hmanah khan a lo au chhuahpui tawh a. A hla kharnaah phei chuan, a duhthusam tar langin, aia upa zahna hi rangkachak ai pawha Zo hnam tan a hlut zawkzia hriain:
Luang zel ang che Zoramah hian,
Rangkachak aiin i hlu zawk;
Châm reng ang che kan thinlungah,
|hangthar nun dân timâwi rawh.
He hla hi tun hma lam kha chuan zirlai buah a tel thin a. Hringnun kawngkal leh hnam nuna nun dân mâwi leh tha (moral code) zir nana hla tha tawp thang a ni. Tunah hian zirlai buah te a awm tawh lo a nih phei chuan telh leh a, thangthar lo chhuak zel te thinlunga Zo nun mâwi a cham ve zel theih nan kum khuaa zir mai te hi kei ka duh hial (article hi Chapchar Kut hmaa chhuak hman tura ziah a nih avangin, he hla hi zirlai bua a awm leh awm loh kan zir chiang hman tawh lo, eng zirlai buah emaw berah a lo la awm a nih chuan kan hriat loh vang ni teh se).
Liandala hnuah Rokunga a rawn chhuak ve leh a. Ani pawh hian a rilru leh thinlung zawng zawngin Zoram leh Zo hnam hi a vei a tih theih a. A hla phuah kan hmuh thenkhatah chuan Zofate hi nun dân mâwi leh tha vawng nung zel turin min au mawlh mawlh mai a ni. Zo nun ze pakhat, kan chawi vul em em ‘Tlawmngaihna’ hlutzia leh ropuizia pawh ti hian a chawi hial a:
Kan tlang kan ram a hring a mâwi,
Tlawmngaihna pangpar mâwi a vul;
Rangkachak leh lunghlu aiin,
Chu pangpar chu a mâwi zawk e.

-- Advertisement --

Rokunga hunah hian Zo nun hi Liandala hun ai chuan a dal chho hret tawh niin a lang. Tlawmngaihna ‘nunna par’, ‘Zo nun par mawi’ ti hiala a vuah kha, a hla chang thumnaah chuan, ‘hmana pi pute hun laia an nuna langsar em em leh Zoram timâwitu kha, hnah chhâwl thliah tawh hnu anga vuaiin, a uai hnuang tawh mai’ tia a sawi avangin. A hla chang linaah phei chuan, ‘tunlai khawvel hun tharah hian, Zofate thiamna leh finna timâwi turin, Zofate thinlunga par vul thar leh turin’ a au hial a ni.
Rokunga hnuah Zirsangzela Hnamte a rawn lang ve leh a. Ani hunah phei hi chuan Zo nun mâwi hi a dal hle tawh tih a lang. A chhan chu pi pu hun ata ‘Zo nun mâwi’ kan hnamin a lo neih thin chu liam lo turin, tap chungin a au vawng vawng mai a ni. Pi pute atanga kan hnam chhunga nun dân mâwi leh tha mi tinin an nuna an sengluha an zawm zel thin kha, a bo thlau zel tih a hmuh chuan:
Lenrualte u i dawn chiang ang u kan nun hi,
Kan pi leh pu nun dan mâwi kan chhawm kha;
Tlawmngaihna hlu, rinawmna leh thu dik tana huaisenna ten,
Tunah mual liam tumin phurhlan an siam tak hi.
Hman lai angin tlawmngaihna lan chhuahtirna hun te hi vawiinah chuan a lo tlem ta deuh a nih pawhin, rinawmna leh thu dik tan ngam tura huaisenna te erawh hun lo la awm zel turah pawh thil inthlak ve mai mai thei a nih loh avangin, keimahni theuha vawn him leh vawn nun reng hi kan tih tur a ni. Mahse, rinawmna leh thu dik tan ngam lohna te kan zinga a lo tam tial tial takah chuan:
Zo nun aw Zo nun mawi,
|ap tapin ka au ding zo si lo che.
Zo nun aw Zo nun mawi,
Liam lovin la cham rih hram rawh aw.
tiin Zo nun mâwi chu Zo nuna cham reng turin a au ta vawng vawng a nih kha. Tunlai, vawiin thangthar khawvelah ngat phei chuan, heng Zo nun mâwi kan sawi tak te hi a dal hle tawh tih kan hmu tlang vekin a rinawm. Social media a lo chak tawh bawk a, tunlai thangthar te zingah mi dangte zahpah lohna leh hawihhawmna tel miah loa an nun an hman thin dân te hmuh theih a tam ta hle a nih hi.
Zo nun mâwi, chhungril thatna atanga lo chhuak thin kha a ral zel a nih chuan kan hnam hma lam hun hi a duhawm loh hle ang. Chuvang chuan, Zo nun mâwi chawi vul leh nan hian theih tawp mi tinin kan chhuah a ngai a, Kristian sakhuana nen pawha induh em em mai hi a boral kan phal tur a ni lo:
Kan Zo nun mâwi par ang lo vul leh nan,
Nang leh kei kan pawimawh ber si a.
Mizo nih mai a tawk lo, i ram hmangaih mai a tawk lo,
I nunah Zo nun mâwi inlar chhuak ngei rawh se.
Siamkima khan, ‘kan pi leh pute sakhaw kawngkal, rilru leh ngaihtuahna lunglenna tawp, an nun dân mâwi leh khawsak phungte kha ‘Rih dil ram finna’’ tiin a sawi a tih theih ang a. Chu chu ‘Zo nun pawlh dal miah loh khawvel’ a tih theih bawk ang. Mahse, Jordan lui ram finna avangin Rih dil ram finna a lo tet tak tial tial avang te pawh a ni ang, pi pute nun dân kawngkal atanga vawiina Zofate nun dân kan tehkhin chuan, a dal takzia pawh kan hmu tlang vek ang chu.
Chutih rual chuan, Mizo kan nih chhung chuan min thlahtute tih thin dân leh hringnun kawngkal, Mizona laimu te hi a bo tak tak thei dawn si lo. A tir lama Carl J. Jung thuziak kan dah chhuah khi en let leh pahin Pathianin ni tura min dah dân hi kal bosan a theih lohzia hi hre chiang thar leh thin ila, han petek ve zawk chang te chu awm mah se, “Rih dil bo hun hun chu kan nihna leh pianna ram hloh hun tur a nih si avangin ral hlentir chu phal chi a ni lo” (46).
Thu lakna:
Siamkima. Zalenna Ram. Aizawl. Gilzom Offset. 2002.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More