IPS – HNATHAWH ZET CHU (Sorkar min dahnaah kal mai tur)

F. Lalremsiama
Chaltlang
8415994340

Police Leadership atana buatsaih (Trained) tan Thuvawn hmasa ber chu Thuawih = Discipline a ni ang. Lord Tennyson-a Hlapui chul thei lo chu, “Charge of the Light Brigade” Police leh Sipai te changvawn a ni. PT – Parade tul tlatna chhan pawh “Blind Obedience” a ni. Ka tan IGP Andaman & Nicobar Islands, Port Blair kha “Ka Litmus Test hmasa ber” a ni. Banishment to Condemned Andaman a ni mai hauh lo!!
Kan thuziak hi Mizo tan a nih deuh ber avangin Bible zirtirna i tarlang hmasa lehnghal ang. Hruaitu Mosia lehkhabute ang leh Tirhkoh hmingthang Paul-a lehkhathawn-ah “Nu leh Pa thuawih tur” a nihzia fiah tak leh ropui takin kan hmu. Keini Mizoten “Aia upa zaha an thuawih tur” tih kan telh belh.
Thuawih loh pawizia engtik lai emaw (kan hre fur ta ve ang)- a Central Home Minister berin, Police rual pungkhawm hmaa, Unlawful Orders zawm ngawt lo tura a chah, thang – kalsual result chu “All – India Police Strike kha!” Pawi tak mai a ni. I hrereng ang u. Kei zawng ka ti lehpek thin ang, “Siamtu remruata IPS ka him leh ta!” Mizoram Police kalsana CRPF-a dahluh (on 3year deputation) khan Earned Leave-a ka kalsan Delhi ami ka CRPF Battalion kha disarm ngai, disband = nuaibo hlen ngai khawpa Strike kha zuk nia le. Belh leh hlek ka duh chu, heng thil hmaa Surendra Nath leh Brig. GS Randhawa te Double Engine, Indira Emergency lai lehnghala Fail tirtu, Pu Ch. Chhunga leh Pu SR Vala IAS leh Minister Pu R. Thangliana (All Souls Rest in Peace) – ka tan Triumph – Virate kha, “Ka Service Himna Kulhpui” – LG SK Chhibber-te nen ka theihnghilh ngai lo. Ka tu leh fate ka hrilh nung reng, vawiin thlengin. Mi tak takte chu!! So far so good.
Ka IPS “Zawnga leihlawn- dim chu”: Assam State Cadre IPS – Shillong – Aizawl SP – UT, SP-AIGI Phq. CRPF Deputation – IGP, Andaman & Nicobar Islands, Port Blair (1980 – 84).
Mizoten Andaman kan hriat dan chu “Dam chhung Lung in tang tur leh khaihlum nghaka tangte tlanchhuak thei hauh loa dah bo vang vangna, Tuifinriat rala awm” a ni tawp. Kei pawh CRPF-a barhluih, Tuifinriat ral, hlate khuaa thawn vawn vawn nia ngaih, dik ve deuh roh bawk si chu! Lehlamah erawh Police Leadership atan ka Litmus Test paltlangna a ni. Hringnun chu hei hi. Nang, engtin?
A Puallawia chen phawt hi hriatfiahna, Sava rahtlan Bullut ang chite tihdan thatak a ni reng, a rahbawr tha lam te ral hlauhawm awm leh awm lohte an enkual hmasa thiam ang hi, zawngchhang tlak tak a ni. Kan Hla Hriatchianna hlu ber Isua ka ta” tihte, “Enna Nunnem, thimin ka vel a bawm…… Tlemte a tawk, pen khat pawh ni mah se” – Pu MK Gandhi pawhin a duh em em te hi a tha reng fo thin!
Century Poet Rokungan,

A chul tawh hnu kum leh kan nunhlui te,
Rial ang an ral zamual an liam ta e;
Pialral-ah chauh dar ang tawng leh turin, Zamual an liam, hnutiang hawi tawh loin.

ti mah se, Eternity Poet Vankhaman,

Aw, engah mawi tin thang zawng pawh,
Chul mai tura Khuanu’n a siam le!

tia Tlaizawng par a uiliam velte han ngaihtuah veng veng pawh hian chet that hlutzia leh chet chhiat pawizia a bo chuang lo!
He Ramthim kan tihah pawh hian Mizo IFS (Forests) hmasa ber Pu Lalthanzama leh a nupui (min la dampui) Pi Neihthangi hian hma tawk fet atang khan hma min lo keu-ensak leh pek asin! Andaman Forest Plantation Corporation Chairman-in a tan a. Chief Conservator of Forests a ni zui a, a kawpzui. Hetih laiin Forest lama India ram pum Lalber chu Inspector General of Forests a ni. State/UT-ah CCF aia Lal an awm ngai lo. Pu Zama, inkhaithli, Palian ngo tak hmeltha zet Raja fapaa ngaih, Pi Neihthangi Mizo Millionaire hausa ber fanu, nu lian zahawm tak maite nupa chu kei IGP leh ka nupui hmeltha ve tak (Pi Neihthangi aia te deuh) leh kan fapa naupang zawk Hmingtea leh a u fapa Dika kum thum leh a chanve awrh te nen chuan “Mizo Image” kan zuk siamho ta a ni. Hmahruaitu chhuanawm leh tangkaipui tur Assam Police kawng min keu-ensaktu Pu Biakhnuna leh a nupui Pi Biakchhungi-te nupa ang kha Siamtu’n min lo dahsak hmasa leh ta khiau!! 1982-a pension chhuakin min kalsan takah khan kan inngai fahrah deuh naa kan lo tlangnel hman ve tawh. Hranghlui, hriatreng tlak i hai lo ang u. Nau thar, RC Thanga IFS Direct-Exam-a lut a lo awmzui ve leh. Nupui fel tak, Graduate Muanpuii a nei a, Probation zoin DFO niin Andaman an chhuahsan ve.
UT pumpui Police hotu lal ber (IGP) nih chu a nuam ve tho. IGP-in SP pakhat ho (awp) chu a hahthlak letling. Mawhphurhna sang ber ka phur kim biai tho bawk si. Thliarkar 400 lai, hmar lam Coco Islands atanga chhimtawp Great Nicobar thleng, Malaysia ram hmawr Sumatra Strait hawlh rawk khu kan ram chu. Pui ve riap riap deuh asin! Airport tha tak pahnih nei, Lawnglian pahnih/pathumin Kolkata leh Chennai an kartawn ngar ngar, Ambassador Taxi zarual(100) vil Port Blair chu! Thliarkar mihring awm miah lohna tam tak karah, Ramngaw hnuai chiahpiah loha Primitive Tribe zalen langsar chithum lai te, East Pakistan Bengali raltlan leh North India leh South India lam hnam tin awm hona ram “Mini India” chu. A lu nunga chhiarin Bengali an tam ber a, Lok Sabha MP atan MR Bhakta a tling nawn reng thei. Co-operative-ah Scaleman (Buktu) hlui a ni a hmuhsit nan a khingpuiten an sawi ri nawn fo. Hruaitu fing, Sardarji Nichal Singh Chaula te pawhin! He pa hi ka chungah a tha ve tlat. Hindi tawngkam “imandari leh brastachar” min hriatfiah tirtu, Hitler-a Struggle lehkhabu “Mein Kampf” ka dil hauh loha min hawhtirtu kha zuk ni leh hlauh peka le! Ka vannei thin mang e aw.
Administration chuan Chief Commissioner (CC) SC Sharma IAS neiin, Chief Secretary leh DC pakhat chiah ve ve a nei. CC chenna in chu “Govt. House” an ti. Thing in chhawngsang leh lianpui, a hnuai bang nei lo a ni. Secretary Pali leh Asst. Secretary engemaw zat leh Pay & Accounts Officer (PAO) pakhat an awm. Support Staff dan pangngaiin an awm bawk.
Cellular Jail peng pathum Japan-ho Bomb chhiat leh a bul hnai ram ruakah khan GB Pant Hospital leh Staff Quarters a awm. Damlo damdawi mamawh apiang a thlawn veka pek an ni. A ropui hle mai. Specialist pathum (3) an nei. An Surgeon Specialist SP Ghose te hi an chhungin kan Family Friend an ni. Fiji thliarkar-ah kum 3 zet an han awm tawh. Helai doctor tha ber a ni.
Transport leh Education te tawi tein sawi ila. South Andaman-a khua tihtham zawng zawng hi Sorkar Bus-in a tlawh thei vek. Kawng a tha. Hnathawh hun hi zing dar 8 atanga tlai lam dar 3:30 a ni. Damdawi in kal tur leh Sikul kal tur nen a hun takah an hruai thei vek a, an dah leh vek thei bawk. Primary Sikul khaw tinah a awm lo. Sikul building size leh specification a inang vek, chi hnih zirtirtu pahnih ngaihna leh pakhat awmna chi a awm a. Sikul awmnaah zirtirtu in(Qtr) an sa nghal zel. An vaiin Trained Teacher vek!!
Port Blair-ah College thar a lo awm a (affiliated to Punjab University). Heta tang hian Hmingte’an BA tha takin 1982-ah a pass. Higher Secondary School pali a awm bawk: pakhat theuh Port Blair, Rangat, Moyabander leh Little Andaman-ah te. Hengte hi Sorkar Sikul vek an ni. Roman Catholic School (HSS)pakhat Carmel School Port Blair-ah a awm bawk a, hetah hian Dika a kal ve thin. Aizawl-a Bruce Lee lar vanglai khan back-kick nen a lo woh-uah ve reuh thin a, tuna an sikul-ah hian kan buaipui ve deuh laih! Ka dinhmun nen, chapo thil-ah an ngai a, ke-a inchhir an haw riau si! Kan sawifel zui leh thei hram zel.
Transport Director-ah kum hnih(2) min dah a, ka kawp rem tha ve thei phian. Asst. Director fel deuh mai, Nur Hussein-an min thawhpui thiam em em a. Chennai-ah Tamil Nadu Road Transport Corporation pahnih an enkawl dante zir pahin, technician, mechanic leh welder te engemawzat kan zuk la thei, Prior notice zuk pe lawkin. Madras Neurology Institute-ah ka in check-up nghal a. AIIMS New Delhi aimahin an lo fair. Mi tin inang vek, a dawt te te line angin, Bill pekna thlengin Thingbuk te te kara Woodland Restaurant Open Air a nuam hle mai. Ei man a tlawm si!
Mihring an tlemin an thawl a, khawsak a awlsam bawk si a, Bureaucratic Administration a fel fai a, Crimes/Criminals an tlem bawk. Sorkar hnathawk tam ber Forest Deptt. leh Police dawt-ah zirtirtu leh Damdawi lam leh Transport lam mite an ni ber. Cellular Jail-in a rap em vangte ni tel tak maw? Mizoram anga hawihhawm leh tlawmngai chu an ni chuang lem lo tlat. Chief Judicial Magistrate hoin Asst. Public Prosecutor (APP) pahnih an awm, Public Prosecutor kan nei lo. Heti lai Judicial Administration chu heti zawng hi i ti leh mai ang.
Police Deptt. ka tihlenpui hmanhmawh, Nicobar group ram zawng zawng tan District thar, Nicobar HQ nei DC leh SP, IAS(RR) KS Mehra leh SP Vimla Mehra IPS(RR) kan nupa dah. Port Blair atangin bul tan phalsak an ni. Nicobari tam thei ang ber Police-ah dah. Armed Police chi hnih, Bush Police leh Armed Police pangngai kan lak belh ve ve a, kan thuam thar tha bawk. Police Lines Office leh Barracks leh Family Lines (Quarters) sak belh leh thuam that a hril tel vek. Mizoram UT hlima kan chetvelna (exercise) nuam ka tih thin tharthawh lehna chu. Police Boats (Powered) thuam that leh Wireless Communication uar thar – Technician leh Operator Train belha lak belhte nen. Civil Police leh CID/SIB tihchaka inzar zau tul thar zel mila kaihhruaina thar – All – India implication hrut ngai ang zela kal chu. Tunlaia Geo-politics an tih lo intan chho kha. Maritime Zone-Economic, National Water & International Waters ti ta reng reng, kan tuipui Sangha rawn man ru ta reng reng Thai Fishermen ven. A tam teh mai asin. VVIP lo zin(ve) chhen lo ven leh chiau-au fo ngai bawk karah chuan!!
Security lam chu: Defence-ah Fortress Commander, Navy Captain ho kha Rear Admiral Kohli-an a rawn ho ta. He upgrade ken tel chu nang leh keia hriat vek phak loh! Helicopter neih belh, Surveillance Aircraft, ATF tam tawk Darkar 12 thuak refuel ngai lo, German siam Donier Aircraft, mi 4/5 chuan(phurh) theihnaah te khan IGP ve ta meuh chu vawi 2/3 min thlawhpui ve. A tha teh mai asin! An Helicopter tê, bang hawng veka min thlawhpui erawh ‘ti a za’ duh viau mai. Kir thuai a nghahhlelhawm. An intithei ve deuh ka ti. “Coast Guard” Full Unit, an hotu Commander thutchilhin an lo awmzui ve ta bawk. Kan tangkaipui mah zawka kan thawkho tha.
Bombay High-a Off-Shore Oil Drilling hnungzui, Tuifinriat Vaukam hla lutuk loa Oil Exploration Andaman Sea-ah an rawn nei ve a. “Oil Rig lian turu” an rawn bun rup ta mai. Kei ka ni inti ho chu, an hotuten min entir. Keini chhung pawh zahder ve leh duat taka entir kan ni. Kan hmuh leh hriatte chu!!
Kan “In Tira meikai thung dawn……Kinga Sattu Sattawia…….a hmin nge a hel……. Inbuanah nge insual ah…… Keimah Sanghal hriama Pa” Ka leadership-a min tihahtu ber leh ka lungtiawitu-Rangat-a Police Firing, HSS zirlai mipa tleirawl pahnih kahhlum zet mai chu le! Republic Day-a Public Ground-a National Flag pawtpharhtu nih kan Police Inspector leh HSS Principal (Lal inchuh vanga) thlentir kha a luhai thlak takzet a ni! Zirlai Police kaphlumtu Inspector, Narayan Rao-a leh a hote kha mipuiin an huat lutuk thelh dai turin Calcutta High Court leh Administration remtihnain “Judicial Inquiry” Calcutta High Court hnuaiah kan nei ta tehreng a. Ka sawi tawh angin Tezpur (Assam)-a SP charge ka lak laiin, Mazbat PS-ah Inspector NN Hazarika hoin Tea Garden Labourer 2, hmeichhia ve ve an kaphlum a. Magisterial Inquiry-in kan tawp a “Awm rêng = Justified” niin tu man Service lama tuar loin kan chhuak tawh. Tunah Andaman-a Rangat Firing-a Zirlai 2 thihna Judicial Inquiry-ah Calcutta High Court Top Lawyer, Bhola Nath Sen, Bar at Law meuh, Fee sang elkhen Sorkar senso-a ruai theiin Administrator lamtang kan nei ringawt pawh kha nep lo tak a ni phawt. PS General Diary, Printed form, phek tin Printed Number lianpui nei, bu chhah tak mai, thilthleng minute by minute, Step by step, sequential entries, OC (SHO) sign hnan vek pawimawhzia leh kan Ukil leh Lehlam Ukil pawhin kan chin leh nasat ber leh zawhna tam ber leh chhanna kan sawi nual tawh kha ka sawi nawn leh e. Kan hneh leh ta zan mai. Kan Ukil, State Guest Liaison Inspector, Raghubir Singh tangkaizia leh a thianpa Inspector Rao-a tanpui nasat dan kha a entawntlaka a ngaihhlutawm. A pa ACF a ni a, Andaman pumpuiin a pate kohna “Gulu” a chuai thei lo. A u hi Sipai Colonel a ni bawk. UP-a awm thin an ni. “Rangat Firing an Justify leh ta. Tu Service mahin a tuar lo”. Ka luhai a tawpa ka lungawi hliah hliah. Ka leadership-ah ka pass niin ka hria. A duh tan Test ka ngam. Em em a?
Police Science Congress Port Blair-a nghah BPR&D hotuten an duha Delhi-ah vawihnih min ko a, mahse kan inbuatsaihna te ka kalsan a, Delhi Police-ah ka luhsan. An thleng ta tho, tha takin.
ML Kampani IFAS a rawn LG khan, Primitive Tribe Jarwa hote tlawh leh thilpek a khuahkhirh ta a, a finthlak hle. Thla bial emaw Thla mang lai-ah emaw chauh a tlawh theih ta. Nature, mihring leh thilnung tinrengin kan hriatna symbol – Ni leh Thla! Kan lo tlawh tawhnaah Hmingtea a tel ve a, thla pawh a la nual. Chhungkua an nei ve tih hriat theihin chaw hminsa kan pekte kan tawnzau pekte phelhin an dawng, lawng deck-ah an dahkhawma an rawn dawh leh mai. Balhla hminte pawh chutiangin. Kan thil pek dang an duh thin an tihte chu Perek lian killi nei (iron-nail kan tih) leh Coconut chang (ro) an ni. An ramri bul Huan Balhla an lo lak-khalh phah fo! Anni lahin an ramsa roh ber Sanghal an kahsak foa inhuat tawnna a siam. Sakhi erawh an roh lo, an ui hauh lo.
Sentinel thliarkar lian lo tê tê pahniha chengte erawh an kawlh lutuk, tlawhpawh lohin an awm.
“Onge” – chhungkaw 20 emaw lek chu Little Andaman Island chhak lamah Plantation te siamsakin In-phirah an dah thliah. Pakhat chu Assam-type Rangva in, pakhat insi renga sak chu an natural in, an duh ang chiaha sak, an luah kawp. Ration free an pe a per-head in, thla tinin Rs.75/- an dawng. Sumdawng misualte bumin an awm a, zu leh ruihhlo an ti nasa an ral chak. Thosi – Malaria do theihna an nei lo. Hmeichhia an tlem zual. Naute piang chu National News a tling, international ti pawh an awm. An khawchhungah hian oil lo chhuak a awm a, a hû a hâl alh theih. Rin loh takin Thuneituten an ngaihsak lo!
“Great Andamanese” – khawingam, British hun laia Police Constable pension tawh Port Blair-a Police Quarter-ah an dahzui, la dam leh a fanu, nu te takte kan zuk hmu ve. Heng hnam hi hla lotea Ngaw karah ralmuang takin tlemte an awmho bawk. Ngaihsak taka enkawl bawk an ni. Mak leh ta ber chu Jarawa hnam, lawnga rawn hleuh kaite lawng Deck-a hmun leh hmuna kan hmuh, saruak ngat vek kha an hrisel hmel, an vun a mâm hnum tha em em vek. Thosi seh khem emaw bawl emaw hmuh tur a awm lo! An hmeichhe pakhat hnute phei chu “Hai- favang rah” ang sawl mum tha tak a ni. Goa Anjuna Beach-a mino saruak vek tho nen chuan an dang khawp mai. Hmuhnawm hlei tak.
“Barren Island” – Active Volcano, meikhu chiai chiai bawh deuh reng, lang dum run i sawi ang. Khualzin tlawh phal dawn awmin vawiin 13/10 Aizawl Post khan an rawn sawi zauh. Lawngin, ka tel loin Hmingtea chuan hnai takah a lo hmu tawh, hnim ro rire tih loh engmah a to lo. Thilnung kelte an tih mai, sakhi te reuh te tlem an awm tih a ni.
Port Blair khawpui hualtu Tlang mawi tak tak pahnih sawi loin ka tawp tep, a theih loh tlat. A chhip thlenga Car kal theih, Mount Haughton sawi hmasa ila. Kawngsir mai hruizik pakhat chhungtlai kan kheh ziahna hian Port Blair khawkhing min hmuhtir theia, Airport Runway hnai takin Durbin nen a bul vel mualpawng fiah takin min hmuhtir thei.
“Lord Mayo, Viceroy” Lung in Tângte kut tuara a lo fam tawhna “Mount Hariette” hi a chhip zawl thlengin car a kal thei lo. A zawl zau deuh a, phaitual hnim veka khat, thingmawi lian lo chi thlan bik te an hualtir. Thing zingah Meihle kung zen te te, zawng awm tiat lek lek tualto a tam mai. Police Family Welfare nuho Picnic Pa hoin eitur kan han buatsaihsak a, an hlim ve hle mai. Sangha leh Arsa duhtawk kan siamsak. He tlangah hian Lord Mayo Memorial khawiah mah hmuh tur awm miah lo hi mak tak a ni!
Administration Lawng lian ber leh |ha ber “Tarmugli” – a hmarchhak Police Post hla ber, East Island-a Narcondum Post chhungkua-in kan zinchhuahna hmasa bera kan tlawh hi ka “At so zia” sawi nan hman thain ka hria…. Wiser after the event. Kan nau Zampuii Huha LTC-a lo zin a tel ve. Captain leh a hoten Thuneitu Lal an zinpui dan pangngaiin eitur tha tinreng an paia buai ve a ngai lo. A hla hle a, Tuifawn a nasa lua lo. Post hi Ngaw pik khamkara awm a ni a. Lithuk dumkul-a lawngleng row-boata inhruaikai ngai a ni. Tun hmain Rifle .303 an lo thlauh pil hlen daih tawh tihte min lo hrilh. An man chawp sangha tharlam min hmehpui. Visitor Book-ah thutawi ka ziaka him takin Tarmugli-ah min dahlut a, kan kalsan. Lawnga zin (sea-sickness) kan rui vek, kan tupa Dika chauh a rui ve lo. Artui full-boiled a ei a ei thei – Bowl lianah an chhawp ruia an lum kual an lum kual bawk si. Tui a lo “Rough” hret tawha White Horse an tih mai a lang sup sup. Him takin zan dar 9 velah Mayabander IB-ah kan lut thei a, a lawmawm hle. Hei hi Sub-division HQ. SDO leh SDPO te thutchilh a ni a. Middle Andaman leh North Andaman an awp. Karen khua awm vein chhungkaw 30 vel an awm. Tichuan dam takin Port Blair kan thleng leh ta. Lawnga zin kan sim chuang lo. Policeman’s Story ai mahin Tourist Guide ziak a ang zo ta.
Lawnglian, Italian Cruise Ship, “Achille Lauro” lo chawl kha sawi ve a tha ang. Tunlaiin Mizo Nula ten, ram pawna an hnathawh chak ber pakhat a ni – chutiang Cruise Ship chu. Thlawhtheihna lian aiin an cheimawi nuam nasa. A chhip sang bera Swimming Pool awm daih mai, hualvela-swim-suit-a an inpho harhzuina Reclining chair leh a dang tam tak, a hnuaia Cinema Hall zaupui, Dancing Hall – Ball Room chutiang vel leh ei leh Inna leh Rest Room te, awmna Cabin deluxe nuam lutuk te kha aw! Keini tan en kha tawk! Tawk teh se, a sei ta lua! A la kim teuh si lo!

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More