By R.Lalfakawma Seling
-- Advertisement --
Kohhranho ten kan hla sak thin ka duh deuh mai pakhat chu Pastor C.Saikhuma hla “Aw Lalpa lawmthu kan hrilh che” tih hi a ni a. Ka duh chhan tak pawh Châng 3-na, “Kal sualna laka min vêngtu kohhranho min siamsak a” tih hi a ni. Sakhaw dang zuitute hi an kal sual ve chiam thin em ka hre lo va. Keini Kristiante chu kan hlim rual rualin kan kal sual leh mai thin a nih hi. Eng rau rauvin emaw min pawl thin a, chung zawng zawngah chuan kohhran belh tlat hi a lo him ber mai a.
Kohhran chhungah chuan mi tê leh mi lian, mi fing leh mi â deuh, mi hausa leh rethei…mi chi hrang hrang kan fuan khawm a. Kan duh zawng leh tha tih zawngte inang lo mah se kan tum van Kanân kaina leilawn pawimawh tak ‘inkhâwm’ kan ngaina thin. Biak in chu kohhranho kan inpawl hlimna hmun, khawvel thil ata kan hahdamna, ringtuten thlarau lam pûr kan chawkna hmun pawimawh tak a ni. Amaherawhchu, kohhran ngei chu kan hahchawlhna leh kan himna a ni em tih ngaihtuah tham a ni ta.
Mi thenkhat khawsak phunga harsa deuh zawkte chuan chuan mi hausa leh rethei kar hla ta lutuk leh kan nunphung te, kan incheina te a inrual loh êm avângin inkhawm ngei ngei pawh hrehawm an ti thin a ni awm a, tih loh tur a ni. Khawvelah hian mi hausa leh rethei kar hi engti kawng mahin a zim thei lo va, neih zât inang lo na na na chu khawsak phung leh incheina pawh a danglam tur a ni. Kan inchen loh êm avângin Biak in hran neih ngawt thu a awm lo va, nei ta ila a Pathian thu lo lehzual ang chu. A rethei deuh pawhin mi dang neih it lova inkhawm a, a nei deuh pawhin mi dang deuna tel lova inkhawm mai hi kan tih tur a ni.
Ram leh hnam kan vei a, siam that ngai siam that kan duh a. Kan ram hruaitute, party hruaitute kan duhkhawp lo va; ram leh hnam siam thatna a nih dawn chuan kohhran leh a puipate thlengin inrawlh se, hma la se kan ti thin. Mi dik leh rin tlak nia kan ngaih te, kohhran lama kan mi duh tak ten kan duhthusam anga politics an han luh chilh ve chuan kohhran meuh pawh NGO hmuh takin kan hmu leh lawi si a.
Markus Natten-a hla phuah ‘Childhood’-ah chuan naupang kan nih laia kan rin leh pawm tlatte pawh mahnia ngaihdan hran kan neih ve theih chinah chuan a lo danglam thei viau tih kan hmu. Vanram leh hremhmun tihte pawh hi naupan laia sundes sikul zirtirtu ten min zirtir lai kha chuan kan pawm thlap a; mi sual hremhmunah, mi fel vanramah tih kha kan chiang êm êm mai a ni. Mahse, mihring puitling zia, mahnia ngaihdan hran a lo pian chinah chuan vanram leh hremhmunte pawh a awm tak tak dawn em ni kan ti ta rum rum mai a. Sakhaw hrang hrang zingah thih hnu khawvel rin dan hi a tam a, thenkhat chuan tute nge ring fuh ber ang te kan ti ta mai mai a nih hi.
Puitling nih hnu chuan Kohhran chungchanga kan ngaihdante hi naupan lai rilru nen chuan a inpersan ta hle mai. Naupan lai chuan kohhran chu Pathian pâwl, engkima Pathian duh dan diak diaka kal, kohhran puipate thu lah Pathian thu riakah kan ngai a, kohhran rorel kha Thlarau aw-ah kan ngai thin. Mahse, puitling han nih ve takah chuan kohhran puipate kha keini anga mihring pangngai ve bawk, tisa thil ngaihtuaha phe phe thin ve tho an lo ni tih kan hre ta a; an thu leh hla pawh kan sahuai thing vawn tlut duh ta bik lo. Party-a inhmang, kan party awn loh lama mite an nih phei chuan an Pathian thu sawi ngei ngei pawh kan ngaihthlaksak tha peih ta lo chu a nih hi.
Thil buaithlak tak pakhat chu pulpit tlânga Pathian thusawi thiam vak lo ten tute emaw nêk zawnga thu sawi ve talh tum a, an insawi fihlim leh zo tak tak thin lo hi a ni. Thusawi thiam tak ten politics leh Pathian thu an chawhpawlh chuan a ngaihnawmin tute emaw dik lohna pawh hmuh fiah a awl khawp mai. Mahse, a thiam tha ve ta lo chuan tute emaw nek tumna kha an tilian lutuk a, a Pathian thu lamin an khuh mawi zo leh thin si lo va; ngaithlatute rilru a inthen phawk a, kohhranho rilru a luang za thei ta lo thin a ni. Chutih rualin a chawmpawlh thiam takte thusawi pawh ni se, kohhran mi thenkhat hi party-ah kan lo insawhnghet thin si a, ngaihthlak nuam a ni chuang lo va, kohhranho rilru a phuar khawm chuang lo.
thenawmpa, kohhran Upa ngei maiin khawtlang leh ram veiin party politics an han luh chilh a; theihtawpin, thahnemngai leh tha leh dik nia an ngaih hmangin theihtawp an chhuah a, an fakawm. An thahnemngaihna au aw a len zawh poh leh party lehlama mite tan chuan Biak ina an thusawi leh thiltihte ngaihthlak leh hmuh a har ting mai a ni.
Mahni inhmangaih anga vêngte hmangaih tur thu ring taka tlangaupui tur khan mahni pawl hamthat nan, an tlin theih nan theihtawpa beih a ngai a. Hmangaihna thu sawi tur khan mi dangte tlin lohna thu, an that tawk lohna leh an tihsual zawng zawng bakah an la tihsual tura an rin thu nen lam an sawi a. Dik tak chuan politics lipuiah chuan mahni dinhmun sawi mawi thiam apiang, fak leh sawi tlawr thiam apiangte dinhmun a tha a ni zel mai si. “Nang ….nang…” tih chu sawi loh “Keini tling ila, anni tla se…” tih bak thu dang a awm meuh lo. Inthlan dawn hnaihah leh a zawh hlimah phei chuan pulpit tlângah ding leh mah se party lama an sangawizawnpuite tan lo chuan an thusawi ngaihthlak that a har tawh thin.
‘Politician ten Pathian thu an aupui a, sakhaw puithiam ten politics an sawi’ tih te hi a dik tam ta khawp mai. Pathian thute lah mahni hamthatna zawnah duh duh danin kan kai her a; tam tak chuan fiamthu rawngkai thlenga kawih her pawh kan tîm ta chuang lo! Kristian kan nih avângin kan tehna zawng zawng hi ‘a kristian emt’ tih a ni a; mahse mahni lam chet dan erawh ‘a kristian hle mai’ kan ti thei bik chuang lo. Intih-rinawm nan eng emaw hi kâwrah hman kan tum a; choâk ârawn chang tawn an sawi ang maiin inhmeh lo chung pawha mi kuhmuma pâr dan phet kan zawng a ni si.
Kohhran ngei ngei pawh kan che a fuh bik chuang lo. Kan politician-te kan duhna lam hawia chaih kal kan tum a; sawrkhâr ngei ngei pawh kohhranin khalh kan tum leh mai thin. Inkhawmpui lian eng eng emaw kan buatsaih a. Eng kimah, a bul atangin, a motor kawng atanga bungraw senghawi thlengin sawrkhâr kan pûr a. Anni lah an lo bengvâr narawh; pandal sakna tur te, a thlengtute mamawh awm thei zawng zawng nen lam an tuam hlawm a. Chutih hunah chuan sawiseltu leh sawisela kha kan inmawngzawm ta tihna a ni a; kan duh anga an chet lohvin kan êu leh tho va!
Khaw tam takah sawrkhâr ram ni thin, kohhranin nghet taka a luah hawh tak eng emaw zat awmte hi sawi nuam a ni lo. Kohhranin ram hawh a dil chungchangah Minister pakhatin a hnial deuh avângin sakhaw puithiam pakhat pawh a inluling vak a ni awm e, eng nge nia a inhriat ni dawn ni. Sawrkhâr chu mipui ta a ni a, mipui lah kohhran mi kan inti si a, kan inhmeh tawk vei viau kan ti mai dawn em ni.
Hetiang thil zawng zawng avâng nge mipui lahin tunhma angin kohhran kan zah zo tawk tawh lo va, kohhran kalphung dik tawk lo ni awma kan ngaih pawh kan sawi ta phiar phiar mai zel a. Kohhran zahawmna tibawrhbangtu hi tute nge ni ta ang? Mi sual nia kan ngaih Drug addict-te, zu ngawlvei leh rukru kan tihte ni lovin kohhran puipate hi an ni zawk lawm ni? Kohhran meuh pawh NGO-te nen angkhatin kan en chho tan ta chu a nih ber hi.