Manipur : Hnam leh Hnam anga inbeihna nasa tak thleng chu?

May 3-a Manipur-a hnam anga intihbuaina thleng avanga mi 60 chuangin nunna chan a, mi 231-in hliam tuar leh chenna in, a tam ber chu Kuki group te in 1,700 vel tihchhiatna a nihna chhan tam tak a awm a.
Chung zinga tun hnaivai leh langsar tak chu Manipur High Court in March 27 a thutlukna a siama kum sawm tam an lo ngiat tawh Meitei mite hnenah an ‘pi leh pute atanga an ram, tradition, culture leh language’ humhim nana Scheduled Tribe status pek tura a tih duh lova ‘Tribal Solidarity March’ huaihawt chu a ni.
New Delhi chuan Central forces sang rual tehmeuh chu tharumthawhna tudai turin a tirlut a. Khata tang khan Manipur-ah hnam leh hnam inkarah bouak sosang tak a la awm zui ta reng a ni.
Manipur hi northeastern state pariat zinga tel niin sq.km 22,327-a zau niin cultural, literary leh administrative history hausa tak a nei a. Manipur ramri hi British hun lai map siam 1850 chho bawr vel ang chuan khawchhak lamah Ningthee or Chindwin river piah lam Kabaw or Kubo Valley Myanmar thlengin a huam a ni. Tuna Manipur ni mek chu valley pahnih, a ram pumpui chhuta 10% vel leh, a bak zawng 90% chu tlangram anga chhiar theih a ni.
Manipur population 60% vel non-tribal Meitei ni deuh vek te chu Imphal Valley 1,864.44 sq.km huam chhungah an cheng a, he mi huam chhungah hian district panga a awm a, State hmunpui a ni bawk.
A bak mipui 40% vel te chu phaizawl chhehvel tlangramah district 10 a inthendarhin leh Jiribam valley 232 sq.km velah Assam-a Cachar nena ramri hnaihah an cheng thung a.
Jiribam hi Manipur luhka pawimawh niin major National Highway leh railway State capital Imphal nena thlunzawmtu luhka a ni. Highway dang hmar lamah Nagaland atangin Manipur a luh theih bawk a.
Kawngpuite hi danchah fo niin hei vang hian fuel, food leh medicine lamah Imphal Valley chuan an tawrh phah thin a. Meitei te chu Manipur a community lian ber niin State population 2011 census anga 2.85 million atanga 53% lai hauh an ni a.
Meetei emaw Manipuri tia hriat lar community te hi northeastern state dang bakah Bangladesh, Myanmar ah te thahnem tak an awm bawk a. An tawng hman chu Meiteilon tih niin Eight Schdeule a dah luh tawng 22 zinga tel a ni a. Ancient script an neih Meitei Mayek chu kum zabi paruk lai vel atanga an neih tawh kha nia sawi niin kum zabi 18 atang khan King Pamheiba chuan Vaihsnav form of Hinduism chu Manipur kingdom official language-a a puan hnuah hman lar niin tunah erawh Meitei Mayek hi kaihthawha tharthawh nasat tumna a nasa thung.
Meitei zingah 83% vel hi Hinduism zuitu an ni a, a bakah Meitei Pangals or Manipuri Muslims (8.4%) vel leh Kristian (1% chunglam hret) an awm bawk a. A dang zawngte chuan Sanamahi, indigenous faith Cheitharol Kumbaba, royal chronicle of Kangleipak (Manipur hminghlui) a 33-154 CE a tarlan hmasak ber chu an vuan thung.
Manipuri dance an tih mai India classical dance pakhat pawh hi Sanamahi deities te tihlawm nana festival huaihawt thin Lai Haraoba nen inkungkaih a ni a. Hei bakah hian royal patronage chuan Thang-ta tih mai Manipur martial art ngunhnam leh fei nena inbeihna kalpui thin bawkin chu chu a hnuah Sagoj Kangjei tih a ni a, tunlaia polo kan tih intanna hi a ni ta thung.

-- Advertisement --

Hun then li leh hnam pasarih
Meitei history hi tunhma atanga tunlai thlengin hunbi pali ah then theih a ni a, chungte chu Puyas or text Cheitharol Kumbaba, Ninghthou Kangbalon, Ningthourol Lambuba, Poireiton Khunthokpa leh Panthoibi Khongkul tihahte ziahlan a ni a.
He chronicle ang hi chuan Meitei te chu Sali or clans pasarih – Mangang, Luwang, Khuman, Angom, Moirang Kha, Ngangba, leh Sarang Leishangthem ah te then an ni. Meitei kingdom chu Kangleipak tih a ni a, Pakhangba (1445-1405 BCE) atanga intan nia ngaih niin a intanna hi tun China ramah niin mahse Koubru hills, Imphal hmarthlang lam 35 m vel chu a bultanna anga ngaih a ni.
Pakhangba chuan Mangang clan hnuaiah Ningthouja dynasty a din a, kum 1949 a Manipur leh Indian Union inzawm hma thleng khan thuneihna sang tak a nei. Pakhangba chu Hindu leh pre-Hindu Meitei mi te deity nihna chhawm nghal ni bawkin dragon ang tak rul a kaa a mei dah anga symbol nei a ni bawk. He symbol hi Meitei te awmnaah chuan a awm vek tih theih a ni a. Kum zabi 15 lai vel khan Hinduism chuan Meitei kingdom a luhchilh a, Vasihnav monks te leh zuitute Bengal sultan hlaua tlanchhia te chuan Manipur lutin hun rei lo te hnuah indigenous deity Panthoibi te ang chu Hindu-ah sengluh a ni ta zui.
Hinduism hmangin Manipur-ah hian caste pawh inkuah theuhin Meitei community te chu caste thum – Bamons or Brahmins, Kshatriyas leh Scheduled Castes angin then a ni. Bamons te hi India hmun dang atanga Manipur luta tualchhung mite kawppuia neia inbengbel te niin festival leh sakhaw thil tihpuia eitur siama serh leh sang tia puithiam te an ni ber a. Kshatriyas te hian an surname-ah Singh an hmang a, mahse Rks- Rajkumars leh Rajkumaris te lal thisen kaite nena ngaih pawlh chi an ni lo thung a. A pathumna te chu Lois leh Chakpas te niin Hindu leh Sanamahi an ni thei ve ve bawk.
Sanmahi zuitute hi SC an ni lo va, Manipur-a SC pouplation a 3.8% vel hi Hinduism zuitu an ni thung. Bamons leh Kshatiryas te hian ST status an duh lo va, chutiang bawkin SC nihna nei mek te chuan kum 2012 a Scheduled Tribe Demand Committee of Manipur-ah khan Meiteis leh tribe hnam dang ST status pek an nih chuan inelnaah an phak loh hlauin an duh lo bawk a ni.
ST status
Committee chuan pawn lam mi a bik takin Kuki-Chin mi leh sate Myanmar atanga dan kalha Manipur-a inbengbelte lakah Meitei community chu derthawngin a awm an ti. ST mite chu Imphal valley-ah in hmun leh ram lei phalsak an nih laiin Meitei te chu tlangramah in hmun leh ram lei phalsak an nih ve loh bawk si avangin Meitei te chu an tlem zel an ti a. Hei hi a hnuah Meetei (meitei) tribe Union te chuan kalpui zelin Manipur High Court-ah an thlen ta a ni. Petitioners te chuan Meiteis te chu kum 1949-a Union of India leh Manipur insuihzawm hma khan tribe anga chhiar an ni an ti a, mahse, hei hi tam tak chuan an hnawlsak thung. Tribal Affairs Ministry chuan May 2013 a socio-economic survey thar ber leh ethnographic report hmangin Manipur sorkar chu rawtna fel tak siam tura a tih chu behchhanin court chuan State sorkar chu Meitei community te chu Centre-ah ST list-ah telh tura ngen turin a ti ta a ni.
Court thutlukna hi duh lovin Manipur state-a tribal pawl hrang hrang 33 inlungrualte All Tribal Students’ Union of Manipur (ATSUM) te chuan ‘Tribal Solidarity March’ an huaihawt ta a ni. ATSUM te chuan meitei te chuan demographic leh political advantage (Imphal leh Jiribam valley atangin Assembly member 60 awmnaah seat 40 lai a awm a, tlangram chuan seat 20 chauh a nei an ti a. Hei mai bakah hian Meitei te chuan SC, OBC or Economically Weaker Section status-a hlawkna awm an nei reng tawh sa an ti bawk a. Union te chuan an thil ngiat chu valley-a cheng Meitei tena tlangrama ram neih duha tlangram mite nawrchhuah an tumna a ni an ti ve thung a. Chu chuan tharumthawhna a hring ta a ni.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More