By: PC Thang Zikpuia
Kan thupui hi ‘Mizo tawng ziah dan hian kàl phung fel tak a nei thei’ tih a ni a, hemi sawi fiah tur hi chuan grammar atanga technical deuh hleka sawi chipchiar te pawh a ngâi a; amaherawhchu, chu lam zâwnga luh chilh vak chu kan tum rih lo ang a, hriat fiah awlsam tur zâwngin, mâwlmang te tea sawi kan tum dâwn a ni.
Mizo tawng ziah dan a la mumal thei lo:
Mizo-te’n kum 1894-a ‘A ÂW B’ kan neih atanga ‘ziah leh chhìar’ kan thiam ve tâk achinah khân kum za leh sawm hnih lâi a lo chuang ve ta reng mai a; chuti chung chuan Mizo tawng ziah dan hian vawiin thleng hian mu leh mal a la nei hlei thei lo a. Chuvàngin, Mizoram sawrkâr chuan Mizo tawng ziah dan chungchânga hmâ latu tur ‘Mizo Language Committee’ (MLC) chu kum 2006, November ni 15 khân a din ta a. MLC chuan ‘Mizo tawng Ziah Dan’ tih bu chu rawn ti chhuak ve bawk mah sela, grammar an behchhan loh avàngin ziah dan kàl phung dik leh mumal zui tur an rawn chhawp chhuak thei ta bik lo a.
Entir nân–common noun leh nounal adjective (noun adjunct) inkawp, grammar-a form inang reng pawh a then a inzawm lova ‘varak túi’ tia ziah tur an tih lâiin, a then erawh ‘artúi’ tia ziah zawm tur an ti a; chutiang bawkin a then a inzawm lova ‘lâwi hnute’ tia ziah tur an tih lâiin, a then erawh ‘bawnghnute’ tia ziah zawm tur an ti leh bawk a. Grammar-a form inang rengah pawh ziah dan kàl phung fel tak (uniformity) a awm thei ta lo a ni.
Engtin nge ziah dan a mumal theih ang?
Mizo tawng ziah dan a mumal theihna tur chuan ziah dan kàl phung inang tlâng (uniformity) a awm a ngâi a. Chutiang tur chuan Mizo tawngin amâ zia râng mila ziah dan kàl phung dik a neih ve hi grammar atanga kan bih chian a pawimawh a. tawng thenkhata ‘exceptional case’ an tih ang hi Mizo tawngah pawh hian tlêm azâwng chu awm ve bawk mah sela, chûng ‘exceptional case’ anga ngaih theih tur tlêm te tih loh chu Mizo tawngah hian grammar-a form inangte hi ziah dan kàl phung mumal tak neiin, inang tlângin a ziah theih vek a. Chutianga grammar-a form inangte kàl phung inang tlânga kan ziah chuan Mizo tawng ziah danah hian ‘ziah dan kal phung fel tak’ (uniformity) a awm thei dâwn a ni.
Inang tlânga ziah dan tur:
Grammar-a nih phung leh zia rang (form) inang chu ziah dan kal phung inang tlanga ziah tur a ni a. Chutianga grammar-a form inangte ziah dan inang tlanga kan ziah chuan Mizo tawng ziah dan hi a mumal nghal thlap thei dawn a. Chu chu technical deuh hleka grammar atanga sawi fiah chipchiar ngai ni mah sela, a talâwi thei tur zâwngin leh hriat thiam a awlsam zâwk nân, mâwlmang tein point khat chauh hi kan târ lang rih dâwn a ni.
Noun leh nounal adjective (noun adjunct) inkawp:
Mizo tawngah chuan noun thu mal pahnih inkawpah, noun thu mal kan lam rik hmasak zâwk khan a kawppui noun thu mal vêk kha a sawi fiah chuan, a kawppui noun thu mal vêk sawi fiahtu zâwk chu noun ni chunga adjective ni kawp a nih avangin ‘nounal adjective’ (noun adjunct) tih a ni thin a. Chutianga noun leh nounal adjective inkawp chu grammar-ah nihna hran ve ve nei thu mal pahnih inkawp an nih avangin ziah zawm loh tur a ni a, ‘spaced (open) compound noun’ a ni thin a ni.
Entir nân–‘ar túi, varak túi, sava túi, rûl túi…adt.’ tihah hian ‘túi’ hi common noun thu mal a ni a, hei hi eng túi nge tih kha noun thu mal vêk, adjective atâna kan hman nounal adjective ‘âr, varak, sava, rûl’ tihte hian an rawn sawi fiah diat diat a. Tichuan, ‘ar túi, varak túi, sava túi, rûl túi…adt.’ tihho hi grammar-ah form inang vek niin, noun leh nounal adjective inkawp ‘spaced compound noun’ an ni ta vek a, ziah dan kàl phung inanga ziah tur hi a ni ta a ni.
Heng grammar-a form inangte hi a then a inzawm lova ‘varak túi’ tia kan ziah lâia, a then ‘artúi’ tia kan zawm daih chuan ziah dan mumal a awm thei dâwn loh tihna a ni ta nghal thin a; chuvangin, noun leh nounal adjective inkawp, grammar-a form inangte hi ziah dan inang tlânga kan ziah hian Mizo tawngah ziah dan kal phung mumal tak (uniformity) a awm thei dâwn a ni.
Heng kan tàr lan bâkah hian thu mal pakhat âia tam inkawp, grammar-a form inang, ziah zawm loh chi tàr lan tur eng emaw zât a la awm a; amaherawhchu, a thui lutuk loh nân tuna kan tàr lan chin hi duh tâwk mai ila. Tuna kan tàr lan point khat atang chauh pawh hian ‘Mizo tawng ziah dan hian kal phung fel tak a nei thei’ a ni tih chu a lang fiah phâk thovin a rinawm a. Grammar-a form inang na ná nâ chu ziah dan kàl phung inanga ziah tur niin, chutianga ziah dan inanga kan ziah chuan Mizo tawng ziah danah hian ziah dan kàl phung fel tak a awm thei dâwn a ni.
Hetiang taka grammar atanga Mizo tawng ziah dana ziah dan kàl phung mumal tak a awm fel ve êm êm lâi hian, vawiin thlenga Mizo tawng ziah dan a la mumal theih si lohna chhan hi chu, Mizo tawngin amâ kàl phung mila ziah dan dik a neih ve hi grammar atanga kan la bih chian tâwk loh vang a ni a. Grammar atanga Mizo tawng ziah dan kàl phung dik bih chian âiin Sâp tawng thu mal entawna Mizo tawng ziah ve kan tum avàngin Mizo tawng ziah dan hi a mumal thei lo niin a lang. Sâp tawng thu mal anpui kha Mizo tawngah pawh thu mal ni ve tura ngâiin kan ziah zawm ve tawp tawp thin a; nimahsela, chûng kan ziah zawm ve rikngawtte chu Sâp tawngah thu mal ni mah sela, Mizo tawngah chuan noun phrase emaw, spaced compound noun emaw te a nih si avàngin, Sâp tawng mila thu mal anga ziah zawm ve vek chu dikin kan hre leh chiah si lo a; Grammar-a form inang theuh theuh si kha, a then kan ziah zawm lâiin a then kan ziah zawm lawi si lo a, chutianga ziah dan inang lo nuaiha kan ziah thin avàng chuan Mizo tawng ziah dan a mumal loh phah ta thin a ni.
Chu bakah chuan garmmar âia mahni pawm duh dan leh mahni ngaih dan kan dah lal zâwk thin avàngin Mizo tawng ziah dan hi a mumal thei lo niin a lang bawk. Grammatical fact nen meuha mi’n ziah dan tur dik an tàr lan tawhah pawh, grammar âia mahni ngaih dan dah lal zawktute’n grammar kan hnawl luih tlat thin avàngin mi tam takin ziah dan dik an hmuh fiah theih loh phah a, Mizo tawng ziah dan a mumal theih loh phah thin bawk a ni.
Chu lo lehah chuan grammar âia mi ziah dana kan innghah thin avàngin Mizo tawng ziah dan hi a mumal thei lo leh bawk a. Mizo tawng lama mi hming langsar emaw, thu ziak mi emaw, chûng kan mi ngaih san deuhte ziah dan chu dik turah ngâiin kan entawn a; nimahsela, chûng kan mi ngaih sante’na ziah zawm leh ziah zawm loh chungchânga an ziah dan chu a lo inang tlâng kher si lo a. Chu avàng te chuan grammar-a form inang rau rau pawh mi hrang hrangina kan ziah dan a lo inang thei ta lo a, Mizo tawng ziah dan a mumal thei ta lo bawk a ni.
Mizo tawng ziah dan a mumal theihna tur chuan grammar dan (rules) hi kan ngaih pawimawh ber a tûl a; kan tàr lan tâk ang khân grammar dan kan zawm a nih phawt chuan Mizo tawng ziah dan hi a mumal êm êm thei a. Thu mal inkawp, grammar-a form inangte chu grammar dika a inang tlanga kan ziah chuan Mizo tawng ziah danah hian ‘uniformity’ a awm thei reng a, ziah dan kal phung fel tak a awm thei a ni tih hi kan bih chian a tûl tawh tak zet a ni