R.Lalfakawma Seling
-- Advertisement --
Kan hnam chanchin chhui kir hian khawvêl hnam hrang hrang zingah hnam ropui leh lian, chak leh thil tithei berte zinga mi kan ni lo tih chu a chiang a. Chutih rualin hnam ropui leh chak zâwk, kawlhsen tak leh an chhehvela hnam dangte vai kiang lawp lawp thei khawpa chakte pawhin ral ni leh tlûk chhiat ni an nei tih khawvêl history kan chhui chuan kan hmu. Pathianin Zofate leilunga min hûn dan ngaihtuah hian hnam dang kan tluk loh viauna emaw, han awh ngawih ngawihna tur emaw a awmin ka hre lo. Kan chanchin hmasa lam atang tawhin kan chhehvela hnam chak zâwk leh huaisen zâwkte avângin phaizawl ram tha, buh leh bal that duhna hmunah te inkhuar hlen thei lo mah ila, min siamtu Pathian chuan hnam dang chim ral lohva kan awmna tur kawng vawiin thlengin min la ruahmansak zel a. Hnam ropui leh chak zawk ten min karchehin min thuhnuai thin tawh mah sevawiin thlenga kan la ral lo leh insuih khawm thei tura kan la awm hi kan hnam tan thil ropui tak a ni.
Pathian hnam thlan Israel fate chu a thlangtu thu an awih loh avângin hnam dang kutah hun rei tak an awm thin a; Babylon-ho kutah phei chuan Kum 70 chuang zet an awm a ni. An hnam ropuina leh hausakna zawng zawng chawpin hnam dang kutah awm thin mah se, an sualte an sim a, Pathian lam an hawi leh chuan hruai khawmin an awm leh thin. An hnam tih dan leh kalphungte chu an vawng tlat a ni chêk ang,an ral ngai lo.
Keini Mizote pawh hi khawchhak lama kan awm lai ata tawh hun harsa leh khirh tak takte a hnam ang pawhin kan lo pal tlang tawh thin a. Khampat leh a chhak lamah te, tiau lui kan kân hnuah te pawh hnam chak zawkte nen kan lo innghirngho viau tawh thin. Hetiang kara an khawsak lai pawhin ‘dam leh tlâng khatah, thih leh ruam khatah’ tia hruihrual anga an lo inphuar fîp tlat avângin vawiin thlenga Mizoram leilung luahtu tur Mizote kan la awm theih phah a nih hi.
Hnam ropui leh chak ber ni lo mah ila, englai mahin hnam dang zêm kan zen ngai lo va. Kan hausa emaw, rethei emaw pawh nise mahni intodelhin kan mamawh ang tawk chu kan tharin kan lo siam ve mai thin. Mahse, vanduaithlak tak maia Kum 1890 atanga hnam dangin min awp takah khan kan ze pui leh thate pawh a ral ve tial tial a. Hnam angin he ramah hian la awm khawm mah ila, India sawrkhâr laipuiah sâ kan phun tak miau avângin intodelh kawngah kan ke a bai ta tlat a; zêp lohah chuan kum khat chhunga kan thla thum ei vel bak kan thawk chhuak lo va; India drip khaiin, an hnena pûr chawin kan la nung ve hram hram a nih ber tak hi.
Kan aia hnam chak zâwk leh huaisen zâwk, upa zâwkte kiangah awm thin mah ila, hnam dawihzep kan ni tihna erawh a ni hauh lo. |hian chhan thih ngam, khawtlâng dâingul, nunau leh hmeithai pachhiate tana belh tlak nih kha an thupui a ni a. Ei leh bâr dap kawngah nise thenawmte zêm zen kha pâ tan mualphona leh thil zahthlak tâwp a ni a; an pang a dama an theih phawt chuan an thawk hriam hriam mai a ni. Thawh reng na na na chuan nghei thu awm suh le; tampui mitthi a thlen meuh pawhin vânduai tâwk awm thin mah sela, tun hun thleng thei tur kan la awm zel a nih hi.
Hnam dang thuhnuai leh rorelsakakan awm chin pawh Kum 135 zet a ni ve ta a; hnam anga kan la ral lo hi Pathian malsawmna leh zahngaihna a ni. Kan nuna kan chhuan ber tlawmngaihna te, û zâwkte zahna pawh a kiâm ta viauin kan hmu a, a mawh lo ve; kan bo rei ve êm tawh tak a ni. Hnam dang chawmhlawma awm leh entawn tlat chung chuan hnam rilru leh nihna kawngah dai sual chin neih loh theih a ni lo va; heti chung chunga kan la tih hram hramna hi kan thisena Mizo thisen a luan vâng chauh a ni.
Kan khawsak phung te, kan ei bar zawn dan te, kan ni tin nunte a danglam nasat tak êm avâng hian aia ûte han zah viauna tur kawng a ping ru ta riau mai a. Hnam thang mêk kan nihna leh khawvêl eizawnna kawnga kan intlansiak nasat tak êm avângin mahni chan chauh kan bih a; thenawmte harsatna leh buaina ngaihtuahpui hman lo lêkin kan tul ta a nih ber hi. Mahni tana chakâi khawrh kan nihna zawna thahnem kan ngaih luatah tlawmngai hman lo khawpin thenkhat chu kan buai ta; thlan lai hman lo khawpa tlangvâl tûl, khawhar in kal hman lova hnaa kal ngai nula tlangvâl an pung tial tial a. Nu leh pate pawhin ‘vûi hun’ bak kan ngaipawimawh thei ta lo.Hetianga mahni hna kan thawhna kawnga buai hi ei bâr zawnna leh intodelh tur chuan thil pawimawh tak a ni lawi si!
Chutih mek rualin eizawnna kawngah te, khawvêl thiam finna kan zawnna kawngahte chuan kan la induhkhawp lo hle a. Ram changkang zawk kan thlir a, ‘lêng dang mite chu lallai pâr tlanin’ kan hmu a. An thiamna leh finna ang te, an nih ang nih tum tein kan tui a hâl a; ram tha lehzual um turin kan inzirtir a, a sawi thiam apiang ram hmangaihtu anga ngaihnate pawh kan nei ta hial mai. Kan ram hruaitute pawhin central service lama kan pachhiatzia hriain ‘an ti lutuk lo maw…’ tih khawpin tan an la a. Kan ram leilung hausakna dap chhuah leh a chhungah eng nge kan tih theih tih lam aiin state pâwn, ram pâwna thawh kan inzirtir uar zel a. Kan ram hnualsuata ram dang kan tih fo hian kan neih chhun Mizoram hi min sittir ang tih pawh a hlauhawm dâwn dâwn ta mai a nih hi. Kan thil ngaihhlut leh khawsak dan en hian tlawmngaihna leh u zâwk zahnate hi kan la nei lian zawk ngawt lo maw?
Hawh u, kan ram hi i ngaihtuah chiang ang u. Sik leh sa thu nise a aia nuam a awm bîk dawn em ni? Thlasik nise tawrhhlelhawm khawpin a vîn lo va; nipui hun pawh lo thleng se fan-in min la chhêm dai thei vek. Ruahtui nise kan mamawh tâwk, thlai tinrengin an thatpui tâwk tur chiah kan dawn ang hi khawi ramin nge dawng ve awm? A leilung nise engkimin an ngeih a, hmawlhte pawh vit phun ila a tiak mai ang tih tur khawp!Thing leh mau lah nise kan vât rêm thei lo emaw tih turin kum tin an tuai thar a. A boruak nise Delhi vela hralh chakawm khawpa thianghlim a nih si hi. Heti a ni chung chunga kan intodelh thei lo te; “Mi ramah chuan…” kan la ti fote hi chu eng emaw laiah hian dik lo lian tak a awm a ni. Thlaler vaivut hmuna chêngte mah an intodelh thei a, keini chhawrpial rama chengte kan heti reng mai hi a dik lo.
English hla phuahtu ropui pakhat Rupert Brook-a’n a ram a chapopuina rilru ang khakan neih a tul ta hle mai. Kan taksa- Mizo thisena nung, Zo boruak thiangin a châwm len, Zo siktui thiangin a bual fai thin atang hian hnam dang rilru leh ngaihtuahnaphakar ang chi te a piang thei dawn em ni? Chawngbawla, Taitesena, Khuangchera, sawi hmaih hauh lo tur Thangzachhingate thisen zawmpui ka ni a; ka thisena Mizo thisen luang hian tlawmngaihna te, aia û zahna te, mi dangte tana inpekna nun te a hring ve lo a nih chuan chhungrilah hnam dang chim ralin ka lo awm reng tawh tihna a ni ang.