To
The Honourable Chief Minister of Mizoram,
Aizawl: Mizoram
-- Advertisement --
Subject: Mizoram environment pawngsual a nih chungchanga OPEN LETTER.
Ka pu,
Ni 20. 06. 2022 khan, Mizoram hmun hrang hranga National Highways & Infrastructure Development Corporation Limited (NHIDCL) kawng laiin environment humhalhna dan leh hrai an bawhchhe nasa lutuk titawp tura ngenna lehkha ka rawn pe tawh che a, a copy pawh EF&CC minister leh a changtu department-a mawhphurhna lian nei zawng zawngte ka pe vek bawk a. Kha ka lehkha rawn theh luh khan awmzia a neih loh vangin open letter hi ka rawn thawn che a ni.
Environment venhimna lama sawrkar hmalakna awm lohzia ka hmuh chhuah laiin, environment ti chhe thei zawnga hmalakna awmte kal chakzia pawh ka hmu a. Chuvangin Ni 27-30, May, 2022-ah khan sit-in demonstration (strike) neiin EF&CC office kawtah ka thu a. Ka ngen angin PCCF, EF&CC chuan hma a la a ni.
Sit-in demonstration ka neih hnuah ka thawhpuite nen kan environment humhim turin, nang leh district magistrate leh mawhphurhtu department-ah ngenna kan thlen zui zel a. Khatia thuneitute hnena thu kan thlen hma khan district chhunga thil rapthlak tak tak thlengte hi thuneitu lamin an lo hre lo emaw ni teh chek ni.
Ka pu, i hnena open letter thawn pawh hi i tan a lo fiah loh takin, i tih dan entawna thil thleng tak tak tehkhin thuin chhunzawm lawk ka duh a:
Pacific thliarkarah khuan keimahni ang chi hnam chi khat an awm a, an sawrkar chu Nauru sawrkar a ni. An sawrkar leh i sawrkar hian inan deuhna in nei emaw ni tih theihin thil a awm tlat mai. Anni pawh hian environment lam ngai pawimawh loin tangka sum an ngai pawimawh zawk tlat a, an leilung hnuai lama awm, puak thei siamna leh lei tih thatna atan a hman theih (phosphate) laih chhuah nan an ram zau zawng 90% lai an hmang a. He an thil laih chhuah avang hian mi tam tak chuan an hausak phah em em a, mahse, an MAWL hle hlawm. Hausa mawl an ni ringawt. Tichuan, kum 2000 ah khan New York Times chuan, “Nauru atanga phosphate laih chhuah tur awm chuan kum 10 vel chu a la daih thei ang a, heng hnuah hian a mi chengte hian eng nge an ei ang” tiin an chhuah a. An sawrkar hian i sawrkar ang thoin minister dawn tawi deuh deuh an nei ve ngei a ni ang, an finance minister chuan, “Naktuk chuan naktuk atan a tlachawpin a inngaihtuah mai ang,” a ti a ni. Amaherawhchu, a ngaihsam ang ngawt a lo ni lo a, naktuk chu a lo thleng ta si a, an environment an tih chhiat vek avangin an ram chu chenna tlak loah an siam a, thlai, thei, buh leh bal engmah an ching thei ta lo a, tui in tur pawh ram dang atanga an lak a ngai ta hial a. Chu hmun chu mihring chenna tlak loh ram tih niin “Failed State” an lo ti ta hial a ni. Mi thenkhat, power a awm te natna, Thluaka sum lut natna hian, mipui mimirte tan vanduaina nasa tak a thlen theihzia chu Nauru sawrkar awm dan hian a tarlang chiang hle a ni.
Kan state chungchang bikah lut dawn ta ila, Mizo mipuite hian ram hmangaihtu nia ngai chein chief minister dinhmunah kan dintir che a. Ram hmangaih kan tih hian Mizoram chhung sik leh sa, mihring chengte, nungcha leh thing leh mau bakah lui leh lui chhunga nungchate a huam vek tih ka hrilh duh tlat mai che. Mi tlemte te tana hamthatna siamna kawnga chak taka hma i lakna hian heng kan sawi, environment hi a tihchhiat vek si chuan, ram hmangaihtu nia ngaitu che mipuite chanvo hi a chhe chho hle dawn a ni.
I ke bula sei lian leh nangmah hnaihtu tam takte ngaihsam tawngkam, “Development a awm dawn chuan environment-in a tuar ve a ngai” tih leh “Fur a lo thleng ang a, lui tui chu a kuang liamin a luang leh mai ang” tih thu hriat fo te hian rilru a ti hah ngawih ngawih thin a ni.
NHIDCL-in kawng an laih chungchangah nasa taka environment pawngsual a nih lai leh, VC ten an thuneihna ni miah loa luikam balu leh lungte construction company-te hnena an hralh lai te, ram hnuai pilril chhunga Burma lam thingzai mi hoin thing an lak ruk reng lai te, kan thenawm state ten lui kuang khat tlata kan mau an tawlh char char laite hian, hlawh neia venghim tur department a hnathawkte hian eng nge an tih le? tih zawhna tal hi chhang thei awm se ka ti thin. I thu sawina thenkhatah Mizoram boruak hralh i tum thute kan lo ngaithla a, hemi hi “carbon trading” an tih hi ni ngei turah ka ngai a. Heti laia kan statistic erawh chuan boruak hralh lam chu a kawk lo nasa hle mai. Heti hian internet lamah kan lang tlat mai, “Kum 2010 khan Mizoram hian 1.881 MHA natural forest kan nei a, chu chu a ram pum zau zawng 85% a nih laiin, kum 2021 ah chuan 27.3 KHA natural forest kan lo hloh tawh a, kan forest hloh zat hi 13.7 Mt carbon dioxide emission tlukpuia ngaih a ni”. Heti zat rate a forest kan hloh chuan Mizoram Boruak hi kan zuar thei lo mai ang tih a hlauhawm khawp mai.
He khawvel hi mihringte chenna tlak a nih hram hram theih nan development hmanga environment ti chhe lo hram tura hmalakna nasa tak karah, hnam mawl zawk leh mi thil ti thei sum atchilhte avangin environment chuan nasa takin hliam a tuar mek a. Kan state ang lehkha thiamna lama sang phian ang reng, environment tha pawimawhna hrethiam mai thei tur mipui zingah NHIDCL kawng laih vanga chhiatna kan hmachhawn mekte tih tawp a nih loh chhan hi hriat thiam harsa ka ti a ni. I hriat tho angin NIT Lengpui leh Chalfilh (Vanzau) a tourist destination sak chungchanga National Green Tribunal (NGT) thutlukna chuan Engkim aiin Environment a ngaipawimawh hmasa zawk a nih kha.
Mizoram state zim ang reng tak, ruah tui dawng tha em emah environment tha leh duhawm tak, a mi chengte pawh kan hrisel phahna ngei theihna leh, chu mi avanga khualzin pawh hip thei kan nih lai hian, i sawrkar hmalakna hian environment humhalh aiin sawisak hi a phurpui zawk ang maiin ka hmu a, rapthlak ka ti che u a, he ram hi in ta bik ni loin a chhunga chengte chan pual pawh a nih vezia hi hrethiam ula ka va duh em! Environment pawngsual a nih mekna point te ka hriat theih chin a hnuaiah hian ka tarlang e:
1. Kawng zau leh lian tak kan mamwh dan pawh bihchian hmasak awm loin, central sumin NHIDCL in hmun hrang hrangah kawng an lai a. State sawrkarin dan an zawm leh zawm loh pawh ngaihsak loin an duh ang angin kan ramhnuai, lui leh ramngawte kan suasamtir a. Leivung paih bikna turte an nei tur a nih laiin endikna lama hmalakna a chhe hle tih theihin an kawng siamna lam apiangah ramngaw a chereu a, lui tui a sawp rawp a. NHIDCL hian state dangah pawh hna an thawk tho a, keini ang em ema an zuam state dang chu an awm hriat a ni lo. Zuamawm tlata kan awm chhan hi sum thiltihtheihna bak a nih a rinawm lo a, sum thiltihtheihna avanga mihring leh nungchate tawrhna nasa takah mawhphurhna i lak a ngaih tak avang hian hun tlemte siam thatna hun i la neih lai hian eng emaw tal i tih ka va beisei tak em!
2. Forest department hian lui leh lui kam, ramngaw leh nungchate an humhalh tur a nih bakah thing phunah te hma an la tur a nih laiin, ngai teh, ka pu, Village Council te hian thuneihna dang an lo nei a, lui kam ami balu leh lungte chu state pawn lam construction company-te hnenah an hralh a, a lak dan chungchangah inkawhhmuhna tha a awm si lo a, kan lui kamte hi hmuh tlak pawh a awm tawh mang lo a ni. Kan hetih lai mek hian Nagaland CM chuan an state chhunga hmun ruak zawng zawnga thingkung chi khat kum 10 chhunga puitling tur a phuntir a, an environment tan a ziaawm dawn bakah, thing lama eizawnna nasa tak kum 10 hnu chuan an tan thei dawn tih a hmuh tlang theih a ni. Mi state CM te hian mipui/ mimirte tana tha eng emaw tak an ti thin a, an va awhawm em! A chunga kan sawi, ramngaw leh nungcha bakah lui te suasam an nih lai hian EF & CC department hi khawiah nge an awm le? An buai viau reng em ni? A nih chuan eng hna thawk tur a awm nge an nih le? I department enkawl PWD te hian NHIDCL kawng laih hi an enpui thei ngang lo bawk em maw ni le?
3. Bawlhhlawh paih chungchangahte hian hma kan sawn thei lo hle mai. Hman lai atangin Mizote hian kawrah bawlhhlawh paih kan ching a, tunah erawh chuan tawih thei lo thil tam tak kan neih tak avangin system nei taka bawlhhlawh paih a ngai a. |awih thei leh thei lote thliar hrang tura hrilh kan nih laiin, bawlhhlawh phurtute hian an chawhpawlh leh vel mai mai ni te hian a lang a. Keini aia khawpui lian pawhin an tih theih hi kan harsat leh hle mai. Kan lui tam tak kan tih chhiat phah avangin mawhphurtu department-te hian hma la sela a va duhawm dawn em.
4. Lei vung paihna tur bik hmun bik ruatte hi thil harsa tak a nih loh hmel nen, chutiang chu kan neih loh avangin leivung paihtu leh bawlhhlawh phurte hian remchang laiah an paih mai a, chung chu lui lamah tawlh lutin harsatna a lo awm ta thin chu a nih si hi.
5. PMGSY, Agriculture link road, economic road leh khawtlang hmalaknain inkalpawhna kawng an siam a lei vungte pawh kan hnawl liam mai mai a, dan mumal kan neih loh vangin inthlahdah takin lei vung hnut chhiah thin a ni.
6. Sava leh ramsate humhimna kawngah hmalakna mumal hmuh tur a awm lo.
7. Lui leh Tuikhur hnar kang chat chungchang pawh hi bihchian a va tul em, PHE pawh hian an tui lakna, lui source tal hi chu humhim thei turin hmalakna awmze nei an neih hriat a ni lo tlat bawk a.
Tichuan, ka pu, environment lam hi i ngaihven zawng a nih vak lohzia ti lang chiang deuhtu chu: i MLA te zingah hian forestry expert i neih reng laiin he lama thiamna nei miah lo kutah he department, Mizo mipuite dam khawchhuahna tana mawhphurtu hi i’n dah mauh mai chu a ni si a le. I chief minister chhung hian Mizoram hun paltlang tawh zawng zawngah environment-in sawisak a tuar nasa ber hialin a rinawm. Heng hi kan sawi ngai loin statistic hian a pho lang zel bawk si a, thang leh thar ten an rawn hriat zui dan tur che hi a duhawm lo hle thei dawn a. A awmzia chu mahni ram leilung leh a hausakna tichhetu tia history-ah i hming a chuan loh nan, siam that hna tlem tal thawk i la thawk thei asin.
Ta se, tiin ngaihtuahna hmang lawk ang aw, Mizoram hian tuihna nei lo ta se, air condition hmang loin khawsak theih loh ta se, power supply te hi chhe lutuk chho zel ta se la, tui awm loin thlai chin theih a ni dawn lo a, khawlum tuar thei turin AC leh power supply kan mamawh a, tui in tur hi state dang atangin lei ngai ta se, nang leh i chhungte chu in la survive mahna, amaherawh chu, i sorkar chhunga pung thur thur BPL leh chhungkaw chet harsa ve tak takte hi engtin nge an awm tak ang le?
Kan chhehvela Zohnahthlak ten buaina an tawh avanga an rawn raltlanna hi thuneihna i chan chhung hian chenna tlak loh ramah a chang mek tih hi hre duh lo mah la ka hrilh duh tlat che a ni.
Mizo mipui, rilru tluang tak leh hmangchang hre takte state danga pem chhuah ngai ang dinhmuna kan indah chhin hian mawhphurtu an awm ngei a ngai dawn si a, nangmah lo chu kawh tur an awm tlat si lo a nih hi.
I duh chuan kan environment suasamtua ka puhna che zawng zawng khi i siam tha nghal thei. Thiltih harsa pawh a ni lo. Environment hi Development hmakhalhtir lo la, India danpui leh a hnuaia dan tesepin a phut angin, khawlum leh tui harsatna kan tawh hi harsatna ni mai loa buai manganna rapthlak takin a chhunzawm mek tih hriain, “hmasawnna hnathawh zawng zawng chu environment dan leh hrai zawm chunga thawh tur a ni” tih hi i dinna a ni tawh sela, tam tak i la siam tha thei ang.
I rintlak,
Sd/-
(VANRAMCHHUANGI)
Alias Ruatfela Nu, Chaltlang, Aizawl.