PLURAL PROBLEM

By: Rempuia R. Lutmang
Thla thum vel lai chu ka awmchilh ve hman. January 21, 2023 a ni a, thla hnih chuang ka awmna a ni tawh, nu upa lamte nen kan titi ve luam alawm. Zingkar a ni a, ka dak lut a, anni ka dah luhna kha man chawia eng eng emaw eina hmun a nih vang pawh ni chuang loin, an thiante an lo zing len ve hlawm a ni ang, nuho an lo ri laih laih a. Min ralkhat hriat ve tawh avangin min lo be lumlam hlawm a. Chaw ei chungchangah kan pakai a, chawhmeh te kan sawi kai ta zel a, chawhmeh tui leh tui lo atangin ei theih leh theih lohah kan lut chho ta zel a. Ka ei theih loh lam ka sawi lai chuan nu pakhat chuan, “Pa ……. nen chaw ei tlang thin ula a that dawn chu, in ei theih zawng a inang dawn em mai,” tih kha vawi hnih lai a sawi a. Ka nui mai a, a ri loin, “Ka pi chu aw, ka nute rual daih mah ni la, i tawngkam chheh dan a va dik chiah lo ve,” ka ti a, ka sawi chhuak ta lem lo.
Kan pi tawngkam chu ka hre zui reng a. A hnu deuhah an khaw mite vek, ka thawhpuite awmna Whatsapp group-ah chumi chungchang chu ka sawi chhuak ta a, “Inkhuaah hian mi pahnihah ‘tlang’ in hmang thin em ni?” ka ti a. Mi pahnihin min rawn chhangin, “Hmang thin e, kan hman thin dan alawm,” an rawn ti ta mai a. E khai, in khaw tawng chu a va dik chiah lo ve ka ti a. A pathumna erawh chuan, “Mizo tawng thiam lo hman dan a nih hi. Pahnih a nih chuan ‘ei dun’ a ni a; pahnih aia tam a nih chuan ‘ei tlang/ei ho’ tih tur. Khitianga sawi khi chu an tam lo ang,” a rawn ti veleh a. A, a khaw pum pum chuan tawng dik lo in lo hmang bik lo a nih chu ka ti leh ta zawk a.
Hetiang lam hawi hi social media-ah pawh kan sawi zui a, a dik loa hmang an awm thu hi hre tawk an lo awm nual a lo ni. |henkhat phei chuan, “A dik lohna a awm lo,” te an ti a, thenkhat dangin, “A dik lo tih ngawt theih a ni lo. Kan thumal hman dan a inang lo hlawm a, kan hriat ngai vak loh hi kan hmu dik lo hu zel a, chung chu khawvel kalphung a ni mai,” tiin an lo sawi mawi bawk.
Ni e, (Bible OV-ah hian ‘a ni’ tia bul tan an ching, Thupuan 22.20-ah “A ni, ka lo kal thuai dawn e,” tih kan hmu; MKJB-ah chuan “Matheilovin ka lo kal thuai dawn e,” tih a ni a, lehlin chungchangah mai pawh ni loin a Mizo tawng kalhmang hrim hrimah pawh a dik zawkin a mawi zawk hlein a lang. Hemi ‘a ni’ entawn hi an nih ka ring, ‘a’ pawh tel loin ‘ni’ tih ringawta sentence bul tan tawrh ching pawh an awm. ‘A ni’ tih pawh a pai tih tawh nak alaia ‘ni’ han tih leh phei chu a, pai pawh a pai pha tawh lo. A hmangtute chuan hmang fuh an inti hle lawi si ang. Mi thenkhat hi chu Zosapte zun zam khan a la zem chiai a, chungho chuan an hmang duh bik ni tein a hriat. R. Lalrawna chuan a lehkhabu, “Kan Naupan Lai Chuan” tihah ‘nia’ tih a hmang a, a tha angreng. ‘Nia’ tih chu ‘ni e’ tih nen a inang reng, a titi tawngkam ta deuh e tih a ni chauh. Ni e, tlang tin mual tina chengte hi, kan ram hi zim teh mah se, London khawpui an sawi ang maiin kan tawngkam hman dan inang lo a tam nek nawk hle. Chutiang kan tawng inang lo nazawngah chuan ‘hei hi a dik, chu chu a dik lo’ tih remchang lo, a khawia zawk zawk pawh pawmzam ve ve mai tur a tam viau reng a ni. Mahse, tuna kan sawi chhuah tak erawh kha chu chutianga pawmzama a dika ngaih mai theih a ni ve lo. A chhan chu, Mizo tawngah hian ‘number’ tilangtu, pakhat nge a nih pahnih, pahnih nge a nih aia tam tilangtu thumal mumal tak kan nei tlat atin ni.
Tuna number kan tih hi singular leh plural kan sawina a ni a, kan tawngah chuan noun hmang te, pronoun hmang te, determiner hmang te leh adverb hmang tein singular nge a nih plural kan tilang thin. Kan han sawi tak kha grammar thiam chuan adverb an ti a, he adverb hian pahnih te, pahnih aia tam te mumal takin a thliar fel thei.
Pahnih chauh an nih chuan ‘dun’ kan hmang a, ‘dun’ hmanna reng reng chu pakhat a ni thei lo a, pathum emaw, a aia tam emaw a ni thei lo bawk. Mi pahnih chu an thu dun a, an ding dun a, an kal dun a, an zai dun a, an pahnih chuan thil pawh an ei dun thei. Sava pahnih pawh thing zarah an fu dun ang, bawng pahnih pawh kawtah an bawk dun ang. ‘Dun’ a nih tawh phawt chuan ‘pahnih’ a ni zirithawh mai a ni, a aia tlem emaw, a aia tam emaw a ni thei lo.
Pahnih aia tam kan sawi erawh chuan ‘tlang, za, ho’ kan hmang leh mai. Adverb-a ‘tlang, za, ho’ kan hman reng rengin pakhat emaw, pahnih emaw sawina a ni thei lo a, pahnih aia tam a ni ngei ngei. “An kal tlang, thu an sawi tlang, an inngeih tlang, an kal za, an tla za, an cheng za, an thawk za, an kal ho, an zai ho, an titi ho,” kan tih chuan kan sawiate kha pahnih aia tam zel an ni thin. ‘Ho’ tih phei chu noun leh pronoun-ah pawh plural sawina atan kan beitir, sipaiho, nuho, paho, naupangho, tleirawlho te kan ti. ‘Za’ pawh a chi dang deuhin, ‘an zain, in zain, kan zain’ te kan ti bawk, ‘zavai’ tihna tho a ni ang. Hengah pawh hian pahnih aia tam sawina char char a ni zel, pakhat emaw, pahnih emaw lek sawina a ni ngai lo. ‘Za’ leh ‘ho’ pawh hi hmang kawpin kan belhbawm a, ‘thianzaho’ te pawh kan la ti lehzel, pahnih aia tam sawina tho a ni.
Adverb-a ‘tlang’ kan hman chuan pakhat ni loin, pahnih pawh ni chuang loin, pathum emaw, a aia tam emaw kan sawi a ni tih kha chiang takin i hre theuh teh ang u. Khaw thenkhata mi thenkhatin an hman vang khan a dik ve tho ringawt thei lo, hman dan inang loah hian dik ve thei lo a lo awm bik a nih hi. |awng dik leh dik lo kan sawi ho lai lai thin a, mi tam tak tan chuan thil ho te te a ni thin ang, kan hman dik loh miau erawh chuan sawi tham loh khawpa te lua a awm lo a, sawi zui a tul thin.