By R.Lalfakawma Seling
Tunlaiah thil thlir dan kan uluk ve telh telh a, kan thil chhiar leh hriatte pawh thutlukna siam nghal mai lovin ‘a lehlam thu eng nge ni ve ang’ tihna châng kan hre ta. Tape recorder cassete pawhin pang hnih, side ‘A’ leh ‘B’ a nei a, hla inang a awm ngai lo. Side ‘A’ leh side ‘B’ tih pawh hi tunlai social media tawngkam lar tak a ni ta.
Politics thil emaw, NGO leh kohhran thu emaw pawh ni se ngaihdan leh duh dan, ?ha tih dan a inan loh miau avângin lung a rual tak tak thei chuang lo va; a tam lam thu nge nge chu kan pawm lo thei lo. Tunlai politics thil awmzia thlir chunga side ‘A’ leh ‘B’ langsar ber pakhat chu ram leh hnam kan hmangaihna hi a ni.
Mizote tluka ram leh hnam vei hi hnam dang an awm dawn em ni tih tur a ni a; heti kan ni chung pawh hian eng teh ual chu kan ni hlei law. Eng tualzawlah emaw khaw êng kan hmu dêk dêk a, ram kan vei nghal zel mai chu a nih hi. Kil tinah kan politician-te, party-te kan phulpui bulh bulh a; tehna hrang hrang kan khâi a, mahni tan zawngte lo chu an kang vai vai zel mai a ni. Kan politician-te ni se hming rapthlak tak tak kan phuahsak a; an tu leh fa, chhungkhatte tan phei chuan zahthlak châng a tam ang.
Hetiang reng renga inchirhtheh/insawi chhiat kan chin chuan mi pangngai deuh tan ram leh hnam siam that duha politics huanga luh ngam chi pawh a ni dawn em ni tih tur a nia. Zah bosal leh tuang tichhah thiam, mi thusawi engah mah ngai lo thei, mi tum lum pui pui chauh dâi ngama kan chhuah a nih chuan ram hruaitu tha kan van telh telh mai lawng maw? Tuna kan inbeih dan en chuan mi rorum leh pawisak nei lo deuh tan lo phei chuan politics-a zuan luh ngam chi pawh a ang lo; mi naran tan pawh mahni tapchhak zawla lo tim uai uaina tur a tam êm mai.
Tuna ram hruaitu zingah pawh kohhran upa te, sunday school zirtirtute, sermon leh nilai zan thupui hawng thei eng emaw zat an awm. Khawtlangah ni se an theih ang tawka kan kulpui an ni. Kan sawisel nasat leh beih nasat dan en chuan inkhawmte meuh pawh timawm rum rum hiala mawi a ni.
|awng tlahawlh thu-ah chuan mipui chang kan ni lo, kan thlan lal mekte zingah pawh hian tawngkam duh tui lo, mahni rorelpuite na tak taka diriam ching an awm. Assembly House leh campaign-na platform vela an tawngkam hmante hi an thinlung chhung atanga rawn chhuak a ni tih hria ang u. Lei bawlhhlawh pu mi, mi dangte tawngkam dengkhawng taka bei chiam chiam thinte hnen atangin thil tha tak beisei tur a awm lo vang. Anni hian min zirtir nge mipui hian kan zirtir ni zawk dawn ni.
Ram hruaitu tur chuan mi bik ni se kan duhthusam a ni a, chutih rualin tute nge mi bik chu ni a, tute nge politics chu luh chilh ang tih erawh sawi thiam a har. Ram leh hnam vei apiang ti ngawt dawn ila kuthnathawktu te, mistiri te; dawrkai te, sumdawng te, driver-te; sawrkhar hnathawk te; ni tina inhlawhfa chawp thlengin thlan sen loh khawpin kan vei êm êm mai si a. Sawrkhâr hna lian deuh thawk thin pension ta te; kohhran hruaitu lian chawl tawh te; eng emaw kawnga mi hriat lar hlawh deuh ten party an han luh chilh a, candidate nih an han beisei mai thinte hi thil fuh ber a ni ang em? Anni ni lo se tute nge pen chhuak chuang ang?
Mipui mar dektu NGO leh Zirlai Pawl hruaitu ni thin pawh mi eng emaw zat ram hruaituah kan thlang tling tawh a, an that leh that loh chu mipuiin kan hria. Chutih rualin mahni party tuipui zawng an nih loh avânga sawi chhiatna tur zawng ngar ngar ang chi tan chuan kum 5/10 tah leh rûmna a awm thin.
Ram hruaitu atana kan it kohhran puithiam te, NGO leh Zirlai Pawla inhmang thin mi fel tak takte pawh party chhunga an han luh meuh chuan kan beisei ang an phâk lo fo. Hei hi an sual tak thut vâng emaw, rinna lama an dâk tak vâng pawh a ni chuang lo va; party-in kalphung an neih zawm a ngaih tak vâng a ni thin. Party chhunga luh tawh chuan inkaihhruaina leh kalphungte zawm a ngai a, mahni duh lam hawi hawia riat mai mai ngawt chi a ni tawh lo.
Party chu an tha lo/sual ta em ni ang? Ni chuang hran lo. An din chhan chu ram leh hnam hmasawnna ngaihtuah leh siam that ngai siam that a ni vek a. Chu dinhmuna ding tur chuan inthlannaah tlin a ngai a; inthlannaah tling tur chuan mi leh sa neih tam a ngai a; chu chuan phuar khawmtu Unit, Block an neih leh a ngai. Tin, party tana rinawm leh taima tak, chhiat ber lai pawha lo ti tang tang thinte (party worker) hi hmaih phal chi an ni hek lo. Ram hruaitute chu mipui tana rorel tur an ni a, rorelnaa dintirtute pawh an theihnghilh a thiang lo. Hetiang thil zawng zawng hi hmasawnna hnathawh ruala ngaihtuah tel ngai a ni a; a ti thei ten an han tih takah chuan vei lama mite chuan itsikna mit nen kan hmu he lo thei ta lo a ni.
|henkhat chuan party mi leh sa, party worker duhsak an nih hian kan han dem ngawt thin a; thenawmte fa huat vang ni lovin mahni fate aia thenawmte fa duat hmasak ngawt thu a awm bik lo a nia. Tun kan sawrkhara ‘a pumpui tlâng chhah’ sawi rik awm thin pawh hi a mawh lo ve, an thik awm loh. Congress, ZPM, BJP etc. sawrkhâr pawh nei ila, hmasawnna thawh ruala mahni party worker-te duhsakna châng an hriat a pawimawh; hei hi party system-a kalphung lian tak a ni. A tu party pawh hian ‘kan tlin hunah chuan kan party mi leh sa kan duhsak bik lo vang, party dangte nen pawh angkhat vekin kan en ang’ tih chi a ni mai mai lo.
Politics-ah chuan an sawi thin angin inthlannaah 2-nain awmzia a nei lo va, rorel tur chuan tlin ngei ngei a ngai a ni ringawt mai. Tunah pawh kum tawp inthlanpui lo awm tur atan party tin ten theihtawp an chhuah chho mek a, social media lama an inbeih dante phei hi chu ‘not normal’ awm khawm emaw tih mai tur an nih hi.