Reserve Bank of India chuan May 19 khan Rs 2,000 note chu pekchhuah tawh loh turin thutlukna siam a. Mahse, Rs 2,000 note te hi legal tender a la ni reng thung ang. RBI chuan mipuite chuan Rs 2000 banknote te chu an bank account-ah an dahluh thei ang a, bank branch tinah banknote dangin an thleng thei bawk ang a ti a. Bank a deposit hian tihdan thin pangngaia tih mai tur a ni a, engmah rokhawlhna siam a ni lovang. |um khatah Rs 2000 note te hi thleng duh chuan Rs 20,000 chin thleng theih a ni ang a, May 23, 2023 atangin thleng tan theih a ni ang a, September 30 thlenga kalpui tur a ni tiin central bank chuan a sawi bawk. RBI chuan bank tin te chu Rs 2000 denomination banknote te chu pechhuak tawh lo turin a hriattir zui nghal a ni.

G7 hi dinner party ni se chuan host chuan table dah belh turin a buai viau ang an ti a. Kumin hian Japan Prime Minister Fumio Kishida chu host niin summit neih turah mi sawm pariat lai a neih belh a. G7 summit hi Zirtawpni khan Hiroshima-ah tan a ni.
Mi sawm tam belh riau chuan agenda khirhkhan tak tak a awm tih a hrilh nghal bawk a, Ukraine indona te mai bakah international order inthlak chak lutuk te pawh telin sawm zinga tel lo ram pahnih langsar em em te chu Russia leh China te an ni.
Kum tina neih thin G7 summit ah hian khawvela ram hausa pasarih – Japan, United States, UK, France, Germany, Canada leh Italy te an tel a. European Union chu official G7 member ni lo mahse aiawh nei a ni bawk a. Tun hnaiah host te chuan anmahni duh dan leh remtihnain ram dang mi sawm an nei thin bawk.
Mahse G7 economic lama thiltihtheihna chu a tlahniam tial tial a, kum 1990 vel kha chuan khawvel GDP zahve lawih changtute niin International Monetary Fund chuan a sawi a. Tunah chuan 30% chauh hauhtute ni tawhin thian thar an mamawh em em a ni.
Hei vang hian Kishida chuan Western coalition hnawlin global zawk hisapin Australia, India, Brazil, South Korea, Vietnam, Indonesia, Comoros (African Union aiawh) leh Cook Islands (Pacific Islands Forum aiawh) te a sawm a ni.
Japan PM hian tun hnai thla 18 chhungin ram dang tlawhin tum 16 a zin chhuak a, chung a tlawh zingah chuan India, Africa leh South East Asia te pawh telin chungah te chuan Chinese leh Russian sum leh thiltitheihna ni lo thil dang tha a awm tih lantir a tum ber tia sawi a ni.
Hiroshima-a inhmuhkhawmna neih tura a guest list chuan a tichiang viaua ngaih niin “Global South” – Asia, Africa leh Latin America ram Russia leh China nena political leh economic thila inzawmna nei si ho ram thanglai mek te ngaihzawn tumna tia sawi a ni.

-- Advertisement --

Inlungrual em em lo
Kishida thil tum langsar ber chu Russia in Ukraine a run dodalnaah ‘inlungrualna’ a ni a, mahse, hei tak hi tihhlawhtlin harsa tak tura ngaih a ni.
G7 te chuan Moscow indona tihthuanawp nan nasa zawka energy leh export lama hrek an duh a. Mahse, chu chu an mi sawm tam tak te chuan an remti dawn lo. Entir nan, India te ang chuan Russian imports hnawl tura khawthlang hrekna chu an zawm duh thak lo.
New Delhi chuan Russia-in Ukraine a run chu demna a la sawi duh ve miah lo bawk a. Hun rei tak inzawmna nei tawh niin India chu Russia lakah energy imports-ah innghat tlat niin a oil leisakah pawh insawithiamin a man sang zawka lei a zo lo a ti hmiah bawk.
India a mal tan hauh lo, economy thang lai mek te chuan thil man sang a bik takin Ukraine indona in a thlen te chuan harsatna nasa tak a siam tlat. Hei vang hian nasa zawka Moscow hrekna chuan Ukraine atanga export pawimawh kalpuina ‘Black Sea grain’ chu a tihtawp an hlau a, a titawp a nih chuan food price chu a sang chho awt awt tura ngaih a ni.
Chu mai a ni lo, ram hrang hrang te chuan hrek duhlohna chhan an nei bawk a. “Vietnam hi tun hma atang tawha Russia nena inzawmna nei tha a ni a, Russia hian an ralthuam 60% leh fertilizer 11% a supply a ni” tiin Nguyen Khac Giang, Institute of South East Asian Studies, Singapore a visiting fellow chuan a sawi a.
“Russia-a innghat turu lem lo Indonesia pawh hi Russian weapons importer niin Moscow nena inzawmna nei tha em em a ni bawk,” tia sawiin, “Heng avang te hian Hanoi leh Jakarta chuan Russia hrek belh tumna chu an duh dawnin ka ring lo. Russia hrek belha a awm a nih chuan an tan hlawkna a awm dawn lo va, an tuar dawn tlat a ni,” tiin a sawi bawk.
Kishida an beiseina a neih chu summit neihna tur chu Hiroshima niin atomic bomb thlak avanga mi 100,000 chuangin nunna an chan phahna hmun niin Russia nuclear vauna hlauhawmzia rilrua intuh theihna a awm a beisei thung ang an ti.
Hiroshima khawpui leh a chhehvel fanga teichhuah chuan ralthuamin chhiatna a thlen nasat theihzia a pholang zual dawn a, mi sawm kalkhawm te pawhin nuclear ralthuamte ang hlauhawm chu hman a ni tawh ngai lo tur a ni tih an chian phah ang tia beisei a ni bawk.
Ukrainian President Volodomyr Zelensky a awm dawn bawk a, a ram mipuite chuan indona avanga an tawrhna nasa tak a sawi ngei tura ngaih a ni bawk.
Mahse chu chuan hrekna kalpui dan tur chungchangah awmzia a neih rin a ni chuang lo. G7 ram ni lote chuan an duh dan leh aw chhuah te chu western ram ten an ngai pawimawh lo an ti tawh bawk a. Mahse, analysts te chuan heng ram te vuina ngaihthlak a ni tur ringawt pawh bultanna tha an ti.
“Heng ramte hian G7 te nen an ngaihmawh thil hrang hrang Ukraine insona atanga global economy, East Asia security dinhmun derthaeng te, a bik takin South China Sea inchuhna leh Taiwan chungchangte an hrilhfiah zawk thei tawh ang” tiin Nguyen Khac Giang chuan Vietnam leh Indonesia te tel ve in nghawng a neih theih dan tur a sawi zui bawk.

China dodalna
Kumin G7 summit-ah hian Taiwan leh a chhehvel tuipuia boruak tang tak chu sawihona luah ber tur pakhata ngaih a ni a.
Asian G7 member awm chhun nihna angin Kishida chuan China-in Taiwan chhehvela military force a chhawp chhuah nasat reng sawichhuahna hun remchang a nei dawn a. Tokyo-in khawthlang ram te a thu hrilh chiang tak chu – Ukraine indona a inbeihna hi kan beihna a ni a, kan tan pawh in bei ve tur a ni, tih a ni.
Mahse, China chu global supply chain thuikhawmtu ber ni mekin Russia laka chetlakna neih ai chuan khirhkhan turu fe tura ngaih a ni thung.
Tun hnai lawkah Beijing a tlawhnaah pawh France president Emmanuel Macron chuan Europe chu ‘kan buaina ni lovah inrawlh tam loh tur’ tiin a sawi a. A thusawi hian Khawthlang ramah titi a siam a, chutih laiin East Asia ah chuan hnuchhawna awm tir hlauhna a siam thung.
Mi tam tak te chuan North Korea boruak sang vanglaia Republican Senator Lindsay Graham thusawi, “Mi sang tam an thi dawn a nih chuan khitah khian an thi ang,” a tih chu an hre reng dawn a. Chutah President Trump an thuneihna a chang a, South Korea-a US sipai a dah an ti tlem zui nghal a.
China erawh Khawthlang democracy ramte inthlan zawha an rilru puthmang inthlak ang zel ni lovin a nghet churh mai bawk si. Chutih rualin US chuan Ukraine a thlawpna te, Taiwan venhim a tiamna te chu a thlau thla bur hauh lo. Pacific-ah pawh Japan, South Korea, Philippins leh Australia te nen hma an la mek bawk.
G7 te chuan China military ambition chauh an thlurbing lo. Hei mai bakah hian Beijing in ‘economic coercion’ tia an sawi a kalpui chu an dodal bawk a. G7 te hmalakna tur chu chiang lo hlir la niin EU partner te nen thawhhona thuthlung an siam thei ang em tih pawh a chiang chuang lo. Japan leh EU te chu China-in a sumdawnpui lian ber ber pahnih an ni leh lawi bawk si.
Chutah Global South a ram tam ber te chu Beijing nena economically a inzawmna thuk tak nei an ni vek a. China-in Latin America nena sumdawnna a kalpui chu a pung zel a. Latin America region GDP 8.5% lawih a hauh tawh a, Brazil chu China nena trade surplus nei a ni a. Africa leh ram tam tak Ghana leh Zambia ang te chu China leiba nei teuh pe thei lo an ni bawk.
Beijing chuan G7 hmalakna hi chhang auh bawkin, “China ber zawk hi US economic coercion tuartu a ni a, economic coercion hi kan duh ngai lo” tiin Chinese Foreign Ministry thupuangtu Wang Wenbin chuan kar kalta khan a sawi.

Indona hmun thar
Thil tithei zawk nih tuma inbeihna hmun indona tualzawl thar a awm a, chu chu Pacific Island a ni. Hei vang tak hian G7 meeting-ah hian Pacific island ram tereuhte Cook Island chu sawm niin an tel ve a ni.
Climate change tuar nasa thei bera ngaih ram te niin heng ram te hian US leh China lakah an ram pawimawhna chu an sawi chamchi ber a ni.
Nikum khan Beijing chuan Solomon Island nen security pact siamin he region ah hian military base a din dawn a. US chuan chhang let nghal vatin pacific Island ram dang 14 te $ 810 million a puihna tur a theh chhuak nghal.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More