THI DAWN, RAL DAWN, DAWN LO, DAWN

By: Rempuia R. Lutmang
“Mizo tawng a thi dawn” tih te, “Mizo tawng a ral mai a hlauhawm” tih te kan hre chamchi. A then chuan UNESCO siamah ‘Mizo language’ chu ‘vulnerable’-a an dah avangin an lo sawi vung ve viau bawk. A sawitute hian Mizo tawng a ral dawn an tiha an chhuanlam ber chu hnam dang tawng nena kan tawng kan chawhpawlh hi a ni a, a bak sawi tur an hre lo a ni awm e. |awng humhalh an tih pawhin hnam dang tawng tel hleka loa tawng tih lampang bak an sawi ngai meuh lo.
Mizo tawng thih/ral lohna turte:
1. Hnam dang thil hning sawina hman nasat: phone, charger, office, kitchen cabinet, sitting room, common room, interview, adt. kan tawngkama kan zeh tel avang hian Mizo tawng a ral dawn lo, hetiang vang hian a ral thei lo. “Mary, bedroom light off rawh,” tih lai te kan lak chhuah chuan Mizo tawng thumal chu ‘rawh’ chauh a ni tak tak a; mahse, he thu sawitu vek hian eng nge a sawi zui, a hmain eng nge a sawi? Mizo tawng a hmang tam daih zawk tho ang. Hetiang tawngkam vang hian eng tawng mah a ral thei lo a, a thi thei lo. Tuna Sap tawng kan hman tam tak hi a pawnga taka lo sawisel mai an awm thin, heng Sap tawng hi Sap tawng a ni satliah lo, khawvel tawng (universal language) a ni. Eng hnam mah hian an tawngin a sawina an lo nei sa bik lo a, kan zavaiin kan hmang dial dial mai a lo ni. Tomato tih te hi mahni hnam tawnga hmang emaw, mahni hnam tawnga letling tlaikhawnu emaw an awm ngai lo. Tomato tih thumal an hriat hmaa a sawina lo nei sa hnam pawhin an sawina neih sa aiin tomato tiha chu an hmang uar zawk ta tho. Khawvel hian tawng intawm tlan kan nei a, chutiang chi chu hriat ve a ngai. Thawka phita tawng dalna lo tih ve leh ngawtte hi a thu a bul lutuk, eng mah ngaihtuah chiang tak tak lo thu hla a ni.
1. Hnam dang tawngkam nena chawhpawlh: hei hi kan sawi tak nen khan a inang lo hret. Mizo tawnga awm sa, Mizo tawnga kan la sawi thin, a tawngkam hluihlawn la ni lo, la tunlai em em hmang duh loa Sap tawnga thlakthleng hram ang chi hi a ni. Hetiang hi: “… a normative aspect a ni tawh a… a boundary tu nge set fel ang, mi mal intellectual pursuit-ah chuan a har ang. ‘For the sake of academic engagement’ atanga thlir chuan…” tih ang chi hi a ni. Hetiang tawngkam hi chu hman fo loh a tha a, sim tura kan inzirtir a ngai hle. College leh university zirlaiho hian an uar duh deuh emaw tih tur a ni, Sap tawng thiam riau anga lan duh vang a ni thei ang. Amaherawhchu, tha loin nuihzatthlak viau mah se, tawng thihna tur emaw, tawng ralna tur emaw chu a ni lo. Hetiang vang hian kan tawng a thi thei lo, Sap tawngin a pawlh tam tih a ni mai a, sim hmak tur chu a ni nameuh mai; mahse, kan tawng a thih phah dawn lo a, a ral phah dawn lo.
1. |awng dik mang lo hman: ‘Poh’ aia ‘pauh’ hman ching an awm. Tun hnai lawkah pawh Vanglaini-in an hmang, thuziak thawhtute hman ni loin anmahni hman ngei a ni. Mizo Literature Club (MLC) -Myanmar lehkhabu siam ‘Zo Zunzam’ tiha article pakhatah pawh ‘pauh’ tih a chuang, he ‘pauh’ hmangtu vek hian a hnuai lawkah ‘roh’ tih turah ‘rauh’ a hmang bawk. Khiti lam khian ‘o’ hi an ti-’au’ deuh bik em maw tih mai tur a ni. Hetiang tawng dik lo hi kan sawisel ang a, a dik zawk kan inkawhhmuh zel ang. Mahse, a dik lo zawk pawh hi lo larin lo hmang ta luai luai pawh ni i la (chung chu a thlen lohna turin nasa takin kan bei zel dawn), ‘mei mei, meian bei, sipei, deih’ tih te pawh dan rual lohin a hmangtu lo tam mah se la (an tam lohna turin kan thawk theih chhung chu kan bei zel dawn), chutiang chu lo ni ta nuaih pawh ni i la, kan tawng a thih phah dawn lo, a inthlak danglam a ni ve mai chauh.
1. Grammar thiam loh leh ziah dan dik thiam loh: hei phei chu a lera mi a ni, tawng humhimna lamah a pawimawh lo ber. A thiam sa vek zingah erawh chuan hriat atana pawimawh ber a ni thung. Grammar thiam loh vang te, ziah zawm leh zawm loh tur hriat loh vang te hian kan tawng hi a thi thei lo a, a ral thei lo. Thihtir rumin raltir pawh tum i la, theihpatawp chhuah pawh ni i la, kan hlawhtling dawn lo.
Mizo tawng thih/ralna turte:
1. Fa neih loh, fa neih tlem: kum 2019 kha a ni tawh, Whatsapp group pakhatah hian, “Mizo tawng humhalh kawngah hian engtia hmalak nge thaa in rin?” tih kha an inzawt a. Kei chuan, “Fa neih tam a pawimawh ber,” tiin ka va chhang ve a. An nuih a za deuh a, ka uang emaw an ti a ni ang. Kan tawng a thih loha a ral lohna tura pawimawh hmasa ber chu ‘tam’ a ni. ‘Tam’ tur chuan ‘fa neih’ a ngai, nula tlengval lengtulho hi tawng tithitu turte an nih ber chu. Hnam changkang tawh lutuk, an hnam chungchang engah maha ngai tawh loho, ‘kan hnam, kan chi’ tih lam ngaihsak ngai tawh lote kan entawn a, nalh purin kan single ve reng ringawt. Hengho hi hnam boralna palai hmahruai an ni a. Chu vang chuan, fa kan neih tam a nga a, kan tam a ngai. ‘Tam’ tur chuan inthlah pun a ngai, inthlah pung tur chuan hrisel a ngai, hrisel tur chuan ei leh in uluk a ngai. Eng pawh ni se, han tam phawt mai i la, kan tam phawt chuan Mizo tawng hmangtu an tam a ni mai dawn a, a thi mai mai dawn lo.
1. Intodelh: Tam ringawtah khan a tawp mai lo, tam viau mah i la, hna kan thawh that peih loha kan intodelh loh chuan kawmthlang Vai ngalriain kan thawh tur zawng zawng an rawn thawk ang a, an tam tak tak hnuah chuan an tawngin min chiahpiah ang a, kan tawng a ral tial tial ang. Chhung tin kha inen i la, puitling hming pu ve tawh, hna thawk ngai si lo kan kawl chuan, khang kha kan tawng tithitu turte bawk an lo ni leh. Hnam intodelh lo chu hnam dangin an luhchilh a, hna hniam atanga tanin a pawimawhah an inhlang kai hret hret a, hun a kal a kal a, a ram neitute zawk kha an ramah pawh a dawih zawkah an tang zui mai a, an tawng pawh a pawimawh lo zui mai. Mi intodelh lo thu leh hlain ngaih pawimawh a hlawh lo a, intodelh lo tan huai theih a ni lo. Kan zavaia puan ven sawi chhina hna thawh lam kan uar a ngai a nih tak ber chu. |awng malsawm lo ni lo se, a hrisel lo ber leh a tharum nei lo berin thawh rim ka han sawi ta ngawt mai a, kan zavai atan a ni si.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More