By National TB Elimination Programme. NHM
Kan ram hian hriselna lamah tunhnai mai hian hmasawnna rahbi pawimawh tak mai a siam a. Tunah chuan India ram hi zeng awm lohna rama puan a lo ni ta a. Tin, nu leh nau chunga Sakawrek hrik natna (Tetanus) thleng thin nuaibo niin, Yaws (Vun, ruh leh thling) natna atangin kan lo fihlim ta bawk. Hetih lai hian kawng thenkhatah ram mipuite hriselna tiamin ram hmasawnna ti thuanawp thei thil a la awm nual bawk a, chung zingah chuan TB natna hi India ram mipuite hriselna lama ke kan penna kawng min ti thuanawptu lian tak pakhat a ni. TB hi natna inentir ngai chi khat a ni ngawt lo a; ram leh khawtlang nunphung hial khawih buai thei natna a tling. TB natna tih han lam rik hian zahna leh endawngna lam thil bet tlat hi a awm a; a natna veitu hian sum leh pai lama harsatna an nei tel thei tih hriat hi a pawimawh hle bawk.
TB NATNA BUL|HUT
TB chu natna inkaichhawn theih niin, natna hrik ‘Mycobacterium Tuberculosis’ in a thlen a ni. TB hian a tlangpuiin chuap a tichhia a (Pulmonary TB), mahse taksa bung hrang dangte pawh a tichhe thei a. Chutiang a lo nih chuan Extra – pulmonary TB tih a ni thin.
Boruak kaltlangin TB natna hi a taidarh a. Tichuan, Chuap TB natna nei (Pulmonary TB) kha a khuh emaw, a hahchhiau emaw, chil a chhah emaw khan amah atanga siper, te tak te te (droplet) TB hrik pai boruaka lo leng chhuak kha mi tuemawin lo hip lut palh ta sela, TB natna a lo kai palh thei ta a ni. Kum bithliah leh dinhmun inthliarna awm hauh lovin he natna hi tu pawhin an kai thei a ni.
TB natna hi boruak atanga inkaichhawn a nih avang hian a natna vei tena an tih tur pawimawh ber pakhat chu an khuhin emaw an hahchhiauin rawmawl fai emaw puanin an hnar leh ka an hup tur a ni. Hemi piah lamah hian TB damdawi miin a ei atanga kar rei loteah TB natna hrik midangah a kai thei tawh lo angah ngaih a ni a. Damdawi dik tak ei a, a ei kawp tur leh eizat tur dik tak ei hi a pawimawh tawpkhawk a ni.
TB hi boruakah chiah a inkai theih a. Bungbel inhman tawm te, chaw eiho leh tuino inhman tawm te leh inkhawihin a kai theih loh a ni.
A lanchhuah dan leh hmuh chhuah dan
-- Advertisement --
Rihna tlahniam
Awm chhung na
Chau ngawih ngawih
Zana thlan fim tla
Khak thi
Khawsik
Kar hnih aia rei khuh
Chaw chakna nei lo
A natna hmuhchhuah dan:
Pulmonary TB kan tih, Chuap TB neite hi an khak lain, microscopy leh Cartridge Based Nucleic Acid Amplification Testing (CBNAAT) leh Sputum Culture hmang te in a test theih a. Extra-pulmonary TB kan tih taksa peng dang, chuap ni lova TB awmte chu an taksa natna hmun azirin X-ray hmangte leh test dang te nen Doctor-in a hmuchhuak mai thei bawk a ni.
Eg: Lymphnode
Enkawl dan
TB hi a enkawl dan tur inkaihhruaina ang thlap a, a hun taka enkawl a nih a, a damdawi ei tur zat ei kim thlap chuan natna enkawl dam theih a ni.
Hmuhchhuah hma te, a damdawi dose ei kim leh enkawl dan mumal leh awmze nei hi TB natna nuaibo dan hlawhtling ber a ni. National TB Elimination Programme (NTEP) hnuaiah hian Sawrkar laipui chuan khua leh tui zawng zawngte tan a thlawn veka inentirna te, a thlawna damdawi dawn theihna leh a thlawna inenkawlna a ruahman vek a ni. Sawrkar damdawi in kher ni lo, mimal damdawi in thlengin a thlawna inentirna leh damdawi a thlawna dawn theihna ruahman a ni bawk.
TB inenkawl chhung hi thla ruk atanga thla riat a ni a. Extra pulmonary TB kan tihte phei chu kum khat hial te pawh enkawl a ngai thin. Sawrkar hnuaiah chuan TB inenkawlna zawng zawng hi a thlawn vekin a awm.
DRUG RESISTANT TB
Drug Resistance awmzia chu TB damdawi thenkhat khan damlo taksa chhunga TB natna hrik kha a that thei lo tihna a ni. Natna hrikte kha TB damdawi thenkhat lakah an lo indang tlat a, damdawi khan hna a thawk thei lo thin a ni.
Drug Resistant hriat theih dan chu damlo khak kha lak tur a ni a, chu chu an enthla/khawi (Culture) ang. Hei hian a tlem berah kar thum atanga kar ruk a duh thin a. Tichuan, kar engemawzat hnua khak atanga bacteria lo lang chhuakte kha TB damdawi hmangin a tihhlum theih leh theih loh an hre thei thin a ni.
Kum tam vak lo liam ta atang khan TB natna hmuhchhuah nan leh TB damdawi pawimawh tak ‘Rifampicin’ in TB natna hrik a thah theih leh theih loh darkar hnih chhung leka enfiah nan Cartridge Based Nucleic Acid Amplification Test (CBNAAT) hman a ni tawh a. Technology dang Line Probe Assay (LPA) darkar 72 hun chhunga Drugs resistance TB hmuchhuak theite a awm bawk. Heng test zawng zawng hi sawrkarin a thlawn vekin ram mipuite tan a ruahman a ni.