-Debbie Rinawmi
-- Advertisement --
Hmanlai Mizote nun dan kan thlir let chuan ‘zawlbuk’ khan hmun a chang pawimawh hle a. Thutlukna siamna hmun ni lo mah se, khawtlang inrelbawlna tam tak sawina hmun a ni tlat a ni.
A sak dan han sawi hmasa ta ila. Zawlbuk sak danah hian mual dungah in lian tak, tukverh pawh nei lo va sak a ni a. A chhungah engpawh thleng sela, pawn lam atang chuan a hmuh theih lo va. ‘Kan chenna Mizoram’ tih buah C. Lalbiaknema chuan,
“A chung lamah chuan varanda hlimthla an lo hrilhlawk a ni ber ang chu, a in dung zui zawngin ‘Di so’ an vuah a,” (7) tiin a sawi a. Mizote hi ziak leh chhiar thiama khawvel tukverha kan dah ve hma pawhin khawvel ke pen ruala kan penna chen a awm a tih theih awm e.
Zawlbuk hi kan sawi tlanglawn danah pawh hian a tha lam hi a ni tlangpui a. Tlangvalte’n thurawn an lakna a nih dan te, khua venghimtute awmna a nih thu te pawh kan sawi hnem hle a. Chu mai bakah chuan rawltharte nungchang siamna a nih dan te pawh hi sawi lo va tlakah chuan a uiawm a ni.
Rawlthar hun chu puitlinna panna kawng zawh lai leh chhungte tan pawha thunun harsa rual an ni a. Mipa naupang, kum 10-15 rual vel hi ‘thing nawi fawm rual’ tih an ni thin a. Anni tan chuan thing nawi fawm kha an hna pui ber a ni a. An thing nawi fawm tur hi an keuh lai hmuhpuitu an awm a ngai thin a; an keuh lai hmuhpuitu awm miah lo chuan hrem an tawk thin a. Thing nawi zan khata an keuh let chu keuhtir an ni thin a ni. Lo awl ru emaw naupang sual fal emaw tan hrem dan chi khat an nei a, ‘awlrawt’ an ti a. Chutah chuan an hrema chu tlangval hovin an din hual a, naupang dang pawhin an lo zim luih luih bawk a, sir lehlam tawn tawn atangin an nam leng ta thin a. Hetiang hremna hi mipa naupang sual zual an hremna a ni a; he hremna an hmanna naupang chu an sual zui mawh tawh hle thin a ni. Heng lo pawh hi zawlbuk thatna sawi tur tam tak a awm a; helaiah chuan kan sawi tum tak a nih loh avangin duhtawk ila.
Chutiang khawp chuan Mizote nunah zawlbuk chu tangkaiin pawimawh mah se, thlirna lehlam tlem azawng han tar lang ila. ‘Hmanlai Mizo Kalphung’-ah James Dokhuma chuan,
“…leh lamah chuan titi bawlhhlawh tinreng an sawi khawmna hmun a ni leh thung a. Nula rim hawng zawlbuk lawi khawm tlangval titi te phei chu a bawraw hle chang pawh a awm. An nula ngaih tawh zat leh an ngaih dan engkim inhrilhna hmun, zahmawh tawngkam hmanga engmah dim baksak lova hram tlahawlh tak taka an pawtna hmun leh an uanna hmun ber pawh zawlbuk a ni,” (228) tiin a ziak a ni.
‘Zahmawh tawngkam’ tih chungchang ringawt pawh hi inhnialna awm thei tak tur a ni a. Sual lian angin lang lo mahsela, rilru a hruai kawi thei hle a; Kristiante’n kan rin ber Bible-ah pawh hian a tha zawnga a inziahna a awm hauh lo a ni. Zawlbuka an han sawi dar dar chuan rawltharte pawh heti lamah a ti thangharh hma hlein a rinawm a ni.
Hei bakah hian nula ngaih ropui chungchang hi zawlbuk atanga lo chhuak a ni ti thei dawt lo mah ila, inzirtirna erawh an nei ni ngeiin a lang a ni. C. Lalbiaknema chuan,
“…nula ngaih hi an ngaih ropui berte zinga mi a nih avangin, naupang thingnawi fawm lai nula hre tak, khawi maw laia nula lo ngai te pawh an awm mek thin a. Chutiang mite chu val upain an chian thin a, an lo ngai ngei a ni tih an hriat chian theih chuan, thingnawi keuh chu an awl nghal hmiah bawk thin,” (16) tiin a sawi a. James Dokhuma pawhin hemi chungchang hi sawiin,
“…tlangval tan lah nula ngai thei nih chu hlawhtlinna ropui tak, an sakhaw biak dan atang pawha hlawhtlinna pawimawh tak tling phak ve a nih miau avangin tlangval tan pawh nula ngaih tuma vir vir loh rual a ni bawk hek lo a. Nula unau ngai kawp ngat phei chu an thih pawhin nula unau ngai a ni tih entir nan archang thiang an tawntir hial a ni,” (175) a lo ti ve bawk a.
Hlaah pawh uanpuiin an hril a, pakhat lek han tar lang ila. Diriallova pawhin,
“Diriallo val a thlawnin ka uang ngai lo,
Ka zawl an tam, ka zawl loh thing leh mau zat;
Zahlei zawl khua lian ka thang leh thin,” (176) tiin nula a ngaih hnem tawhzia hlain a lo hril a ni.
Rev. Zairema pawhin, “Lehkha an ziak thiam hnuin lungphunah an nula ngaih zat te an ziak thin a, an chhuang deuh a ni awm e, mahse pali aia tam ngai hming ka la hmu lo,” (Lalnunchanga, 2021) tiin a lo sawi ve bawk a ni.
Chutiang chu ni mahse, tlangval chuan ‘an ngaih theih loh an hmangaih si nula chu nupuia lak luh tak takah chuan an duh zawk tih nulate pawhin an hai bik lo’ (Dokhuma, 177) a, chuvang chuan nulate tan chuan fimkhur a ngai hle a. Hetiang kawnga mualphona tawh hi thil zahthlak tawpkhawk anga ngaih a ni a; mahni mai ni lo chhungkaw mualphona anga ngaih a ni thin a ni.
Engkim mai hian hmai hnih a nei thin a. Hengte kan sawi avang hian zawlbuk te, Mizo khawtlang nun inrelbawlnate kha ka sawisel a ni lo va. Hmai khat chauh hriatna chu a khingbai a; thlirna tlang dang atanga han thlir hian a fiah a, a thatna pawh a that lohna hian a tifiah thin a ni, a thatna a fim zawk phawt chuan.