C. Lalaudinga
Ramhlun Venglai
Ph. 9862769948
-- Advertisement --
Mizote kut pathum zinga a ropui ber leh an uar ber a nih avangin Chapchar Kut he kut hi ‘Kutpui’ tiin an sawi thin a. Kan thlahtute Run lui kam vela an awm lai khan AD 1450 velah he kut (Kutpui) hi an lo hmang tan daih tawh a ni. Tunlai angin ni chhiar dan calendar an la nei si lova, hun tin an lo hmang ve tho sia, engtin nge a hun an lo hriat ang tih chu ngaihtuah tham tak a ni.
Seipui khaw kianga lui pakhat tuipui an tih li chungah hmawng thing khampangah a to a, thal chho a nipui a lo hnaih dawn lamah chuan chu hmawng hnah ro chu lipui chungah a lo til ta a, tin fartuah a lo par tan dawn bawk a, chu hunah chuan Chapchar Kut hman a hun a ni tih an hre thei ta a ni.
Hmawng hnah til iai iai e,
Tuipui in chungah;
Kut khua rel na e, tiin hla an lo sa thin.
He kut lo thlen hma hian kut nia sa an ei theih nan paho chuan thang an kam a, naupangte’n sava thang an kam bawk a. Kut sa zawngin an ramchhuak a, a then an ramriak a, kut sa zawn hi an hlawhtling duh riau thin. Sa an awh emaw an kah emaw chuan chhungkhat leh thenrual thate an hleh thin. Tin, Luseiho chuan kut ni hma deuhin sakhaw biak nan vawkpa sutnghak an talh a, a sa thenkhat kha kut saah an ring nghal bawk, kut nia sakhaw hman erawh chu an ti ngai lo. An sakhaw biak khuavang Pathianin a chhang lo an ti a, an hmang ngai lo.
Khaw tinah kut thlenna chu lal an ni; mahse, lalin kut a thlen loh chuan khaw khata mi neinung leh awmthei deuh emaw lal upate’n an thleng thin a. Chu kut thlengtu chu Kut Pa a ni nghal thin. Kut dawnah chuan thawmhnaw tha tha an inbel a, a nei lo deuhin mi ta: thi, ngun, kawr leh puan an hawh a, an theih anga mawi leh nalhin an inthuam thin. Tumahin thawmhnaw inhawh chu an ui ngai lo, sa inpek te, inhleh te, thil dang pawh ui loin an inphal em em a, miin ka zar zo se, ka neih hi eiin in se an tih ni chu a ni.
Kut thlen dawn urlawk zanah chuan tlangau chuan, “Naktuk hi kut ni a ni a, zingah in tin (chhungtin)-in kut sa ei vek tur a ni. He mi ni hian tumah hnathawh loh tur a ni a, awmni khamin kut hman theuh tur a ni. Kut laiin chhungtin inhauh leh intih thinrim loh tur, nupa inhauh tlan phei chu awih a ni lo. Mitin thinrimna nei pawhin sawia intih buai awih a ni lo, hlim taka kut hi hman tur,” tiin mipuiah a au thin a. Kut ni hi ni hnih leh a aia tam hman a ni thin.
Kut ni hmasa berah chuan thenkhat chu an ngamtlak inah an kal khawm a, zu an in a, an zai bawk thin. A tam ber chu Kut Pa (a thlengtu) inah an zu neihte pu khawmin an zai ho thin. Tlai lam behliang mun hun velah chuan mualah an chhuak a, an inkaihkuah kual a, a laiah khuang bengtu, seki tumtu leh hla hriltu an awm a. Lam kual turte chuan an kutin an kianga mite kokiah kuahin zai pahin an inher kual a, ding lam ke an chhep a, vei lam ke an chheh leh khan lei an thai zauh a, chu chu ‘Lam thai’ an ti a.
Kan lammual a chuai,
Sial ki ring leh lenchawm va la u,
Amaherawh tlaikhua kan var pui.
Kut chai hla chi hrang hrang a awm a, chungte chu: Chhim zai, Tlawh zai, Mangkhaia zai, Thailungi zai, Lera zai, Hualngo zai leh a dangte a ni, hla chi hrang dang pawh a tam mai. An lam kual chu khuangpu chuan an hah tawha a rin hunah an chawlh an rawt a, an thu ta a. thu chungin hla dang a la leh a, an zai zel a, an tui em em thin. Naupangte’n an zu siak sa chu mautheiin lam hah ho chu an tulh thin. Chutichuan, lam hote kha an hahdam deuh hnuah an lam leh thin a, tlai a lo nih chuan an tin ta a ni.
A ni hnihna chu kutpui ni tak leh an uar ber ni chu a ni. Tlangauin zingah, “Kut ni hnihna chu chhawnghnawh tur a ni a, mitinte chhawng hnawhnaah kal tur a ni e,” tiin a au a, a hma ang bawkin kut pa inah bawk an kal khawm leh thin. An zai a, an tui tawlh tawlh a, Kut Pa tualah emaw mualah emaw an lam leh phawt a, chu hmun atang chuan kawtchhuah lungdawh lamah hla sa chung zela zaiin an kal ta thin a. A hma atang rengin kawtchhuahah an chhungte thi hriatreng nan lungdawh chu an lo siam lawk vek tawh a. Nu hoin buhbar kho-in (heng hunlai hian thleng an la nei lo) buhl eh sa leh artui, an chawi chhuak a, an fa naupang deuhte’n an zui diah diah a, kawtchhuah lungdawh lam an pan khawm a. Lam thai hote, zai leh lam chung zela kalin lungdawh lam an lo thlen chuan, nuhoin an chaw chawi chhuah chu lungdawh chungah chuan an ei ta hlawm a. An kham dawn lamah chuan artui leh buhl eh sa chu an inbarh ta thin a, an hlim thei hle. An in um a, an tlan zawr zawr mai thin. Nula leh tlangval lo inhmel duhte pawhin hun remchang zawngin, inhmangaihna lantir nan an inbarh thin. Chhawnghnawh lo chhuahna bul tak chu induhsakna, inlainatna, miin ka neih ei se tia hmangaih taka inphalna avanga lo chhuak a ni. Mahse, a lo rei tak hnu chuan fiamthu hlimawm taka hmanna kawk mah mahin a kal ta a ni.
Lungdawhah chuan mitthi nei hnai deuh chhungkuaa nu leh pitarte chu an tap keuh keuh bawk. Nula tlangvang, nu leh pa leh naupang hlim taka an chai leh an tlan kual vel an hmuh chuan an hmangaih kaltate khan he kutpui hi hmang ve se an duhsak a, an lung a chhe thin. A lo tlai lam zel a, zu te an sem a, thuthmun zai te an sa a. Khaw thim hmain lam hote chuan zai chung zelin Kut Pa in lam pan chuan an haw ta a, an tin zo ta. Zanah chuan neinungpa inah a then te chu an zai lut a, chu chu run an ti a, an va luhnate chuan zu belin an lo do a, an in ho ta thin a ni. Chapchar Kut hi dan naranin ni hnih a awh a, a ni thumna chu tual phiah ni a ni, lungleng zual mi thenkhat chuan zu an la in a, an la zai bawk thin. Lal felna khuaah chuan rei lutuk hman an awi lo, a chhan chu an neih an chen ral lutuk ang tih leh hnathawh tulna vangin lalin rem an ti lo a ni.
Awle, hmanlai Chapchar Kut hi hmangaihna leh induhsak tawnna ni a nih ang hian nupui pasal zawngte tana inzawnna ni a ni bawk. Heng huna nula leh tlangval lo inhmelduh te karah chuan inngaihzawnna a thlen a. Nu leh pate inbiain, nupa tuak khuanu samsuih a insawi remin, an damchhung kawppui nupa tuak pawh lawm takin an lo nei thei thin. Chuvangin, kan tunlai huna Chapchar Kut hi mite tana malsawmna ni tura kan luan chhuahna ni lo ni se. Miin ka zar zo se, mite tana inphal niah hmang ila. Mimal, Kohhran leh Sawrkar lam pawh hian kut pual thilpek te hi fahrah leh rualbanlote enkawlna hmunah te hian pek uar ila. TNT Muanna Veng, Riangvai Run, TBCC leh Home hrang hrangah te hian luanchhuah i uar deuh deuh ila. Damdawiina thisen (Blood donate) pek te, kan hmangaihna dik a kumtluanga kan kawppui tur thil pek niah te luangchhuak ila. Pi leh pute khan he ni hi hmangaihna avanga an thil phal ni (tuna Valentine Day kan lawm ang hi) an lo nei daih tawh a, uar takin duhsakna leh hmangaihna an lo lantir thin a lo ni.
Kan pi leh puten hmangaihna kut mite tana luanchhuahna hun an lo hmang thin ang khan Mizo culture mila midang tana malsawmna thlenna ni a nih ang ngeiin kan sawrkar leh mipuite hian Pathian duhzawng a ni tih hre rengin harsa zawk leh chanhai zawk te leh fahrah leh rethei te hnenah he kut pual hian han che chhuak uar sauh sauh ila a va lawmawm dawn em.
Kan pi leh pute khan vawiina kan Pathian thu hi hre lem lo mahsela an lo va fing tak em. An nunkawng tam takah khan nundan mawi, Pathian duhzawng tak thil an lo ti thin a lo ni. Chapchar Kut hian a tha zawngin hma sawn zel rawh se!