I Hriat Ngai Loh JF-a Chu (1)

(The JF you never knew)

(He article hi JF Laldailova ngaisang em emtu Mafaa Hauhnar, kum 2018 December ni 30-a mual liam ta ziak kha a ni a. A ngaihsan em em JF-a ang thoa Mizo literature-a thawh hlawk a ni. He article hi a boral hnua Mamawii Colney buiatsaih “Hmangaihna Hrui Khat Vuanin” (Mafaa sulhnu thenkhat) tih lehkhabu atanga lakchhuah a ni. – Editor)

-- Advertisement --

A hnampuite’na chhuang em em a, “Mizo Shakespeare-a” kan tih hial khawpa thu leh hla thiam, mi bâk sâwna Zotawng lama diau lo leh mi bâk chhama Sâptawng lama duai lo, a hawina lam apianga Zofate min thlek rualtir dial dial thei khawpa huhâng leh huvâng ngah, tawng lettu (translator) themthiam tâwpthang, fakselna (criticism) lama hmahruaitu ropui, critic chhuanawm chungchuang, chanchinbu enkawltu (editor) tha eltiang, dictionary siamtu (lexicographer) duhawm filawr JF Laldailova (1925 – 1979) hi chu, “Mizo ka ni,” ti a inchhâl ngam chin, ziak leh chhiar thiam ve êk êk tawh phawt chuan kan hre fur awm e. Chuvangin, tun tumah chuan a nâwlpuiina kan hriat lem loh a mizia leh a nun lairil kan luhchilh dawn a ni.

Tam tak chuan a thu thiamzia te, Mizo fate tana a hnathawh ropui tak tak leh a rohlu min hnutchhiah zozaite hi hmuh kân a, enkhûmin a zu in thin te, a tâlpâwl ve deuh hun lai te hi sawi chîk tehah kan nei a. JF-a nun kha ngunthlûk taka kan bihchian chuan entawntlâk thil tam tak a awm a. Sum leh pai ngah, mi thiltithei leh ropuite ngaihsânna boruak chhia ringawtina a chiahpiah, Pathianina mi tin thinlunga a dah mihring thatna leh ze duhawm lanchhuahtir nachang hre tawh miah lo khawpa kawng bote tan a nunah khan zir tur a kuh tul a ni.

JF Laldailova kha mi taima leh tumruh rum rût, a thil tih tawh kha chu âtchilh khawpa hlawhtling tlâka bei zel mai mi a ni a. Chuvangin a huang dai tawh chinah reng reng kha chuan “a ber” a kai thei zel a ni.

Kum 10 mi âwrh a nihin an unau zinga a berh ber chu St. Placid’s School, Chittagong-a kal turin Fr. Godfrey-a’n a thlang a. Saptawng emaw Vaitawng emaw pawh kawi khat mah hre lova sikul kal kha a ni bawk a, Vai naupangho khan an lo hmusit ngang mai a.

“Lusei Hnam mawl”(Wild Lushai) ti te leh “Ramhnuai mi” (Jungly Man) ti tea chhaih nawmnahin an ûm dûl dûl a. Pûm tiat tiat hian an bâwr lut lut reng mai a. A tlân hah tâwpah tan khawhin a rawn khawih hmasa apiang a lo thuai let ve ta thin a. An zirtirtute’n an chhan a ngai fo thin. Mittui nena nî a vuiliam châng lah a tam thin narawh e. Chu’ng avang chuan a rilru tipaukhauhin Vaiho chunga lêng thei tur chuan zirna lamah theihtâwpin tan a han khawh ta tak tak a. Saptawnga an classic thawnthu bu leh hriatna tizau thei science, mathematics leh literature lam tumahina chhiar tina an tin lohte chu library atanga hawhin a bûr ngar ngar a. Khaw thian that deuh zân te hian an hostel enkawltu (warden) mut pindana entlang lian an dah te chu ru chhuakin sikul inchung zâwlah a bun a, zankhua khua hian arsi te a thlir ru thin a. Zing thawh hmain a dah kir leh thin. Chutiang chiah chuan an sikula science laboratory te chu tukverh pakhat darthlalang keh atanga hawng rû-in zanah te hian a luhkhung ta thin a, an science kit man to pui pui, an zirtirtute pawhina chhawrbawl ngaihna an hriat lohte chu inzir nan a hmang thin a ni. Chutianga ngawrh taka a beih hnuah chuan an zirtirtute mit a tlun bâkah a zirlaipuite ngaihsan a lo hlawh ta a. A hmaa hmusit taka chhaih nawmnahtute ngei khan “Khawchhak mifing” (Wise man of the east) an ti ta hial a.

“Lersia se chi tha” ang maiin a hmel en ai khan a lo lâktlâk a, zirna lamah pawh vawi 22 exam-ah vawi 17 lai pakhatna a ni. Indopui Pahnihnain zualkai lam a pan zel avanga an sikul khar a nih a, Mizorama a lo haw leh hnuah Royal Indian Air Force-ah air craftman-in a lût a. Sipaia a luh rualpuite hrilhfâk kai khawpin a hming a chher a. Lawmman chi hrang hrang: silai kah thiam ber, music instrument chi hrang hrang chelek thiam ber, sipai lâm zei ber tih ang reng lawmman kha a hui chho mawlh mawlh a; War Medal leh Independence Medal pawh a dawng a ni. Kar lovah Sergeant-ah kaisangin Assistant Bandmaster-ah dah a ni a. Zofate zinga band instructor hmasa ber a ni ta hial a ni. Bandmaster a niha rimawi hnamraw chi hrang hrang a kuta a han awm tâkah chuan thiam kim vek tumin a han zir leh ta tlauh tlauh va, program an neih dawna an band member zinga damlo an awm palh pawhin a tu ai mai pawh kha a awh thei ta zel a, an pute lawm a hlawh phah hle.

A hun laia natna tihbaiawm ber pawl TB natnain a tlâkbuak avanga Sipai atanga chawlhtir a ni a, thorax plasty operation- a, a nâkruh pakua lai paihsak a nih hnua a lo haw leh chuan, a natna avangin sawrkar hna lamah a hnawng tawh si a, huan siam lamah hma a’n keu tan a. Mizo chin dan anga lo neih ai chuan agriculture science hmanga huan siam kha a tuipui zawk a.
Amah ngei pawhin fiamthuin, “Tuthlawh chelek hi ka chemkalna zawng tak a ni a; chem chelek erawh hi chu ka tuthlawh kalna lam a ni lo,” a ti nghe nghe.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More