By Rempuia R. Lutmang
-- Advertisement --
Bengaluru khawpuia veng pakhat Kammanahalli-ah chuan ‘St. Pius X Church’ an tih mai chu a ding to vung a, hei hi auto driver chuan ‘Kammanahalli Church’ tiin an hre ber. Kum 2018, March 30, zing lam a ni a, an biak in hung chhungah chuan Mosolman zat zet tur hi a var deuh hlira inthuamin an lo tlim hmur mai a. A chângin an zai a, an tawngin pathian fakna hla tlar hnih khat vêl an sa a ni. Biak in chhung dawhsan atang chuan a chângin tu emaw niin thu a sawi leh thin a, an minister a ni ngei ang. Chutah chuan, “E khai, hei chu Kannada Kristiante an ni a, Good Friday an hmang a nih hi,” ka ti a.
An biak in hung chhûng ni lo, pâwn lamah pawh chuan kawr var, kamis var leh t-shirt var ha kha tam tak an awm a, biak in hung chhûng lam an hawi deuh vek hlawm a. Biak in chhung dawhsan lai chu pawn lam atanga hmuh vek theih a ni lo na a, chu lam chu an thlek deuh tlangpui. Au rinna an hman avangin a chhunga sermon leh hla sak chu pawna mi pawhin chiang takin an hre thei a. Biak in chhunga mite rual zel chuan biak in pawn lama mite pawh chuan a hun têah eng emaw an sawi ve leh thap thap thin.
Hung pâwn chu kawngpui ân ngang a ni a, inchei deuh an awm a, inchei lem lo an awm bawk a, an kawr hak chu a var lam deuh vek a ni. Hung chhung chu kawtlai a nih miau avangin thutna awm lohna kawt zawl a zau hle a, a then an ding a, a then an thu a, a then an thu sawp a, a then an thingthi te pawh a ni ta ve ang. Hung pawn lama mite pawh urhsun taka biak in chhung lam hawi reng an awm a, an awmhmun theuhah khan thutak deuhin an awm mai a, an awm dan lam an ngai pawimawh vak lo, a then bike-a thu pah te an ni. Biak in chhunga mite leh a hung chhunga mite ‘amen’ rual chuan an lo ‘amen’ ve leh mar mar bawk thin.
Biak in hung chhung leh hung pawna mite hi ni sen sa hnuaia awm vek an ni a, an biak in hung chhung kawtlai hi a zau ve hle.
Tlai dar 3 a pel tawh, Mizo inkhawm a hun ve ta. A hmaa ka rilrua lo awm lâwk sa hauh lo thilin ka rilru a luah ta daih mai. Kan inkhawmnaa inkhawm zinga 60% vel awm chuan kawr dum, kamis dum, t-shirt dum an ha, chawhma lama mite nen chuan an danglam mang e. Kannada unaute khan kawr var deuh vek an ha a, kan va inang lo em ve aw tih rilruk pahin ‘Sap tih dan kan entawn a ni’ tih hi rilruah a inthumrawn tlut tlut a.
Heng mite, Pathian be tura kal khawm, a dum hatute hian an inkhawm changin a dum an ha thin a ni mai thei, inhmehin an inhria emaw, a mawi an ti emaw a nih chuan sawi leh chuan tur a awm lo. Mahse, Isua thih champha denchhena kawr dum ha an nih erawh chuan inen fiah deuh a ngai ang em aw ka ti.
Mizo hian thih nîah kawr dum kan hâk ngai ka hre lo a, ka hriat phak loh vang a ni. Hmeichhiain a chhawm, puandum (zawlkenpuan) kha a pasal ruang tuamna tur mai chauh a ni bawk si. Mitthi awm nikhuain Mizoin puan dum emaw, kawr dum emaw an ha ngai lo niin ka hria a, mitthi ralna atan pawh a neiin zu thlum tha tak tak an pu lut a, an inkawm thin. Kristian nih hnu thleng pawhin chu chu rei tak an la chhawm a, Pathian thu awihte ngei ngei pawh khan zu hmanga inral an ching a ni mahna, December 14, 1914-a Senvawn khuaa Presbytery inkhawmpuia an thu ‘pass’ pakhat chu “Mitthi r^lna atan zu lei loh tur” tih a ni.
Kawr dum emaw, puan dum emawa inthuam hi Mizo tih dan a ni ngai lo. A thu hrimah Mizo hian ‘puan dum’ hi kan hmang meuh lo niin a lang, ‘puanngo’ chu a awm. Kawr dum te phei chu an nei lo tawp ang, mipa leh hmeichhe hak tura kawr an duan kha a var (ngo) ung tak deuh vekah ngai ila kan ti sual lo ang. Chutiang chu kan pi leh pute thil neih dan a nih avangin mitthi ralna emaw, sunna emawah ‘puan dum’ emaw, ‘thawmhnaw dum’ emaw inbel hi Mizo tih dan chu a ni thei lo. Mizo puanah hian ‘puandum’ chu a awm, a hmingah ‘dum’ tih chauh tel mah se a tial daih thung, chu chu ‘zawlkenpuan’ emaw, ‘zawlpuan’ emaw an ti; mi thenkhat chuan ‘pawndum’ tih te pawhin an sawi. Hetiang vang hian a ni ‘Sap tih dan kan entawn’ ka lo tih satliah ve ngawt ni.
Kawr dum hâk kan sawisel a ni hran lo. Mitthi vuina emaw, Good Friday emaw, a eng ni pawh lo ni teh se, kawr dum lam rawngkai kher hak tur nia kan hriatna hi piansualna chi khat a ni. Hetiang lam hawi rilru kan put chhan hi eng nge ni ang? Sap film atanga kan hmuh a ni mai thei, tu tute emaw inti-Sap tih dan kan entawn chhawng a ni mahna, a awm leh mawi ngaihtuah loa kan ngaih san zawngte entawn hi kan ngal chakna lam tak a ni si a.
Pawl 8 zirlai bu, a chhut thumna kum 1989-a chhut kha mi thenkhat chuan kan la kawl hlawm ang a, heng hun laia Mizo naupang pawl 8 chuan an zir vek ngei ang. Chutah chuan then khatna, zirlai 5-naah ‘Incheina’ tih a awm a, Mizo zinga kan mi chhuanvawr ber pawl thuziak a ni. Kan inchei dan tur thu tha tak tak a ziak a, a ziak thiam bawk a, a ngaihnawm hle. Chu thuziakah chuan, “…mitthi lu menna kawr var nena induang zurh si a, mo lawmnaa kawr dum kan hak leh tlat si chuan kan incheina mawi tih aiin mawl tih kan hlawh mai ang” tih a tel a. Kan sawi tak ang chiah kha a ni, hei hi Sap tih dan a ni a, Mizo naupang zirlai buah a chuang tlat si.
Chu zirlai bu chu naupang tam takin ram pumah kum eng emaw zat an zir dawn a, an zirtirtute’n an han sawi fiah ngei ang a, naupang rilruah a intuh nghet duh viau ang chu. Hetiang hi kan mi thiamte rilru sukthlek a nih avang leh sikulah meuh naupangin an lo zir thin vang em ni ang thih ni (chhiat ni) hi kawr dum lam hakna ni tura kan ngaih ve tak ngawt mai le. A, a ni em em lo ang, mi tih dan a hria ang a, zirlai bua ziaktu hian a ziak kai ve ta mai a ni zawk ang. Chu bakah ani sawi chauh hi a ni ngawt thei bik lo, mi dang tam tak an inrawlh ve ang. Kan hriat tur chu thawmhnaw pakhat mah siam chhuak lo, Vai siam sa chauh ringtute hi chhiat ni that nia hak tur kawr rawng lo thliar tur kan ni lo tih hi a ni.
Kan ni tin mamawh alu, dal, purun, chi, tomato, artui, adt. hnam dang thar chauh kan rin laia stadium changkang deuh deuh lo phah hrin thluah thluah te hi a kawnghmang lo. Buh leh bala kan intodelh reng reng loh laia kawng chhawng lo buaipui tlut tlut te pawh hi thil kalhmang tur a ni lo. Kawng chhawng chu kan mamawh, kawng chhawng ban lian pui pui phunna tur hmun zau tak tak a ngai, chutiang chu kan neih si loh avangin tih theih loh kan buaipui a ni. Tlang ram terrace hmun kum hlun kan neih theih dan tur buaipui si loa chin tur thlai chi hrang hrang sem leh chawt te hi chhiatna hmahruai a ni. Hna thawh dan tur inzirtir mumal si loa pawisa sem kan tawktawrh leh ringawt thin te hi piangsuala inchhuahna kailawn a ni. Kan rama mau tam tak kum tin a nuaih tel Vaihoin an rama an tawlh thlak ruih ruih laia ram dang mau hming mak pui pui chilthli tla duah duaha lo sawi ve sek te hi inhmuhsitna mai a ni. Sawma pakhat tam tak pek chiama dawt sawi leh pup pup si hi eng nge a thatna ni ngai? E khai, hetiang hi sawi kan tum hauh si lo a, tu lo sawi nge maw ni le! Chawmhlawmte hian chhiat nia hak tur kawr dum, that nia hak tur kawr var kan lo intodelh ve rikngawt kha a dik thei lo, hmasawnna thawrawng a ni i ti zawk teh ang, hei ngei hi a ni kan sawi tum kha ni.
‘Incheina’ ziaktu hian a ziak thiam a, a thu pawh a tha em em vek, he lai thu te erawh hi chu choak arawn chang tawn ang deuh kan nih theihna lai a awm. Kan neih phak ang ang fai taka biak ina inkhawmpui mai kha a tawk e. Keini aia changkang leh taima, intodelh em emte pawhin kawr var pan tak tak alawm an hak mai mai le, Sap chu an ngai sang ve tho ang, entawn tur chin tawk an hre bik a ni mahna. Inkhawmnaa thawh chhuah puiah chuan thawmhnaw aiin thinlung a pawimawh zawk. Kan phak ang tawk zela kan chet chhuah hi a tha ber mai. Tun hnuah chuan kawr dum chu chumi nia hak chi, kawr var lam hi chutiang nikhuaah chuan han tur zawk tih ang rilru kha i paih vek teh ang u, kan zavaia tan tangkaina pakhat mah a nei si lo, kan hnam tih dan pawh a ni ngai lo.
A thupuia hi chu ka thu chai nen inzawmna em em a nei hran lo, ‘INRI’ lam pum a ni mai a, ‘Nazareth Isua, Judate Lal’ tihna, banga kan tar thin kraws lem chung lama inkilh bet thin kha kan hre vek ang. Good Friday nen a inzawm ve miau a, hman a remchang em a ni. Eng pawh ni se, Good Friday dam takin Pathianin min hruai thleng a, chhungkaw kimin hmun khatah kan hmang lo a ni thei e, amah faka kan inkhawm thei erawh hi chu lawm thu sawi tur kan ni.