KA LEHKHABU ZIAH KAN TLANGZARH VE TA

By: Rev. Dr. Ramengliana
A chang chuan kan beisei bak thil ropui kan chungah a thleng thin tih kan hria, chutiang ni chu ka tan nimin piah 18.5.2023 khan a thleng a. Ka lehkhabu buatsaih 5-na Kristian Khawhawi: Thangthar khawvel hmachhawn nan tih chu Upa Dr Lalzirmawia Chhangte IAS, Secretary, Education Dept, Govt of Mizoram -in Synod Conference Centrea min duhsaktu mi tam tak pungkhawm zingah min tlangzarh sak a ni. Ni e, lehkhabu buatsaih ve ta nafam chu Tlangzarh programme han hman te chu thil chakawm tak a ni lo thei lo va. |hianthate zarah mitthla lawk aia ropuiin a thleng ta a ni.
Ka lehkhabu ziah ngei tlangzarh a nih dawn takah chuan ka phur a, ka lawm viau rualin a chang chuan ka zak leh veng veng thin. Miten an han chhiar ve ang a, tih sual emaw, nuihzat thlak khawpa dik lo emaw a lo awm nuai mai ang tih a hlauhthawnawm thin a ni. Insit a na duh hle a lo nih dawn hi. A chang phei chuan ‘Engati nge keini ang ve mai hian article te kan ziah a, lehkhabu hialte pawh kan buatsaih tak le?’ ti te pawhin ka inzawt fo a. Thiam vang leh chungchuan vang te ni dawn se, keini ang hi chu lang pha lo tur kan ni tih ka chiang a. Mi ngamtlak thenkhat ten ‘Mizo tawng i thiam lo em mai’, ‘I thuziak hriat thiam a har deuh thin’, ‘I tawngkam a ulh lutuk’, te pawh min ti thin a. An sawi dik a ni tih ka hre chiang hle bawk. Chutih rualin ka’n han tih ve hram hram te Pathianin mal a sawmna ruam a lo awm a, mi thenkhatin an hlawkpui thute min han hrilh ve kauh thin a, chutiang thute chuan min nawr kal thin a ni. Chuti ni lo se ka bansan daih tawh ang ka ring.
Keini ang duangin lehkhabu kan han khawr pum ve mai te hi chu chhan tha tak a awm a ni tih a chiang sa a. Keimah ka inenin thil pahnih a lang chiang bik a. Pakhatna chu – lehkhabu ngainatna a ni. Chu chu Pathian min siam dan, ka pianpui ve reng a ni tih ka hria a. Ka hriat theih tirh atangin lehkhabu ka ban a, ka chhiar a, ka zawng thin a ni. Lehkhabu kaihhnawih engkim hi ka buaipui vek tih theih a ni. Ka awmna apiangah library leh lehkhabu zawrhna dawr ka tlawh zing dup a. A kawm nalh leh nalh loh, hawrawp inrem a fuh leh fuh loh, a lehkhapuan hman a that leh that loh, keu a nawm leh nawm loh, a man tam leh tam loh – ka buaipui vek mai. Khawpuiah kal ila, hun ka neih phawt chuan lehkhabu dawr ka pan hmasa a, second-hand bookstore leh chutiang awmna thlerte ka zawng chhuak thin a n. Internet-ah ebooks te ka zawng awl lo bawk. Tuna ka lehkhabu neih zawng zawngte hi ka dam chhungin ka chhiar zawh hman pawh ka ring tawh lo va. Mahse, ka rilru chuan neih belh tur ka la dap reng thung. Ka la neih belh ngei pawh ka ring. Chutiang taka lehkhabu ngaina nih takah chuan mahni pual lehkhabu chhuah ngei chu a chakawm lo thei lo va. Theih ang anga zah dawn lova ziah ve mai chu thil tih awm tak a ni zawk hial awm e.
Lehkhabu ka lo ziah ve tak mai chhan pahnihna chu Kristian writer ropui ber anga chhal theih Oxford mihrang C.S. Lewis-an zawhna, “Kristian thu ziakmi nih tum thangthar zawkte tan thurawn i nei em?” tia an zawhna a chhannaah khan, “Chutiangin ‘Kristian writer ka ni dawn’ tia nih theih ngawt a ni lo. Kan pang a lo thak a, kan hiat mai ang hian vei nei a, chumi chu hiah a ngai,” a ti. Chumi zawnga sawi dawn chuan ka thak sup sup a ni ber mai a. Thiam emaw, thiam lo emaw ka hiat lo thei lo a nih hi. Thangkuran hnung thak hiah nan JCB a awh thu a sawi! |henkhat vannei deuh chuan an nupui/pasalte an hiah tir mai a, thenkhat chuan inhiahna tur renga siam kut tang anga siam kak tah mai an hmang, thenkhatin hmawlh te pawh an hmang mai ang, a thenin bang kil hriam laiah an tat mai bawk! A thak a nih miau chuan a hiahna hmanrua emaw aiin a hiah kha a pawimawh zawk a ni. Tuna ka lehkhabu pawh hi chutiang thak ka hiahna rah chhuah chu a ni a. A hiah dan leh a hmanrua hi chhuanawm ber a nih loh pawhin a hiah hneh hle ka beisei. Ka hiat nasa bawka phek 520 lai mai a lo ni ta mai a, ka tum lawk aiin a chhah ta a, a man pawh ka tum lawk dan aiin a tam ta a ni. A inthlahrunawm khawp mai.
Mizo thu leh hla khawvela arsi eng lian Pu C. Dokhuman ‘Hla hi thinlung luang chhuak a ni mai e,’ a lo ti mahtlawn lovin heng ka thuziakte hi ka thinlung luang chhuak an ni a. Ka ngaihtuahna tap mittui far leh ka hlim nui ri inpawlh a ni mai awm e. Hetah hian ka vei ber berte chhawp chhuah a ni a – Kristian kan nih hi eng nge a awmzia, eng nge a ken tel? Chutah chuan kan chiang em? Kan buaipui tur dik tak hi eng nge ni ang? Vawiinah hian Mizo hnamin engte nge kan chhiatpui leh thatpui tur? Mizo Kristiante, a zau zawkah NE Kristiante, hian kan mawhphurhna kan hlen zo em? India ram, ram zalena sawi thin chu Hindutva zirtirnain a khawih chhe mek a, he ideology hi Kristiante chuan kan hnawl tur a ni a, India ram hmangaihtute chu kan inveng dawn lawm ni? Sakhaw zalenna a kiam zel si. Sakhaw zalenna mai ni lovin sakhaw hlutna meuh pawh thangthar tam takin an hmu thiam lo lek lek tawh a. Pathian hnawlin Atheism te chu an tilar tituai ta. Chutiang ngaihdan atthlak ka tihziate pawh ka sawi nual a nih hi. Hetiang tunlai boruak hmachhawn turin khawhawi, outlook dik a ngai a, Kristian Khawhawi dik taka khawvel ka thlir theih nana a tangkai beiseiin, a bu hmingah Kristian Khawhawi ka ti ta a. A subtitle atan ‘|hangthar khawvel hmachhawn nan’ tih ka belh ta chiah mai bawk a. |hangtharte tana hriat tur hmanraw pawimawh chhawp chhuah hi ka tum a ni. Chhiartu zawng zawng tan a tangkai ngei ka beisei.
Kan hriat theuh angin Manipur-a buai avanga raltlan tam tak an awm laia kei Manipur Synod minister berin lehkhabu han tlangzarh ta mai chu ka inthlahrung hle a. Buai tur hre lawk lovin a hmun lo book lawka ruahmanna thui tak lo neih tawh a ni a, kan ti tlang ta mai a ni. Lehlam zawnga ngaihtuah erawh chuan remchanna tam tak chu a lo awm ve tho mai. Manipura thian tha leh rawngbawlpui engemaw zahten he tlangzarhna hun hi min hmanpui thei a. Tin, ka lo lawi ve tawhna Biak In te suasam a nih a, ramthara ka awm laia quarters leh biak in kan sak te ngei mai tihchhiah a nih a, kan tirhkohten an neih chhun takngial pawh hum thei lova tlan chhiatsan an nih takah chuan, he lehkhabu atanga sum leh paia hlawkna eng emaw a lo awm ve te a nih ngai chuan chhawmdawlna atana hman a ni dawn a ni. Chuvangin he lehkhabu i lo lei ve a nih chuan Manipur tuarna tanpuina atan i thawh ve zel tihna a ni nghal dawn a ni tih i lo hre dawn nia.
He lehkhabu hi kum 2020 lockdown lai khan kan phuah khawm tan a. Kan zo mai dawn a, mahse kum 2021 chhung khan lehkhabu tha tak tak a chhuak hnem hle mai a. Chu chuan min tizam a, kan muang lui ta a. Lockdown a lo zo a, 2022-ah chuan Office lam kan buai ta hle mai a, engmah khawih chhunzawm thei lovin kan kum tluan ta zak mai a, kum 2023-ah tan ka han la thar leh ta a ni. Hemi chhung hian ka bial hlui a ka rawngbawlna min tuipui em emtu – Pu F. Vanlalsiama (72) chuan Covid 19 tuarin mual min liamsan ta tlat mai a. Ani kha khawvel thilah chuan chhuan tur em em nei bik lo mah se ‘mi inngaitlawm, rual kawm thiam leh Kohhran mi rum rut; Ka thian, ka rawngbawlpui, mi fuih kal thintu; Ka tana pa chan chang thin leh lehkhabu hlutna pawh chiangtu’ a ni ve a. He lehkhabu ka buatsaih hi min phurpui leh turzia hre rengin amah hriatrengna atan he lehkhabu hi ka hlan a ni.
He lehkhabu hi Synod Bookroom, Baptist Bookroom, OM Books leh lehkhabu dawr dang dangah lei theihin a awm tawh a, i lo chhiar ve ngei dawn nia.