Khawvel Khawpui liante a an pil tual tual

27 September 1899 khan Tower Building chu zawhfel a ni a. Chhawng 11 laia sang niin steel hmanga sak a ni a, New York khawpuia skyscraper hmasak ber nia ngaih a ni. Chu tower thutna hmun Broadway a hmun pawimawh chu 1914 khan thiah a ni daih tawh a. Mahse, kha tower kha New York khawpuia construction turu tak tun thlenga la kalpui bultanna nia ngaih a ni.
New York khawpui chu 300 sq miles (777 sq km) vela zau niin 762 million tonnes concrete, glass leh steel inhawrkhawmna tiin United States Geological Survey (USGS) te chuan an sawi a. Chutah chuan building chhunga furniture hrang hrang tonne tam tak te chu chhiar tel a ni lo va, transport infrastructure turu tak tak thlunzawm tute leh a chhunga cheng mipui 8.5 million velte chu rih lam sawinaah chhiar telin an awm lo bawk.
Chuti khawpa concrete tam chuan a delhrit hle a, New York chu kum tinin 1-2mm in a pil tial tial tia sawi niin a chhan ber pawh building lian leh turu tak tak ten an delhrih zual zel vang a ni. Chutihlaiin tui chimchin (sea level) a sang tial tial a, sea level hi kum tinin 3-4mm velin a sang zel anga ngaih a ni bawk a. Tun ang renga thil a kal a nih chuan tuipui kama awm khawpui hian harsatna nasa tak a la tawk thei tura ngaih a ni bawk.
New York hi ice-age atang tawh khan a tlahniam tial tial tiin Tom Parsons, research geophysicist, Pacific Coastal and Marine Science Center of the USGS chuan a sawi a. Mahse, a pil tial tialna hi a environment a rihna belhchhah nasat lutukin a tihluar zual a ti.
Chu chu khawvel huapa thil thlen dan a nihna pawh a awm tia sawiin New York chu Parsons chuan, ‘US tuipui kam khawpui dang te leh khawvel hmun danga mihring cheng tam zelin khawpui bawhin an pung zel a ni tih entirna a ni’ tia sawiin, ‘tuipui chim chin a sang zual zel bawk si a’ tiin a sawi bawk.
Tuipui kama awm khawpui te an pil tial tial chhan a awm a, chung zingah chuan infrastructure rit leh turu pui puite chu a chhan pawimawh pakhat a ni. Mihring siam chawp infrastructure din te chu namai lo tak mai a ni.
Heng khawpui pil zel te hi dan theih a ni ang em? A chhungah mi maktaduai tel teh meuh an cheng bawk si a?
Khawvel khawpui lian zingah pawh Indonesia capital Jakarta te chu khawpui dang zawng aia pil chak a ni a. “Khawpui thenkhat chu kum khatah centimetre eng emaw zaha pil an awm” tiin Steven D’Hondt, professor of oceanography, University of Rhode Island, Narragansett chuan a sawi a. Tun ang reng chuan sea level san chak lam aiin pil chak lam hi a chak zawk a ti bawk a. A inmil tawk tur chuan vurtlang te a mil tawka kan tihtui a ngai ang a ti bawk.
D’Hondt leh New York study co-author niin kum 2022 khan midang te nen satellite thlalak hmangin khawvel puma tuipui kama khawpui 99 te pil chak dan an zirchiang a ni. “Tun ang renga an pil chak a nih chuan hun reilote hnuah heng khawpui te hi chu tuilian nasa avanga harsatna namen lo tawk thei an ni” tiin D’Hondt leh a thawhpui Pei-Chin Wu leh Matt Wei te, University of Rhode Island te chuan an sawi.
Khawpui pil chak zingah hian Southeast Asia a khawpui te chu langsar ber ber an ni bawk a. Jakarta hmun thenkhatte chu kum khatah 2cmm-5cm (0.8-2in) in an pil a. Khawpui bera Jakarta thlak tum hian Malaysia chuan 1,240 km a hla-ah khawpui dang a dik mek a. Jakarta bakah hian Manila Philippines), Chittagong (Bangladesh), Karachi (Pakistan) leh Tianjin (China) te chu pil chak zual an ni bawk a. Heng khawpui te hian infrastructure lamah harsatna leh tuilian avanga harsatna nasa tak an tawk der tawh.
Hetihlai hian Mexico City chu kum khatah 50cm (20in) in a pil zel a, a chhan ber chu Spanish tena an luah laia ground water te mumala siam tu aquifers te an hipchhuah nasat lutuk vanga puh a ni a. Researchers te chuan ngai awh leha a pil zel pangngaia a awm theih nan chuan kum 150 tal a ngai ang an ti.
D’Hondt leh a thawhpui tena an zirchian nasat ber zinga tel chu Indonesia a Semarang niin kum khatah 2-3cm in a pil a, chutihlaiin Tampa Bay, Florida chu kum khatah 6mm in a pil thung.
Khawpui pil zel chu natural a thleng pawh a ni tho tiin Wei chuan a sawi a, mahse, mihring te chetlakna avangin tihchak nasatin a awm a, kan chenna building sak rihlam mai a ni lo, groundwater lakchhuah nasat leh oil leh gas siakchhuah nasat lutukin a hrin a ni a ti bawk.
Hei vang hian khawpui hrang hrang te chuan an chenna a pil zel loh nan hmalakna hrang hrang siamin an kalpui mek bawk a. Kum 2019 khan UN huaihawtin floating cities chungchang sawihona hial neih a ni tawh bawk a. Khawpui lian te a pil zel loh nana pawimawh bawk chu greenhouse gas emission tihhniam te niin chu chuan polar ice tuiral zel tinepin sea level sang tur a veng dawn a ni an ti bawk.
“Sorkar hian a ngaihven tak meuh a ngai” tiin D’hondt chuan a sawi a, “Kum sawm hnu vela infrastructure leh economic lama theihna nasa tak hloh a duh loh chuan tun atanga ruahmanna siama a kalpui a ngai” tiin a sawi bawk.

Get real time updates directly on you device, subscribe now.

Leave A Reply

Your email address will not be published.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More